Badatoz Santioak? Urteko zita politena, Aranon?
Nik politena ez nuke esango. Zaleagoa naiz Inauteriena eta San Martin egunarena. Txikiagoak dira, baina bereziagoak. Santioak ere bereziak dira, noski; baina lan haundia ematen dute, eta herri txikia izanda, beti tokatzen zaizu, batean ez bada bestean aritu beharra. Herriko festak dira, eta oso potenteak guretzako; eta lana ere, proportzio berean tokatzen da?
«Ilusioa egingo lidake, txikienek eskatzen dituzten gauzetan, 15-16 urteko gazteak laguntzen hastea; buruhaundiak ateratzen, adibidez»
Nolakoak dira Santioak, eta nola bizitzen dira Arano bezalako herri txiki batean?
Eguneko festak dira, batez ere. Gogoan dut, txikiak ginenean, gauean antolatzen zirela kontzertuak, Amaia Zubiria, Erramun Martikorena? Eta Aranora bizikleta igoera ere bai, eta sekulako antolaketa izaten zen. Jende gutxi bai, eta antolatzeko gutxiago seguruenik, baina festa potenteak montatu izan dira. Azkeneko urteotan gertatu da, belaunaldi baten faltak, 16-30 bat urte arteko koadrila bat falta izateak, bultzada haundi bat kendu duela esango nuke; animo pixka bat kentzen du, eta eskulana ere bai. Beraz, lehendik gaudenok tira egin behar dugu, eta batzuetan kosta egiten da esku berriak sartzea. Beste batzuetan ez, eta azkenaldian kanpotik etorritako jendea, adibidez, oso fuerte sartu da. Lana tamainan hartu behar da, eta horrekin asmatzea da gakoa. Arkume jatea ere egiten da, eta horrek azpiegitura haundia eskatzen du? Pixkanaka, aurrera eraman dezakegun horren arabera ari gara antolatzen, gure neurrira, bakoitzak eskaini dezakeena erabiliz. Kanpokoei gutxi irudituko zaie akaso, baina ahalegin haundia dago atzean, eta festa politak ateratzen dira azkenean, bueltan bueltan.
Belaunaldi horren faltak, aldatu egin ditu Santioak, beraz...
Gazteria hori egongo balitz pil-pilean eta gauzak eskatzen? Orain iritsi dira adin horretara, eta laster hasiko dira eskatzen, gaueko kontzerturen bat, puri-purian dagoen talde bat ekartzea? Baina bitartean, hori aldatu da, gaupasako festa batzuk ez direla Santioak, lehen izan zitezkeen bezala. Gaupasa egin eta baratxuri zopa hartzea zen ohitura. Eta baratxuri zopa aspaldiko urtetan ez da egin; ez da inor egongo goizeko bostetan edo seietan, baratxuri zopa egiten arituko denik! Espero dut, hemendik urte batzuetara etorriko direla eskaera horiek bueltan, gazteen eskutik. Eta ilusioa egingo lidake, baita ere, txikienek eskatzen dituzten gauzetan, gazte horiek laguntzen hastea. Adibidez, buruhaundiak nahi dituztela, eta 15-16 urteko horiek esatea, beraiek aterako direla. Pauso hori eman eta festen prestaketan laguntzen hasteko garaian daude oraintxe.
Aurreneko Santioak izango dituzu, alkatetza utzi zenuenetik. Bereziak edo desberdinak izango dira horregatik?
Ez dut uste deus aldatuko denik. Orain dela zortzi urte alkatetza hartu nuenerako, urteak neramazkien jai batzordean. 10-11 urte nituenetik, Goizuetan eskolan nenbilen garaian hasi nintzen eta. Olatu gaztea sartu ginen orduan, herriko festetan laguntzeko. Beraz, hainbeste urtetan festa batzordean ibilita, nahi eta nahi ez, alkatetzan sartuta bi tokietan jarraitzen duzu. Askotan, ez duzu jakiten bietako zeinetatik ari zaren lanean, baina lana egitea da kontua. Eta orain, Udaletik aterata, berdintsu. Espero da guztiok zerbait egitea, herrian elkarte edo eragile gutxi egonda. San Roke elkarteak mus txapelketa bere gain hartua du. Eta Udalak ere hortik jarraitzen duela iruditzen zait; ez dela soilik dirua jarri eta jai batzordeak antolatu ditzala, baizik eta Udalak ere parte hartzea gauza batzuetan. Baina egia da, orain Jalki kultur elkartearen gain dagoela antolaketa. Aldatzen ari da antolatzeko modua, pixka bat, baina dauden indar apurrak biltzen jarraitu behar da.
Saltsa guztietan sartuta ibiltzea tokatzen da, beraz? Feriaren antolaketaren ardura daukazue zuek.
Saltsak nahi diren adina hartzen dira, egia esan. Batzuk badira, saltsa gutxiagorekin konformatzen direnak; eta guk, nonbait, saltsa asko xamar behar izaten dugu! Ez da gauza bakarra izaten, baina feriaren ardura daukagu guk. Ahizpetako batek beste herriren batean ikusita, ideia polita iruditu zitzaigun orduko batzordean, eta animatu egin ginen egitera. Guk koordinazio lana egiten dugu, baina gero, mahaiak montatzen eta biltzen herri erdia izaten da. Oso festa goxua eta herrikoia da. Herriko artisauak biltzen dira, berdin dio orain dela 10 urte egindako lan bat aurkeztu, etxeko urdaiazpikoa eraman jendeak probatzeko, edo postreak? Borondatezko zerbait da, jendearen borondatearen araberakoa. Eta urtero galdetu, eta batek basurdearen gisatua aterako du, besteak ardi zaharrarena, hirugarrenak ez dakit zenbat tarta eta bizkotxo, hurrenak urdaiazpikoa, odolkia eta txistorra? Polita dena da, hain herri txikia izanda, bertako jendea izatea, mahaiaren atzean egongo dena irripar batekin, berak borondatez ekarri duen hori partitzen.
Eta zer aldatu da zure bizitzan, azkeneko zortzi urteotan?
Zaila erantzuten, motzean behintzat? Nondik hasi! Nire seme zaharrenak zortzi urte ditu; bera maiatzean jaio, eta azaroan sartu ginen udaletxean. Eta nire semeek, horrela ezagutu naute beti. Orain esaten zidaten, ea nolatan utzi behar nuen, ez nautelako ezagutu alkatetzatik kanpo. Banuen gogoa eta beharra, pixka bat etxe aldera begiratzeko, nire semeei eta nire buruari; kezkekin eta herrira begira egotetik, horretara igaro. Uste dut lehengo Ainhoa bera naizela, baina nire bizitzan gauza asko aldatu dira, eta ez alkatetzagatik bakarrik.
Zer izan da zuretzat, alkate izatea?
Gu sartu ginen herritar talde bat, zuzenbidean eta kudeaketan formakuntzarik eta esperientziarik ez geneukana. Baina helburua garbi geneukan: herrian aldatzeko edo hobetzeko ikusten genuena, horretan saiatuko ginela. Eta horixe izan da ilusioa. Herritarren aldetik ez daukat kexarik, uste dut ongi ulertu dutela zer egin nahi izan dugun, eta zertara iritsi garen. Baina trabarik haundiena izan da, ekonomikoki oso momentu txarrean sartu ginela. 2011tik 2017ra, Nafarroako Gobernutik ez dugu laguntzarik jaso inbertsioetarako. Eta hori oso gogorra da, egin nahi eta ezina. Baliabide gutxirekin, ahalegina egin dugu, gauza batzuk hobetzeko.
Pozik geratu zara, lanarekin?
Nire gorabeherak izan ditut. Beti egin liteke gehiago, baina onartu behar duzu: ahal duzun guztia egin baduzu, zer gehiago egin zenezake, ezta? Nahiz eta askotan ez den agerian gelditzen, egindako lan guztia. Lan asko dago, ikusi eta imajinatu ere egiten ez dena.
«Gure harribitxia, Maisuenea martxan jartzea izan da; eta aldiz, harri kozkorra, frontoiaren estalkia ezin egin izana».
Zein pena geratu zaizu, eta zer lortzeak poztu zaitu bereziki?
Gure harri kozkorra izango da, frontoiaren estalkia. Ez da momentu erraza izan, estalkia egiteko. Hurrengoek egiten badute, babes guztia izango dute, handik edo hemendik lagundu badezakegu; gauza ederra delako, herrian estalpe bat izatea. Eta bestetik, mendian landare asko atera da, atera beharra zegoelako; eta ezin gehiago sartu izana daukat pena, baina hori ere baliabide faltagatik izan da. Etorkizunean inbertsio hori egitea, oso inportantea litzateke.
Eta lortutakoetan, gure harribitxia Maisuenea izango da. Kultura eta euskera da, ni oso eroso sentitzen naizen eremu bat; eta Maisueneak ematen du horretarako azpiegitura oso polita. Horrek martxa hartzea izan da, harro sentitzeko zerbait.
Joxan Ruiz alkate berriak dio, lan ikaragarria egin duzula, eta zuk hasitako bidea dela jarraitu beharrekoa.
Poza ematen dit horrelako gauzak entzuteak. Baina Joxanek esango zuen nik lan ikaragarria egin dudala, ez esateagatik taldean lan ikaragarria egin dugula; umila izan da horretan. Nik lan asko egin dut, baina taldea atzean zela. Joxanek berak ere lan asko egin du; eta ziur nago, nire bidea ez, berea egingo duela, eta oso bide polita izango dela. Talde polita dago Udalean, eta pozten naiz. Lortu behar dute Udalak herriarekin elkar eragite bat izatea; Udala ez sentitzea urruti. Nire garaian, ez dut uste urruti sentitu gaituenik inork. Plazan ibili gara, herrian, eta eskura izan gaituzte; behar zuten guztian laguntzen saiatu gara. Uste dut gertuko Udal bat izan garela. Herri txikietan hori behar da.
«Ez dakit ikusiko nauzuen ipuin kontalaritzan, kantagintzan edo baratzan. Baina zerbait sortzeko gogoa daukat»
Nola ikusten duzu Aranoren etorkizuna?
Ongi esan nahi nuke. Oso kritikoa naiz ni, egia esan. Kosta egiten zait dena ona ikustea, eta matizak ateratzen ditut. Herria polita ikusten dut, nahiz eta iruditzen zaidan, elkar eragiteaz eta auzolanaz hitz egiten dugunean, asko daukagula egiteko. Aranok aldaketa haundia izan du azkeneko urteotan. Bertakoak ziren familia batzuek alde egin dute, etxe huts asko geratu dira, eta birsortzen joan da. Eskerrak kanpotik jendea etorri den, haiei esker dago herria bizirik. Baina egia da, bizimodua ere desorekatu egin dela pixka bat, nolabait esateko. Jende desberdin asko biltzeak, zurrunbilo moduko bat sortu du Aranoko harremanetan, eta horretan daukagu lan pixka bat egin beharra, elkar ulertzen.
Non ikusiko zaitugu, aurrerantzean?
Beti eduki dut, lan bat bukatu orduko, bestea ate joka. Eta orain da momentua, akaso nik ere horixe bilatuko dudalako, atseden bat izango dudana. Baina badaukat gogoa, gustatzen zaidan zerbait egitekoa. Buruari bueltaka ari naiz, eta uste dut definitu dudala gustatzen zaidan hori. Uste dut zerbait sortuko dudala. Ez dakit ipuin kontalaritzan ikusiko nauzuen, kantagintzan, eskulangintzan edo baratzan. Baina zerbait sortzea gustatzen zait, eta uste dut terreno hortan bilatuko beharko dudala nire tokia. Eta azkenean, inon den fabrikarik ilunenean bukatuko dut komunak garbitzen, horretan dabilenari meriturik deus kendu gabe, noski...; eta ez zait batere inportako. Baina zerbait sortzeko gogoa daukat. Denborak esango du!