Nola bizi duzue erreleboa?
Kike Amonarriz: Emozio asko pilatzen dira. Batetik, esango nuke normaltasunaren ondorio dela. Topagunean normala da urte batzuen ondoren lehendakaria aldatzea, eta ezinbestekoa ere bada. Bazkide garen elkartetako ordezkariok zuzendaritzatik pasatu behar gara, lehendakaritzatik, eta horrek elkarte ezberdinek inplikazio gehiago izatea dakar, ezagutza handiagoa izatea. Are gehiago, Topaguneak ere ikuspegi zabalagoa du era honetan. Bestetik, satisfakzioa ere badago. Lau urte bizi izan dira, konplexuak, baina gauza asko egin ditugu. Pena ere badut, baina baita itxaropena ere. Iratik hartuko du ardura, eta itxaropen guztia dut berarengan. Iruditzen zait lehendakari fenomenala izango dela. Emozio diferente asko pilatzen zaizkit…
Irati Iciar: Nik poza dut. Topaguneak nigan ikusi du nirekin lan egiteko edo elkarrekin egoteko gogoa. Erantzukizuna ere badut. Kikeren ordezkoa naiz, ondorengoa, eta oso handia da bera; ezagutzen dugu, eta hor daude espektatibak ere. Zer behar du izan Topaguneak? Zer espero du jendeak niregandik? Alde horretatik, aitortu beharra daukat bertigo pixka bat dudala, baina batez ere itxaropena eta lan egiteko gogoa. Urte askoan noa zuzendaritzan, Geu elkartean ere badut ibilbidea egina… hainbat saltsatan ibili naiz eta ilusioa dut. Balioa eman nahiko nieke Araba eta Gasteizi, hori da nire asmoa; ea Topagunetik hori erdiesten dugun. Azkenik, harro ere sentitzen naiz. Guztioi gustatzen zaigu horrelako aitortza bat egitea. Ni lanera nator, elkarrekin bide bat egitera. Kike, ez zara hain erraz libratuko…
K.A.: Iratik, gainera, mugimendua oso barrutik ezagutzen du, eta hori sekulako abantaila zein bermea da. Behin entzun nuen: erreleboa eman, ez bota. Eta kasu hau da erreleboa pasatzea modu oso naturalean. Gainera, Irati lehen momentutik izan da oso kementsua eta ilusionatuta egon da. Pertsona gazteago bat da, gasteiztarra, emakume ikuspegia ekarriko du… ekarpen oso inportantea izango da.
I.I.: Eskerrik asko. Topagunera nator, zuzendaritza batera, lan talde batera; ez nago bakarrik. Jasone ez da hemen gurekin, baina beti izan da mugarri oso handi bat Topagunean. Aurreko aldi batean esan nion ezin dudala ezer apurtu; dena ondo doa. Izan ere, Topaguneak ibilbide bat du, inertzia bat eta estatus bat. Badauka une bat. Kongresua ere orain egingo dugu; beraz, ni laguntzera nator, bidelagun izatera. Emakumea ere banaiz, eta Gasteiz, Araba… ikuspegi hori txertatzera nator, irudi hori islatzera.
Zein balorazio egingo zenuke lau urte hauetako ibilbideaz, Kike?
K.A.: Lau urte hauek biziak eta konplexuak izan dira. Gogoan dut lehendakaritza hartu nuenean non egin nezakeen nire ekarpenik handiena; seguru aski, elkarteekin jardunean eta mugimendua indartzen. Horretan hastera gindoazen unean, ordea, koronabirusa heldu zen, eta gelditu egin zen. Horrek baldintzatu ditu lau urteak, baina nabarmenduko nuke mugimenduak izan duen indarra eta kemena, nola jakin duen egoerari aurre egiten. Une zailak izan dira, denon ezinarekin gainera… baina aurre egin zaio, bi faktorerengatik.
Zeintzuk dira faktore horiek?
K.A.: Batetik, Topaguneak duen lantaldeak eutsi egin zion erronkari, eta mugimenduak berak, euskara elkarteek ikusi zuten egoera horri ezin ziotela bakarrik erantzun. Egon zen gerturatze bat, bateratze bat eta trinkotze bat, eta horrek ekarri du urte hauek emankorrak izatea. Aurrerapauso sendoak eman dira. Burura datorkit, esate baterako, Euskaraldia bi aldiz egin dugula. Bigarrena, gainera, oso kolokan egon zen, baina egiteko erabakia hartu zen, eta nik uste dut klabea izan zela. Beraz, muga horiekin guztiekin ere lortu genuen euskararen gaia ez ateratzea agenda soziopolitikotik. Egin ahal izan zen ekimen handi ia bakarra izan zen. Bestalde, Iparraldera hedatu gara, eta lortu dugu Ipar Euskal Herriko Topagunea ere sortzea. Hainbat elkarte ere sortu dira; Kukulaisi, esaterako, aisialdi taldeen koordinazioa. Nafarroan, aldekotasuna lantzeko ere lan ildo indartsu bat jarri da martxan. Hainbat lan ildo zabaldu dira egoera oso konplikatu batean. Agerian utzi du mugimenduak duen ekintzailetasuna, ekimenerako gaitasuna.
I.I.: Nik aipatuko nuke mugimenduaren, euskal munduaren, gure bazkideen eta elkarteen erresilientzia. Erresilientzia da egoera zail horietatik ateratzea zure onena duzunean, eta buelta bat ematea; indartuta ateratzen zara. Egia da asko sufritu dugula pandemian, bai Topagunean, bai Geu elkartean… baina horrek ere ekarri zigun halabeharrez aurrera jarraitzea, gure erremintak zeintzuk diren jakinda eta dugunari zukua aterata.
Adibidez, Kikek aipatutako ekimenez gain, dagoeneko kontzientzia oso-oso sendoa dugu online bideari dagokionez, digitaltasunaren garrantziaz. Orain ohartu gara digitala eta aurrez aurrekoa ez doazela paraleloan; batera doaz. Bizi gara digitalean eta aurrez aurrekoan batera. Hori ere azpimarratuko nuke. Bada, era horretan, Topagunea ere sartua da XXI. mendean. Ilusionatuta atera gara, bideak ikusi ditugulako. Ordea, baliabideen inguruan, norekin egin, nola… Hori kongresuan landuko dugu.
K.A.: Egoera aldatzen ari da, erronkak aldatu egin dira, pandemiak aldatu egin ditu gure bizitzak, gero eta zailagoa da elkarteak sortzea, guneak… Gure ametsa zen Euskaraldiak herri batzordeak-eta egonkortzea eta euskara elkarteak sortzea. Batzuk sortu dira, baina indibidualizazio prozesuak handiak dira. Hor ikusi ditugu erronkak: lehendik zeuden batzuk badaude, baina pandemiak areagotu egin ditu. Gu mugimendu sozial bat gara, eta momentu honetan konplikatua da horrelakoak martxan jartzea, egituratzea. Jende asko dago laguntzeko prest gauza puntualetarako, baina guneak, motoreak sortzea eta erantzukizunak hartzea, gero eta gehiago kostatzen da. Horiek ere behar ditugu.
Ikusten ari gara pandemiak ekarri duela ikus-entzunezkoen kontsumoa biderkatzea erdaraz, etorri berri direnen inguruan ere erronka berriak ditugula. Hor daude globalizazioa eta indibidualizazioa ere. Baina nola erantzun horri guztiari? Bada, hori egin nahi dugu hurrengo kongresuan. Zer egin beharko genuke Topagunea bezalako mugimendu batek erabileran jauzi bat eman ahal izateko? Zein da gure funtzioa? Non daude gure erronka nagusienak hurrengo hamar urteetarako? Batzuk aipatu ditugu, baina gehiago ere badaude.
Zein helburu du?
I.I.: Topagunea mende honetan murgilduta dago, pandemia baten ostean, eta konturatu ginen berriztu egin behar genituela duela hamar urte, aurreko kongresuan, hartutako erabakiak. Orduan markatutako lan ildoak-eta garai hartako kantxa batekoak ziren, baina gure jokaldi kantxa aldatu egin da. Oso azkar aldatzen den gizarte batean bizi gara, eta ziurgabetasun handia dago; pandemia bat etorri daitekeen eran, krisi ekonomiko eta klimatiko batean gaude, Hirugarren Mundu Gerra… Honi buelta bat eman genion eta hori hausnarketa batekin egin nahi dugu. Bada, hori da Batera jauzi dinamikarekin egin nahi duguna.
Zertan datza?
I.I.: Ikusten genuen batez ere euskararen gaia, auzia, gizarte osoarena zela, eta guztiekin konpartitu nahi dugu. Horretarako, euskararen mundutik kanpo badabilen jendea ere gonbidatu dugu. Beti diogu euskara hurbildu behar dugula etorkinengana, gazteleraz aritzen denarena… tira, ba ekarri ditugu. Gonbidatu ditugu gure dinamikara, eta hor ere proposamen batzuk egin dizkigu talde horrek, kongresuan integratzeko. Birmoldaketa fase interesgarri bat da. Aitortuko dut bertigo pixka bat ere ematen duela, ez baitaukat barita magikorik. Esperimentazio fase bat da, baina ilusioz hartzen dut; gauza oso bereziak irtengo dira.
K.A.: Bai, eta badago beste puntu bat ere. Kongresua orain dela hamaika urte egin zen, eta momentu honetan Topagunea osatzen dugunon artean askok ez zuten parte hartu, ez dute ezagutzen orduan onartu zen testua ere. Horrelako kongresu batek ere, beraz, balio du irekitzeko, jarraipenak lantzeko, baina batez ere trinkotzeko eta esateko iparrari begira ea ados gauden, non jarri behar ditugun indarrak; horrek mugimendua trinkotzen, bateratzen eta indarberritzen du.
Zer eztabaidatuko da euskara elkarteen mugimenduaren hirugarren kongresuan?
K.A.: Hor bada kaleko erabileraren datu bat. 1989an egin zen lehen neurketa, eta orduan ia hamaika puntukoa zen erabilera; azkenekoan, berriz, hamahiru eta erdikoa. Bi puntu mugitu da. Ez baldin badugu hor jauzi bat ematen, arrisku handia daukagu atzera egiteko. Sarri aipatu dugun bidegurutzearen ideia. Bestelako bultzada bat behar du hizkuntzaren biziberritze prozesuak, eta bultzada horren emaitzak izan behar du erabileran jauzi bat egitea. Erabilera handitzen den neurrian, euskararen presentzia, beharra eta motibazioa handitu egingo da; bestela, atzera egiteko arriskua daukagu. Berdin gertatuko da kezka berbera dutenekin ere, hala nola Katalunian, Galesen, Bretainian eta Galizian.
I.I.: Kezka hori ez da soilik Topagunearena. Euskararen biziberritze mugimenduan gabiltzan guztiona da. Konturatzen gara ezagutza hazi dela, baina ez erabilera. Hor haustura bat dago. Beraz, zergatik erronka hori? Topaguneak bere burua ahaldunduta ikusi duelako. Norbaitek proposamen bat egin behar du, eta guk egingo diegu euskalgintzan, euskararen munduan zein euskaratik kanpo dauden gizarte, eragile eta sektore guztiei. Hainbat urteko esperientzia dugu, oinarri sozial oso sendo bat gure bazkide eta euskaltzale aktibatuekin. Indartsu gaude pixka bat, eta zerbait eskaini nahi genuen. Batera jauzi dinamikaren bitartez egingo dugu, ez ditugu betiko moldeak erabiliko. Erronka handia jarri diogu gure buruari, baina ez soilik guri, baizik eta euskal gizarteari; ezinbestean, aurrera egiteko modu bakarra da. Hori da gure analisia.
Ze azterketa egingo zenukete euskara eta euskalgintzaren gaur egingo diagnosiaz?
K.A.: Ikaragarria da euskalgintzak azken hamarkadetan lortu duena. Uste dut hortik abiatu behar dugula. Seguru aski, Europako hizkuntza gutxituen artean horrelako hizkuntza gutxituen aldeko biziberritzearen aldeko mugimendu sozial gutxi dago. Hemen egin dena ikaragarria izan da, baina mugatua ere bada. Uste dut momentu honetan gertatu dela euskalgintza indartzen joan dela, eta profesionalizatzen. Beso tekniko oso indartsu bat dugu; beharbada, gihar soziala mantendu dugu, baina gehiago aktibatu beharko genuke. Hor da erronka. Gure funtzio nagusia, gainera, hori da: nola aktibatu herritarrak eta hiztunak, gizartea, nola sortu mugimendu zabal bat Euskal Herri osoan momentu konplikatu batean. Euskal Herrian, estatu frantziarrean zein espainolean, badago joera atzerakoi bat, hizkuntzak bete-betean ukitzen dituena, eta oldarraldi judiziala da horren adibideetako bat. Baina, bestetik, momentu interesgarri bat ere bada, une honetan hizkuntzen gaia agenda soziopolitikoaren erdigunean dagoelako. Nik uste dut estatu mailan, behintzat, gogoan dudala, lehen aldia dela hizkuntzen gaia hain gune zentralean dagoena. Hori guztia dugu; ea asmatzen dugun aprobetxatzen.
Badago euskararen aurkako oldarraldi moduko bat. Nola aurre egin kontrako olatu horri?
I.I.: Kikek aurreratu duenean dago erronka nagusiena. Oldarraldi judizial espainola oso gauza konkretua da, helburu oso konkretu batzuekin datorrena, eta horri aurre egin behar zaio. Baina gure kantxa da XXI. mende globalizatu honetan. Gure lan egiteko eremua aldatu egin da, moldeak berrikusi behar ditugu, ziurgabetasun eta bertigo honi aurre egin… Egia da hizkuntza gutxituen kontzientzia eta mugimendua oso-oso indartsua izan ahal dela guretzat Europan, eta hortaz baliatu behar garela Frantziari eta Espainiari esateko ez garela gu, baizik eta Europa eta lur planeta osoko ondare bat. Gu eskatzen gabiltzana ez da txokokeria bat. Lehen oso lokalean lan egin dugun garai horietatik atera behar gara, gure ikuspegiak eta diskurtsoak zabaldu behar ditugu, Euskal Herria ere asko ireki delako. Gatazkaren osteko Euskal Herrian bizi gara, eta honek gure diskurtsoak eta lan egiteko moldeak berrikustea eskatzen du. Europan, munduan, hizkuntza gutxituen testuinguruan jarrita, zilegitasuna ematen digu oldarraldi honetan esateko txokokeria eurak dabiltzala egiten.
K.A.: Bai, eta hor gure indargunerik nagusiena jendea da; herritarrak. Hizkuntzaren alde dauden bitartean, hizkuntzaren alde aktibatzen badira, aurrera egin ahalko dugu; hori gabe, ezinezkoa izango da. Horrekin batera, noski, hizkuntza politikak aktibatzea ere badago, marko legalak egokiak izan daitezen. Lehen hori mugatzen genuen, neurri batean, gure esparrura, baina egun ikusi dugu Europan ere asko jokatzen dugula, badela estatuetan ere gatazka eta jokoaren parte bat. Beraz, nik uste dut denok egokitu behar dugula testuinguru berri honetara, gauza bat argi izanik: guk egiten dugu eta guk bultzatzen dugu, edo inor ez da kanpotik etorriko gu laguntzera.
Zein aholku emango zenioke lehendakari berriari, Kike?
K.A.: Bat ere ez. Badaki hemen nagoela. Uste dut orain arte ere elkarrengandik gertu egon garela. Aholkuak ez, baina animo pila bat eta zorterik onena. Gainera, oso ondo egingo du; bitartean, zain egongo gara, ea zer dakarren etorkizunak!
I.I.: Kikerekin zuzendaritzan-eta egon garen urte hauetan asko ikasi dut, eta irakaspen horiek nirekin datoz. Azpimarratuko nuke Kikerengandik ikasi dudala arreta beti jarri behar dela pertsonen aktibazioan. Zer nolako garrantzia duen Topagunearentzat bere bazkideak, elkarteak, pertsonak aktibatzeak, Euskaraldia martxan jartzeak, eta norbanako horiek euskarara ekartzeak. Ez bakarrik hizkuntzara, baizik eta kontzientzia horretara eta mugimenduan sartzera. Bestetik, ikasi dut atzetik ere ibili behar dela. Kike ikusi dut bazkideen atzetik, deika, bilerak egiten, formazioak ematen; lan pila bat egin du, eta hori da aktibazioak berak transmititzen duen energia. Laguntzea da, bidelagun izatea.
K.A.: Katalan irakasle baten liburu bat irakurtzen nabil azken boladan, eta berak aipatzen du katalaneko irakasleak erakargarriak eta sinpatikoak izan behar direla, ikasleentzako irakaslerik onenak. Horrela erakarriko ditugu. Uste dut guk ere badugula erantzukizun hori. Zergatik etorriko da jendea euskarara? Jakin behar duguna da gure pasioa transmititzen. Euskarari gerta dakiokeen gauzarik txarrena da gai gez bat bihurtzea, ez duena inolako erakargarritasunik.
I.I.: Azkenean, Kikerengandik ikasi dudana eta Topaguneak duen zilegitasuna da koherenteak garela; egiten duguna eta sinesten duguna batera datoz. Beraz, saltzen duguna eta transmititzen duguna ere bat dator. Bestela da kea saltzera goazela. Eta nik hori ikasi dut Kikerengatik; bera horrelakoa da, bide hori transmititzen du. Horretan jarraituko dugu. Gainera, Kike… ez zara hain azkar libratuko gutaz. Zure telefonoa eta emaileko helbideak baditugu; bestela, Tolosan agertuko gara!