Ezerk ez du gehiago egiten kulturaren alde, ez dakienaren jakiteko nahiak baino. Hala utzi zuen idatzita Eduardo Chillidak, bere koaderno, nota edo zirriborroren batean. Eta horretan saiatu zen beti, ezezaguna deskubritzen; egiten ez zekien hori egiteko moduak bilatzen. Ez naiz egunero neurtzen nire altuera ezagutzeko, hazi ote naizen jakiteko baizik, dio bere beste idatzi batek.
Eduardo Chillidak eta Pilar Belzuncek utzitako ondarearen parte dira idatzi horiek. Baina Chillida Leku da, bere obraren erdigunea. Eta orain, museoa berriro irekitzera doazen honetan, hala izaten segiko du: «asmoa beti izan da, hau izatea Eduardo Chillidaren unibertsoaren erdigunea, eta horretarako egin dugu lan», azaldu dute Mireia Massaguék, museoko zuzendariak; eta Ignacio eta Luis Chillidak, eskultorearen eta Pilar Belzunceren semeek.
Chillida Leku ?berria?, «lehengo bera, baina beste modu batera»
Datorren asteazkenean, apirilaren 17an, zabalduko ditu ateak ofizialki, Chillida Lekuk. Baina gaur eta bihar, 1.200 lagunen bisita jasoko du museoak, ate irekien jardunaldiak antolatu baitituzte, zozketa bidez banatu dituzten doako sarrerekin.
Haiek izango dira aurrenekoak, Chillida Leku berria ezagutzen. «Berdina izaten jarraitzen du, bere esentzia mantenduz, baina beste modu batera», azaldu du Luis Chillidak. «Zer den berria etapa honetan? Egokitu nahi izan dugula museoa XXI. mendera», nabarmendu du Mireia Massaguék: «saiatu gara eskaintzen, bisitarien esperientzia hobetzeko baliabideak».
Asteartean aurkeztu zituzten hiruek, Chillida Lekun bertan, berrikuntza horiek. Sarreraren inguruan daude gehienak. Horrela, denda berritu dute, «produktu gehiago eskainiz, bisitari bakoitzak bere oroigarria eta bere opari ideala izan dezan». Eta dendaren ondoan, kafetegi-jatetxe bat jarri dute: «elementu gehigarri bezala, garrantzitsua iruditu zaigu garai hauetan». Eta museoko sarreraren eta parkinaren itxura ere aldatu dute, erakargarriago eginez, «oraindik ere ederragoa izan dadin Chillida Lekura sartzea», azaldu du Massaguék.
Baina XXI. mendera egokitzeko saiakera horretan, teknologia berriak ere hartu dituzte eskutik: «zuloak egin behar izan ditugu toki guztietan, interneta eta gauza guzti horiek zabaltzeko museoan zehar», azaldu du Ignacio Chillidak. Gehiago zehaztu du Massaguék: «orain, doako interneta dago Chillida Leku osoan, eta obra batzuetan, QR kodigoak jarri ditugu, bisitariek mugikorrarekin eskaneatu, eta obrari buruzko informazio gehiago jasotzeko».
Chillida Lekuko zelaietara bueltan, bi obra
Baina teknologian bakarrik ez, obretan ere izango dira nobedadeak. «Zelaietan, 43 eskultura daude. Eskulturentzako oinarri batzuk gehitu ditugu, garai batean egon zirenak eta gerora kendutakoak. Beraz, eskultura kopurua ere haunditu egin da pixka bat. Eta badira bi obra, zehazki, aspaldi ez direnak Chillida Lekun egon. Horietako bat da Buscando la luz izenekoa, garai batean hemen egon zena, baina kolekzionista suitzar batek erosi zuena. Gizon hura hil zen duela urte batzuk, eta obra bueltaka ibili da, etxera bueltatu den arte, denboraldi luze baterako. Eta bestea da Elogio del hierro, Bilboko BBVAren egoitzan zegoena, eta orain Zabalaga baserriaren inguruetan kokatu duguna», azaldu du Ignaciok.
43 obra horien artean ibiliko dira bisitariak, aurrerantzean: «pozgarriena hori da, jendea ikustea berriro obren artean paseatzen; toki honi bizia ematen. Aitarentzat, toki hau zen utopia bat, non jendeak paseatuko zuen bere obren artean, baso batean bezala», nabarmendu du Luisek.
Mireia Massagué: «Egokitu nahi izan dugula museoa XXI. mendera, bisitarien esperientzia hobetzeko baliabideekin».
«Eduardo Chillida beti bueltatzen zen Hernanira»
Massaguék adierazi du, Eduardo Chillidak beti bilatu zuela toki bat bere obrarentzat, «bere herrian, bere lurretan. Hemen nahi zituelako bere sustraiak utzi». Eta lur horiek, Hernani ziren, Ignacio Chillidak argitu duenez: «aita beti bueltatzen zen Hernanira. Hona bueltatu zen Parisetik, hemen bertan jarri zuen museoa, eta hemen gaude gu ere, berrirekiera hau ospatzen. Hernani oso haundia izan zen berarentzat, eta herria oso ondo portatu da gure familiarekin beti; bai Udala eta bai herritarrak», azpimarratu du.
«Beraz, hemendik saiatuko gara, lokaletik, mundu osora iristen», dio Massaguék; eta horretarako tresna dira, kanpoan egiten dituzten erakusketak, Ignacioren ustez: «mundu osoan zehar egiten ditugun erakusketak, Chillida Lekuren parte dira; hamaika txokotara bidaltzen ditugun mezulariak, jendeak Chillidaren obra ezagutu dezan, eta jakin dezan hau, Chillida Leku, dela tokia bere obran benetan sakontzeko».
Horrela, nabarmendu du, Alemaniako Wiesbaden hirian jarri dutela Chillidaren erakusketa bat orain gutxi, eta hango museoko zuzendariak «pozez txoratzen» deitu ziola, 66.000 bisitari izan zituelako. Eta azaldu du, Chillida Lekura ere jende asko etorri dela azkeneko urteotan, itxita egon arren: zortzi urtetan, 50.000 bisitari inguru. «Beraz, esan dezakegu Chillida Leku ez dela inoiz itxita egon. Nahi izan duenak, etortzeko aukera eduki du. Baina hau da benetan nahi duguna, Chillida Lekuk bere ateak horrela zabalik izatea, jendea etorri eta sartzea».
«Oso pozik eta emozionatuta gaude, irekierarekin»
Horregatik diote, «oso pozik eta emozionatuta» daudela irekierarekin: «lan asko egin dugu horretarako, eta iritsi da momentua», dio Massaguék.
Luis Chillidak nabarmendu du, «itxaropen haundia» daukatela Chillida Leku berri honekin, eta egindako lanarekin gustora daudela: «talde bat osatzen dugu, elkarlanean aritu garen guztiok; familia askoz ere haundiagoa gara orain Chillida Lekun. Eta guztion artean lortu nahi duguna da, museoa iristea gure gurasoek nahi zuten tokira. Ziur nago, oso harro egongo direla biak, honaino iritsi izanaz. Konponbideak bilatzeko lan luzearen ondorioz, Chillida Leku iritsiko delako izatera, ez lehen zena bakarrik, baizik eta hori baino gehiago ere bai. Guztiok disfrutatzeko toki bat, hori baitzen gure gurasoek nahi zutena».
Elkarlan horri dagokionez, Massaguék eskerrak eman nahi izan dizkio Chillidaren familiari, «egin didan harreragatik»; Chillida Lekuko langileei, «izugarrizko lana egin baitute irekiera honetara iristeko»; eta baita instituzioei ere, emandako babesagatik.
Irisgarritasuna, hurrengo erronka
Massaguék berak azaldu du, Chillida Leku berriro irekitzea inportantea den bezala, «oso garrantzitsua» dela irisgarri egitea ere: «toki zail batean dago kokatuta, eta lanean aritu gara autobus geltokia hobetzeko. G2 autobusa daukagu, museoa lotzen duena Hernani Eta Donostiarekin. Eta lanean jarraituko dugu, bidegorria ere iristeko, museoa Errekaldeko tren geltokiarekin lotzeko... Izan ere, hori ere bada Chillida Leku XXI. mendera egokitzea».
Ignacio Chillida: «Obra publikoa da, aitak gehien landu zuen gauzetako bat, eta plazer haundiena eragiten ziona. Guztiok gozatzeko obrak egitea zuen gustuko»
?Ecos? erakusketa Zabalagan, «nahiko desberdina, orain arte egoten zirenen aldean»
Museoaren etapa berria hasteko, Ecos erakusketa jarri dute Zabalaga baserrian; «orain arte egoten ziren erakusketetatik nahiko desberdina», Ignacio Chillidaren hitzetan. Baserriko gela bakoitzean, Eduardo Chillidaren garai bat jaso dute. Horrela, sartu eta aurreneko gelan, hasierako lanak jarri dituzte, «Parisen zegoenekoak, 1948tik 1952ra bitartekoak; igeltsuarekin eta egurrarekin egindakoak. Marrazki asko ere badaude».
Bigarren gelara, areto nagusira sartuta, aurkituko dituzte bisitariek, «huts egin ezin zuten hainbat obra, Monumento a la tolerancia eta Lo profundo es el aire adibidez». Eta bigarren pisura igo baino lehen, eskaileren ondoan dago «beste txoko bat, irudikatzen duena aitaren itzulera hona, Euskal Herrira, eta bereziki Hernanira. 1952tik 1957ra bitarteko obrak dira horiek», dio Ignaciok: «erakusketa haundietan egon dira, Milanen edo Venezian adibidez, eta batzuk utzi egin dizkigute, erakusketa honetarako; El plano oscuro, El primer consejo al espacio, Espacios perforados...».
Goiko pisura igota, Chillidaren hurrengo etapara egiten du salto erakusketak; 1960ra arteko obretara. Eta hurrengo gelan dago, artistarentzat oso garrantzitsua izan zen beste alderdi bat: obra publikoa. «Aitaren edozein erakusketatan, ezin da faltatu obra publikoa. Gehien landu zuen gauzetako bat da, eta plazer haundiena eragiten ziona. Guztientzako obrak egitea zuen gustuko», dio Ignaciok. Pertsona batena den hori, da ia inorena. Eduardo Chillidaren idatzien artean jasota dago hori ere. «Askoz ere hobea da, jende gehiagok gozatzea obra horretaz, pertsona bakar batek baino. Eta hori, aitak lortu zuen obra publikoarekin».
Eta azkeneko gelak ere, badauka bere xarma: «gel txiki bat da, baina askorako eman duena beti. Eta bertan, gauza intimoagoak egiten genituen. Aitak beti esaten zuen, kanpoan dauden obrak direla orkestra haundiak, eta gela txiki horretan, zeudela gauza txikiak, berak eskuz egiten zituenak, mimo haundiarekin», ekarri du gogora Ignaciok.
Orain, Haizearen orrazia edo Peine del viento obrari eskaini diote gela hori; Monumentu Multzo izendatu berri duten obrari. Eta, noizbait, UNESCOk Gizateriaren Ondare izendatu dezan nahi duten horri.