Nola hasi zen IQU?
Angel Royo: Eduardo Iglesias Hernandezen ideia bat izan zen. Bera kimikoa zen. Esperientzia zeukan; fundizioan ibilia eta abar… eta ikusi zuen aukera zegoela fabrikatzeko produktu bat, zaila zena merkatuan bilatzen: erretxin fenolikoa. Hori lortzen zen fenola eta formola nahastuta, batez ere.
Erretxin hori hondarrari nahastuta lortzen zen produktu bat, fundizioetan oso estimatua zena. Beroari ondo eusten zion eta fundizioetako moldeak egiteko balio zuen.
«Inaugurazioan, 1966an, apaiza bulegoetara igo zen, eta Eduardo Iglesiasek esan zion: ‘«Ez, ez. Honek (ofizinak seinalatuta) ez digu jaten emango, eta goazen behera, fabrikara, hura da-eta jaten emango diguna’»
Iglesiasek ideia izan zuen, baina akzionista gehiago ere baziren...
A.R.: Iglesias bera, eta beste sei akzionista izan ziren.
Non hasi zineten?
A.R.: Karabelen, Gibelbex-en, bakailao gibelaren olioa egiten zuen enpresan. IQUko edifizioa egin aurretik. Ni eta Javier Gerrikagoitia hasi ginen.
«Eduardo Iglesiasek ikusi zuen aukera zegoela produktu bat fabrikatzeko, merkatuan gutxi zegoena: erretxin fenolikoa»
Baina IQU dagoen tokira berehala pasa zineten, ezta?
A.R.: enpresa 1965ean sortu zen, eta IQUko planta 1966an inauguratu zen. Instalazio txiki batzuekin hasi ginen.
lurdes Uranga: inaugurazioko egunean, 1966ko azaroan, 12 lagun geunden. Bedeinkazioa emateko garaian, apaiza bulegoetara igo zen, eta Iglesiasek esan zion: «Ez, ez. Honek (ofizinak seinalatuta) ez digu jaten emango, eta goazen behera, fabrikara, hura da-eta jaten emango diguna».
Hasiera hartan zenbat langile zineten?
L.U.: Ni hasi nintzenean, behean sei ari ziren. Juan Gascue (oraintxe hil berri dena) enkargatu bezala, eta beste bost langile. Bi pertsona laboratorioan, komertzial bat, eta gu biok (Lurdes eta Angel) ofizinan.
Zer da erretxinez bildutako hondar hori? (arena prerevestida de resina)
A.R.: Erretxinez bildutako hondarra, hondar fin-fina zen, tenperatura oso altuak aguantatzen zituena. Fundizioetarako balio zuen, moldeak egiteko.
«Erretxin hori hondarrari nahastuta lortzen zen produktu bat, fundizioetan oso estimatua zena»
Zein da hondarraren lana fundizio batean?
A.R.: Hondarrak bero haundiari eusten dio. Erretxinak forma ematen dio, eta moldean salda botatzen denean, ez da lehertzen, eta pieza osoa ateratzen da. Gero hondarra kendu, eta eskonbroetara. Eta pieza egina.
Beti materia prima fundizioetarako?
A.R.: Bai bai.
MARIASUN EZPONDA: Hori da. Gero beranduago, fundiziorako bakarrik ez, beste lekuetarako ere bai.
A.R.: Nik beti pentsatu izan dut, Eduardo Iglesias beti izan dela pertsona bat bista haundikoa. Hasieran fundizioetako behar hori ikusi zuelako. Baina ez zen hor geratu. Gero dibertsifikatzen joan zen, ikuspegia zabaldu eta gauza berriak bilatzen. Horrela, sektore bat gaizki zihoanean, besteek ateratzen zuten fabrika aurrera.
«Gero dibertsifikatzen joan zen, ikuspegia zabaldu eta gauza berriak bilatzen. Horrela, sektore bat gaizki zihoanean, besteek ateratzen zuten fabrika aurrera.»
Eta hondar horri nola eman erretxin kapa hori?
L.U.: hondarra harrobietatik ekartzen zuten. Hondar berezia behar zuen. Hondar siliciosa zen, harrobietakoa. Fintasun ezberdinetakoak ekartzen ziren, gauza baterako edo besterako. Gasteiztik ekartzen zen.
A.R.: hondar hori, bere kantitatean sartzen zen mezkladoran, eta han eransten zitzaion erretxina, beroan. Eta hori guztia erortzen joaten zen, behera, letxo edo ohe esaten genion pieza batera (3m x 1m) eta horrek azpian haize hotza zeukan, presioan. Eta hor hondarrak irakin egiten zuen, eta bertan hoztu. Eta hori zen hondarra, erretxinez bildutako hori. Eta zakuetara.
Erretxina ere hor egiten zen ezta? Nola?
A.R.: eltze haundi batzuetan. Hor sartzen zen teknikoen lana. Fenola eta formola hor sartzen ziren, eta beste produktu gehiago ere bai, baina batez ere fenola eta formola. Tenperatura altuetara iristen zen hori, eta bere tenperatura batean eusten zitzaion, gehiago berotuz gero, erretxina gogortu egiten zelako.
«1993a txarra izan zen, IQUko momenturik txarrenetakoa. Ordurako alemanen eskuetan zegoen fabrika. Langileen %30 bota zuten.»
Fenola eta formola esan duzue sartzen zirela. Likidoak ziren, eta hortik erretxin bat ateratzen zen?
L.U.: likido lodi bat ateratzen zen, bai. Eta hori hondarrarekin nahasten zen.
Arriskua eta langileen segurtasun aldetik, batzuk diote ez zirela gauzak behar bezala egin...
L.U. eta M.E.: gu ez gara ardura hori geneukanak, baina bai, ardura zeukatenek asko insistitzen zutela segurtasun neurriak hartzearekin. Kontrolak oso maiz egiten ziren. Lehendik ere bai, eta alemanak sartu zirenean izugarri gogor jarri ziren gauza horiekin. Amiantoarekin lan egiteari ere besteek baino lehenago utzi genion. Errebisioak egitea beharrezkoa zen, eta norbaitek egin nahi ez bazuen, papera firmarazten zitzaion.
IQU, Bakelite, Hexion... nola izan zen eboluzioa?
L.U.: hasieran IQU zen, eta 1997 arte mantendu zuen izena. 1997tik Bakelite Ibérica izan zen, 2005ean Hexion, eta 2008ko uztailaren 30ean itxi.
M.E.: hala ere, 1989an dagoeneko Rürgers-werke AGren eskuetan zeuden akzio ia guztiak, nahiz eta hasierako izena mantedu. Rürgers-ek %98,8 zeukan, eta Eduardo Iglesiasenak ziren gainerako %1,2 horiek.
«Bakelitek hartu zuenean, Europan egiten ziren hainbat material hona ekarri ziren, eta horrek guri ere aukera asko ekarri zizkigun.»
Fabrika asko aldatu al zen hasieratik?
L.U.: asko eboluzionatu zuen. Hasieran erretxin hori egiten zen, baina gerora erretxin ezberdin asko egiten hasi ginen, ez fundizioetarako bakarrik, beste gauza askotarako: abrasiboak, oihalgintzarako fibrak, egurgintza, aglomeratuak, automobiletako salpikaderoak, hegazkinak, eta noski, bakelitazko kazueletako kirtenak eta abar.
Nora saltzen zen?
M.E.: hasieran Espainiako Estatura, baina gero, Portugal, Marruecos… gerora Frantzia eta Alemaniara ere bai. Eta azken-azken urteetan, dena globalizatu egin zen…
IQUk bazuen fama, langileak baldintza onetan lan egiten zutela ezta?
A.R.: hasiera hartan, arazo sozialik ez zen izan bat bera ere. Huelgak izan ziren, huelga politikoak. Eta hasieran ordaindu egiten ziren huelga politikoak… gero ez, baina hasieran bai.
M.E.: hasieran familiako enpresa bat bezalakoa zen.
Zenbat lagun izan zineten gehiena?
L.U.: 104 lagun inguru. Hernanin 70 inguru eta gainerakoak beste plantetan: Salcedon (Lantaron, Araba), Barcelonan eta Arcos de la Fronteran.
Itxitakoan zenbat zineten?
M.E.: Hernanin 40 lagun.
1993ko errestrukturazioan ere jende asko kalera joan zen…
L.U. eta M.E.: Bai. 1993a txarra izan zen, IQUko momenturik txarrenetakoa. Ordurako alemanen eskuetan zegoen fabrika, eta 90 langile zituen; horietatik 70 Hernaniko plantan, eta beste 20 Salcedon. Oso gogorra izan zen. Langileen %30 bota zuten.
«Ixteko arrazoi bezala anpliatzeko arazoak aipatu ziren, baina ez zen hori izan. Produkzioa interesatzen zitzaien, eta horregatik ez zuten itxi Salcedoko planta, tonelaje haundikoa zelako»
1989an, zergatik erabaki zuten akzioak saltzea IQUko akzionistek?
A.R.: erosteko eskaintza bat iritsi zelako, seguru asko.
M.E.: orduan %98,8 geratu zen Rürgers-werke AGen eskuetan. Europako Bakelite guztiak batera osatzen zuten enpresa hori.
Hasierako sozioen esku egon izan balitz oraindik martxan egongo al zen?
M.E.: seguru asko ez. Hemengo akzionistak adin haundia zuten, eta seme-alabek ez zuten jarraitu nahi. Akzionista horiekin bakarrik segiz gero, ez zen kapitalik eta aukerarik izango gero egin ziren erretxin horiek guztiak egiteko.
A.R.: kapital anpliaziorik egiteko ez zeukaten dirurik.
L.U.: Bakelitek hartu zuenean, Europan egiten ziren hainbat material hona ekarri ziren, eta horrek guri ere aukera asko ekarri zizkigun.
Asko antzeman al zenuten Bakelite sartzean, lan egiteko moduan-eta?
M.E.: Bakeliterekin, alemanekin, orokorrean ez hainbeste. Aldaketak izan ziren, kontrol aldetik eta: auditoria asko, kontabilitatea egiteko modu berriak ikasi... Controller figura bat jarri zuten, Bakeliteko errepresentantea zena, nolabait. Haiek helburu batzuk jartzen zizkiguten, eta guk helburu horiek bete egin behar genituen. Baina guk gestionatzen genuen enpresa.
Aldaketa gero etorri zen. Hexion amerikarra sartu zenean, orduan bai, antzeman genuen aldaketa.