Asteartean aurkeztuko duzu Berdintasun Arloko IV Ikerketa Bekari dagokion ?Biziraupenerako Zaintza. Hernaniko inudeak 1900-1944?. Nolatan aurkeztu zenuen proiektua?
Ikasketak bukatu nituenean, kolaborazio txikiren bat egin nuen memoria historikoaren gaiari lotuta. Proiektua aurkeztu nuenean, genero ikuspuntua eta emakumeon historiari ekarpena egingo zion ikerketa bat egiteko erronka eta gogoa nuen. Lehendik ere, Hernanin aurkeztutako ikerketak ezagutzen nituen eta bekara aurkezteko aukera jakin nuenean, ez nuen bi aldiz pentsatu.
Berez, beste proiektu bat aurkeztu nuen eta gai bat baino gehiago lantzeko asmoa nuen. Hala ere, artxibo lanetan hasi nintzenean inudeekin egin nuen topo eta horrekin aurrera egitea erabaki genuen.
Zer kontatzen duzu liburuan? Nola dago egituratuta?
XX. mendearen lehenengo erdialdean, Hernaniko inudeek zuten errealitateari buruz hitz egiten du liburu honek. Testuinguruak pisu haundia du ikerketa honetan, inudeen kolektiboa hobeto ulertzeko garrantzitsua baitzen niretzat. Goitik beherako bidea egiten saiatu naiz, testuinguru makroak mikroan nola eragiten zuen islatzen saiatzeko.
Lehenengo ataletan testuinguru historikoa lantzen dut, ondoren, inude eta haur abandonatuen inguruan hitz egiteko. Jarraian, Hernaniko inudeen erradiografia eta kasu esanguratsuenak aipatzen ditut. Azkenik, inude edo haur abandonatuen gaia gertutik ezagutu duten hiru hernaniarren testigantza biltzea lortu dut.
«Nire helburua Hernaniko inudeen inguruko erradiografia ahalik eta fidelena egiten saiatzea izan da»
Zein ikuspuntutik burutu duzu lana? Nondik abiatu zara?
Nire helburua Hernaniko inudeen inguruko erradiografia ahalik eta fidelena egiten saiatzea izan da.
Hala ere, ikerketak ikuspuntu argia du. Garai historiko hartan ama, emakume edo inude bezala zer egin behar zuten eta nolakoak izan behar ziren errepikatzen zitzaien; eta bide ezberdinak erabili zituzten erreforma sozial horretarako. Erreforma horrek helburu konkretua zuen, nire ustez, eta hori mahai-gaineratzen saiatu naiz. Helburu hori argia zen: emakumeak ama eta emazte izan behar zuten. Ama izatea emakumeen patu eta eginbehar garrantzitsuena litzake, eta haurrak ama biologikoek baino ezin zituzten hazi eta hezi.
Testuinguru horretan, inudeak figura deserosoak ziren eta are gehiago, haur abandonatuak zaintzen zituzten inudeak, ezkontzaz kanpo jaiotako haur abandonatuak zaintzen baitzituzten.
Haur abandonatuak berak ere figura zailak ziren: bekatu baten ondorioz jaio ziren, ezkontzatik kanpo eta horregatik deitzen zitzaien ?ilegitimoak?. Estatuek haien ardura hartu zuten, haur ?ilegitimo? horiek nolabait bideratu behar baitziren.
Hori horrela, inudeen lana beharrezkoa zen eta funtzio sozial garrantzitsua bete zuten, printzipioz, ama biologikoen edoskitzea hobesten bazen ere. Gai horiek guztiak kritikotasunez islatzen saiatu naiz.
«Pozik nago lan honekin aitortza txiki hori egin ahal izan diegulako»
Zein dira atera dituzun ondorio nagusiak?
Gai asko ukitzen ditu ikerketak, inudeek kolektiboa bidegurutze askoren artean kokatzen baitzen.
Batetik, gizarte eredu modernoan, ez zeuden guztiz ondo ikusiak; egokiena ama bakoitzak bere haurrei bularra ematea baitzen. Inudeen lana gutxietsia zegoen, baina, aldi berean, inudeen beharra larria zen, haur abandonatuak asko baitziren eta Sehaska Etxeak (haur abandonatuak jasotzen zituzten instituzioak) gainezka zeuden.
Bestetik, inudeentzat diru-iturri txiki bat zen haurrak zaintzea eta familia osoko biziraupen estrategia baten baitan kokatzen zen diru iturri hori: inudetzatik lortzen zuten diru sarrera, familia osoa mantentzeko beste diru sarrera bat gehiago zen. Instituzioen soldata jasotzen zuten inudeek lan horregatik. Baina merkatuko soldata okerrenetakoa zen inudeena.
Horregatik, inudeen biziraupen estrategiak bi alderdi zituen. Epe motzera, haur hori zaintzeagatik lortutako diru sarrera txiki hori lortzea izaten zen helburua. Epe ertainera, haurra nagusitzen zenean, haur hori ?prohijazioaren? bitartez etxeko kide bihurtzen zen. Horrela, etxean beste kide bat gehiago izango zen baserri lanetan laguntzeko, bi esku gehiago, hain zuzen.
Zehazki, nolakoa izan zen inudeen kolektiboa Hernanin 1900 eta 1944 urte bitartean?
1900 eta 1944 artean 119 inude kontabilizatu ahal izan ditut [Hernanin]. Horiek 133 haur zaindu zituzten guztira; eta inude batzuek momentu berean haur bat baino gehiago zaindu zituzten. Guztiek aurrez haurrak eduki zituzten eta soberan zuten esnea aprobetxatu nahi izan zuten haur bat etxera ekarri eta inude bezala diru-iturri bat lortzeko.
Kasu normalena honakoa zen: kide askoko familia batera haur abandonatu bat iristen zen; eta 5-6 urtez bularra eman eta zaintzen egon ondoren, ?prohijatu? egiten zuten. 5-6 urte horietan zehar inude bezala soldata jasotzen zuten Gipuzkoako Foru Aldunditik. Prohijatzean, haurra familiako kide bezala onartzen zen, prohijatzeagatik azken ordainketa bat jaso ondoren. Askotan, haur hori familiako beste kide bat bihurtzen zen eta baserriko eta etxeko lanetan laguntzen hasten zen.
Bizirauteko estrategiak, beraz, fase ezberdinak zituen: haurra jasotzen zenean, dirua zen helburua, eta ondoren, etxean lan egingo zuen beste kide bat gehiago izango zen.
Nola izan da liburua egiteko prozesua?
Prozesu luze eta gogorra izan da. Beka 2016ko udan esleitu zidaten, baina gaia aldatzea erabaki genuen eta gutxi gorabehera 2017ra arte ez nintzen bibliografia irakurtzeaz gain ikerketa egiten hasi.
Horretarako, Udal artxiboko dokumentuak izan dira iturri nagusi, eta aipatu behar dut haur abandonatuen gaia egun ikertzea ez dela erraza.
Gai honek ikerketa guztiz baldintzatu du, babes bereziko datuak direnez, artxiboetara sartzeko baimenik ez baikenuen lortu, baldintza gogorrak jartzen baitzizkiguten.
Horretaz gain, garaiko publikazioak testuinguru historikoan sakontzeko erabili ditut, nagusiki aldizkari eta egunkariak erabili ditut horretarako. Azkenik, herrian testigantzak biltzen saiatu gara. Ez da gai erraza eta oraindik gaiaren inguruan tabuak daude. Hala ere, azkenean hiru testigantza mamitsu jaso ditugu eta horrekin pozik nago.
Ba al da benetan harritu edo ahaztuko ez duzun pasarte, datu edo istoriorik?
Hasteko, haur abandonatuen gaia lantzea oso interesgarria izan da niretzat. Ezkontzaz kanpo haurra eduki arren, ohore kontuagatik haurra abandonatzea XVIII. mendean hasi zen fenomenoa izan zen.
Dena den, inudeen kolektiboak bere osotasunean harritu nau. XX. mendearen erdialdera arte, atzora arte, lanbide honek bizirik jarraitzen zuela da azpimarratzeko beste kontua. Inudeek kolektibo bezala gizartean eduki zuten funtzioa garrantzitsua izan zen, eta haur abandonatuen inudeak imaginario kolektibotik ezabatuta dauzkagula konturatzea izan da lan honek eman didan hausnarketa nagusia. Pozik nago lan honekin aitortza txiki hori egin ahal izan diegulako.
Garai hartako inudeetan oinarritzen da egungo inude eta artzainen konpartsa. Egindako lanaren arabera, garai hartako isla dela esango zenuke? Zure ustez, galdu den eta berreskuratu beharko litzatekeen zerbait ba al dago?
Inude eta artzaien konpartsek inude mota batzuk soilik erakusten dituzte. Ikerketa honek azpimarratu nahi duen lehenengo gauza da folklorean erreproduzitzen ditugun inude horiek ez ziren inude gisara lan egiten zuten bakarrak. Errepresentazio horietan aberatsentzako inudeak erretratazen ditugu.
Aztertu ditudan inudeen kolektiboak ume abandonatuak zaintzen zituzten haien etxe edo baserrietan jasota. Ez ziren konpartsa horietan agertzen ziren bezain dotoreak, ez ziren zaintzara dedikatutako profesionalak, hamaika lan egiten zituzten batera: haur biologikoak zein etxera jasotako haurrak zaindu, baserriko lanak eta abar egiten zituzten batera.
Konpartsetan aberatsak oroitzen ditugu, inude txiro eta herritarrak ahaztuta.
«1900 eta 1944 artean 119 inude kontabilizatu ahal izan ditut [Hernanin]»
Halako gai baten inguruan egin duzun lan bakarra al da? Zer ikasi duzu lan honekin?
Aurrez memoria historikoaren inguruko lanen bat egin nuen, batetik, eta biziraupen estrategien gaia Frankismo garaiko migrazioen testuinguruan landu nuen, bestetik.
Amatasunaz aurrez irakurrita nituen hainbat kontu, eta erreformismo sozialaz ere bai. Inudeen eta haur abandonatuen inguruan egin dudan lehenengo lana izan da. Buruan marko orokor argi bat nuen arren, bi gai horiek ondo dominatzeko lana egin behar izan dut, eta hori bera da lan honetan ikasi dudana.
Horrez gain, ikerketa prozesuaz beraz ikasi dut. Oso aberasgarria den bezala, gogorra ere izan daiteke. Prozesu luzeak dira ikerketak, buruan duzunak forma hartzen duen arte lan asko egin behar da. Inguruko pertsonarik gabe ezinezkoa litzateke, nire ustez, ikerketa bat aurrera eramatea.
Erakundeek ematen dituzten halako Bekak beharrezkoak al dira? Zergatik?
Nire ustez historia lokalean sakontzeko baliagarriak dira beka hauek. Maila mikroa lantzeko balio dute, eta uste dut, genero ikuspuntua ikerketa historikoetan txertatzeko baliagarriak izan daitezkeela.
Aukera on bat da herrietan egiten diren ikerketa horiek kritikotasunez egiteko, generoaren araberako paper ezberdindurik egon ote zen aztertzeko, herritarren inguruko historia lantzeko eta emakumeek edukitako paperari bereziki erreparatzeko.
Gai berriak proposatzeko aukera edo landutako gaiei buelta bat emateko aukera ematen dute, baita ere, halako bekek.
Zergatik animatuko zenituzke hernaniarrak batetik, liburuaren aurkezpenera; eta bestetik, liburua irakurtzera?
Hernaniko historiako aktore garrantzitsu batzuk ezagutzeko interesa badute eta zehazki inudeen kolektiboa ezagutu nahi badute, etor daitezela. Aurkezpenean gaia interesgarria iruditu zaionari liburua irakurtzera gonbidatu nahiko nioke. Azken bi atalak irakurtzea gomendatuko nieke testuinguruan galdu nahi ez dutenei.