[ELKARRIZKETA] Andree ‘Nadine’ Antoine-Dumon (Belgika-1922)

Nadine Dumon-ek (Belgika 1922), 18 urte zituen, Bigarren Mundu Gerra hasi zenean. Comete Sarea sortu zutene­ta­ko bat izan zen, Andree De Jongh-Dédée-rekin, eta beste batzue­kin ba­te­ra. Alemaniak Polo­nia, Belgika, Fran­tzia eta ia Eu­ro­pa osoa har­tu zituen inda­rrez, eta alia­tuek erresis­ten­tzia antolatu zu­ten, ahal zuten mo­duan. Tar­tean, Co­me­te Sarea sortu zu­ten alia­tuen abiado­reak Belgikatik Gi­bralta­rre­raino iz­ku­tuan era­ma­ten zi­tue­na. Abia­dore ho­riek tropa Ale­manen kontrako misioak zi­tuz­ten, eta tartean, asko, Ale­manek bota egiten zituzten. Bizirik ateratzen zi­re­nak, ospa egin beharra zeu­ka­ten, Ale­ma­nek harrapatzerik nahi ez ba­zu­ten. Abiadore horiei alde­gi­ten laguntzeko, Europan 20 sare inguru sortu ziren; Co­me­te Sarea horietako bat, hain zuzen ere.
Comete Sarearen bidez, 800 pilotu aliatu pasa zituzten mu­gaz beste aldera.

Zein egoeratan sortu zenuten Comete Sarea?
Nadine: Lehenengo eman zi­tzaion izena Postman zen, pos­talaria. Gerra bukatu eta gero jarri zioten Comete izena, oso linea azkarra zelako. Nik 18 urte nituen orduan. Gerra ha­sia zen eta gosea sentitzen ha­siak ginen. Nik zerbait egin nahi nuen. Lehenengo ekintza, egun­karia hartu, V batzuk egin (victoria), eta kalean bota nituen. Sei hilabetera ere paper ho­rien arrastoak jarraitzen zuten.
Gure aita sendagilea zen, eta soldaduak sendatzen zi­tu­en, askotan ingelesak, eta In­ga­laterrara bueltatzen la­gun­tzen zien. Bestela, sendatu eta kan­poan utzitakoan, Ale­ma­niara bidaltzen zituzten. Modu bat egin nahi genuen, piloto ho­riek Ingalaterrara buelta­tze­ko, berriro Alema­nia­ren kon­tra borrokatzeko.
Ama enfermera nuen, etxez etxe ibiltzen zena gaixoak sendatzen. Behin, etxe batean ingelesa entzun zuela kontatu zuen, eta laguntza beharko zu­tela. Orduan, ingu­ruko batek esan zion, eza­gutzen zuela per­tsona bat prest egongo zena haiei lagun­tzeko. Gizon hori, De Jongh jauna zen. Une ho­rretan, ia lau ginen: gure aita, ama, ni eta De Jongh jauna. De Jongh jaunak asko lagundu zion aitari.
Nik Bruselasetik Parise­ra­ko bitartekaria izan nahi nuen, eta hala esaten nion aitari. Bazen aita baino goragoko bat, ema­ku­merik nahi ez zuena. Baina azkenean lortu nuen.
Pariserako lehen bidaia on­do gogoratzen dut oraindik.

Nolakoa izan zen?
Cometeko informazioa zapata kaja batean sartu nuen, eta beste poltsa batean nere arro­pa. Treneko pasiloan jarri nin­tzen, txutik. Alemanen tre­na zen. Aleman ofizialak etorri ziren, eta esan zidaten frantses per­fek­to batean: «Emakumea, he­men lekua daukazu-eta». Eta be­raien departamenduan eseri behar izan nuen. Nik zapata kaja neukan Cometeko infor­mazioarekin, eta goiko apa­lean utzi nuen, eta haien on­doan eseri. Alemanak be­raien artean hizketan ari ziren. Ez genuen elkarrekin hitzik egin.
Interbentoreak atea ireki zuen, eta galdetu: «ezer baduzu deklaratzeko?». Eta nik, «ez, ez dut ezer». Eta alemanek: «Bai, hor poltsa bat baduzu». Nik baietz, eta poltsa har­tu eta departamendutik pasilora ate­ra nintzen, eta atea itxi. Poltsa erakutsi eta zapata-kaja hanketan hartu nuen. Berak gal­detu egin zidan: «eta kajan zer duzu?». Nik baju-baju: «pa­­­­pe­rak». «Ze paper klase?», «bes­te alderako paperak» (Fran­­tziako zati bat okupatua zen, eta beste aldea librea). «Bale ondo da» erantzun zi­dan. Zorte izugarria izan nuen, interbentore hura tokatu zitzaidalako.

Zein gehiago aritu zen Comete Sarean?
Hasieran gutxi ginen. Zaila zen jakitea zeinengan izan kon­fiantza. Hur­­­b­ileko jendea zen dena; lagunak, lagunen la­gunak... Garrantzitsuenetakoa Dédée izan zen, Dédée De Jongh, Frederic De Jongh-en alaba. Hura zen Comete Sa­rearen hegoaldeko ardura­du­na, Piri­neoak gurutzatzen zi­tuen za­ti­ko arduraduna, Flo­rentino Goikoetxearekin hark zuen harremana.

Zuk ezagutu zenuen Florentino?
Orduan ez. Dédéek esan zi­dan, behin, berarekin bide hu­ra egin behar nuela, Piri­neoak pasako genituela, ba­daez­pada bidea ezagutzeko, bera harra­patzen bazuten ere. Florentino ezagutu baino bi egun lehe­nago, ni atxilotu ninduten.

Atxilotu egin zintuzten, Gestaporen eskuetara pasa, eta kontzentrazio zelai batera eraman zintuzten.
Leku pila batean egon nintzen, batzuk hobeak eta besteak txarragoak. Azkena, Mauthau­ssen­go kontzentrazio zelaia. Ha­ra animalien tren batean eraman gintuzten. 4 egun eta 5 gau, urik gabe eta ogi puska txiki batekin. Gaixotu egin nintzen. Handik oinez eraman gintuzten kontzentrazio zelai­rai­no. Elurretan, bosteko fila­tan jarrita... ahul nengoen, ezin nuen arnasarik ere hartu. Horietako batean, ofizialei esan nien, lurrera bota eta tiro bat emateko, dena bukatu zedin. Momentu horretan entzun nuen nire buruan ahots bat, nire aitari hizketan: «Dumon doktorea, zure alaba bidean hil da». Ezin izan nuen hori jasan, eta aurrera egin nuen.

Askatu zintuzteten arte...
Ez dut inoiz ahaztuko. Kon­tzen­trazio zelaia bailara polit batean zegoen. Ez geneukan ez urik ez elektrizitaterik, eta ogi puska txiki bat egun guztirako. Jende asko gaixotu zen eta hil zen.
Egun batean jaiki ginen, eta zerbait arraroa sumatu ge­nuen. Soldaduek ez zuten su-armarik; labanak bakarrik zituzten. Zelai haundi batera eraman gintuzten, futbol zelai baten tamaina zuen. Ez gene­kien zer gertatuko zen.  Han egon ginen. Bat-batean, guru­tze gorriko hiru furgoneta azal­du ziren. Batzuk saltoka hasi ziren, besteak garraxika, negarrez. Gogoratzen nai­ze­nean malkoak ateratzen zaiz­kit. Gurutze Gorrikoak sol­dadu kanadiarrak ziren. Kana­diarrek Alemanei esan zieten, emateko euren ogia guri, ogi zuria, ez ogi beltza.
Hor ez zen dena bukatu. Hor­tik Sui­zara joan ginen. Han, justu, Alemanek kara­ba­na­ko azken kamioia geldia­razi zuten, besteek aurrera. Emakume haundi batek, salto egin eta kara­ba­nan aurrera korrika egin zuen, eta abisua pasa zien kana­diarrei, etor­tze­ko atzera. Kana­diarrek atze­ra­tu zituzten alemanak. Ale­­ma­nek denak hil nahi gintuzten. Ez zuten testigurik utzi nahi.