Nolatan sortu zen proiektua?
Udalak proposatu zidan erakusketa bat egitea argazkigintza sortu zenetik, 1839an, eta 100 urteko epean, gutxi gorabehera, jasotako argazkiekin.
Nik dagoeneko ezagutzen nituen Hernaniko hainbat argazki, baina izugarria izan da Hernaniri buruz ikusi ahal izan dudan argazki zahar kopurua artxibo ezberdinetan, izan Euskal Herrian, baita hemendik kanpo ere: Madrilen, Parisen, Australian, Estatu Batuetan? Harrituta geratzekoa da!
100 urte, 100 argazkitan, beraz. Zer ikusi daiteke?
1875ean Karlistek Hernani bonbardeatu zutenean, udaletxean bonba erori eta hainbat hildako utzi zitueneko argazkiarekin hasten da erakusketa. Bi argazkilari zeuden Ermenegildo Otero eta Valentin Marin; Hernanira gerturatu ziren leherketaren biharamunean eta argazkia egin zuten. Argazki hori, grabatu moduan aldizkari ilustratu askotan erreproduzitu zen.
Hortik aurrera, Hernaniren historia da, argazkien bitartez. Bertako pertsonaiak daude, garrantzia nabarmena izan dutenak herrian: Eltzekondo, Ansorena, Txirrita, Elias Querejeta, Gabriel Celaya, Florentino Goikoetxea mugalaria? Eta nahiz eta erakusketan ez den azaltzen, nabarmentzekoa da Enpar Pinedaren figura.
Irudi historikoak ere badaude, besteak beste, udaletxea berregin zenekoa, Epeleko Etxeberri, labaderoa, Gerra Zibilekoak, azkeneko tranbia? Hirigintza garapena ere ikusi daiteke, baita ekintza sozial asko ere, Euskal Jaiak, besteak beste.
Emakumeak ere paper garrantzitsua dauka erakusketa honetan, Zikuñagako papeleran ikusi ditzakegu, labaderoan? Hernaniko bizitzaren alderdi askotan ateratzen da eta oso ondo dago islatuta.
Horrekin guztiarekin sortzen da Hernaniren historia fotografikoa.
Horrez gain, argazkigintzatik aldendu gabe, badaude bitrina batzuk beste material batzuekin. Bertan aurkitu dezakegu, adibidez, Novedades aldizkaria.
Urtebete luze eman duzu horretan. Nola izan da prozesua?
Inguruan daukadan jendearekin eta ezagutzen ditudan artxiboetan ?garbiketa? moduko bat egiten hasten zara; sartu eta ea zer topatzen duzun Hernaniren inguruan.
Argazki hauetatik guztietatik zein hautatuko zenuke?
Oso ikusia badago ere, 1875ean udaletxea suntsitu zuen bolbora-xehea lehertu zenekoa oso txundigarria da, oso gogorra.
Inoiz ikuzi ez diren argazkiak daudela esan duzue. Nondik lortu dituzu?
Florentino Goikoetxea mugalariarena oso irudi kuriosoa da. Bera mugalaria zen eta momentu batean muga pasatzen ari zela, soldadu alemaniarrek harrapatu, tirokatu eta atxilotu egin zuten. Iparraldean ospitalean zegoela, Frantziako erresistentziako kide batzuk, nazien mozorroarekin, ospitaletik atera eta eraman egin zuten. Orduan, Bigarren Mundu Gerra bukatuta eta oraindik zauritua zegoela, muga pasatzeko laguntza jaso zuen Australiako hegazkinlari batek argazki bat egin zion Ziburun, Comete Sareko beste kide batzuekin osatzen ari zenean. Eta hori da daukagun irudia.
Hegazkinlariak Australiara eraman zituen irudi hauek, eta bera hil zenean, familiak bere dokumentu guztiak Gerrako Memoriaren inguruko Artxibo batean gorde zituen, Australiako gobernuaren eskutan, eta handik erreskatatu dugu.
Elizaren atariaren argazkia, Frantziako bidaiari batek egina, Parisen topatu dugu, Frantziako Ondarearen artxibo batean.
Beste batzuk familietako artxiboetan zeuden, eta noski, nola ez, badaude argazki batzuk Hernaniko Udal Artxibokoak direnak.
Erakusketa oraindik ikusi ez duenari, zergatik gomendatuko zenioke ikustea?
Ikusteko nolakoa zen Hernani duela 100 urte, eta Gerra Zibilean, Gerra Karlistetan, lanarekin, uholdeekin, hirigintza-aldaketekin... gertatu dena jakiteko.
Iraganak orainerako balio du, eta garrantzitsua da gure etorkizunerako. Gure iragana ezagutu behar dugu, etorkizuna eraiki ahal izateko. Eduki duguna ez dugu ahaztu behar.
Horretarako erakundeak daude, eta uste dut Hernaniko udalak ahalegin hori egin duela erakusketa hau antolatzeko.