Haurdunaldia, jaiotza nahiz bizitzako lehen urteei buruz hausnartzera bultzatzen duen dokumentala da 'Aztarnak' eta Hernanira ekarriko du Oier Agirresarobe Euskera eta Hezkuntzako zinegotziak. Datorren asteazkenean proiektatuko da dokumentala, arratsaldeko 17:00etan, eta sarrera doakoa da. Proiekzioa amaitzean, solasaldi baten bueltan bilduko dira Julene Armendariz pedagogo perinatal hernaniarra eta Estitxu Fernandez terapeuta perinatala.
Maru Solaresen zuzendaritzapean ekoiztutako dokumental honi buruz hausnartzeaz gain, errealitate ezberdinak elkarbanatzeko asmotan, Oier Agirresarobek, Julene Armendarizek eta Estitxu Fernandezek Kronikarekin jardun dute barren-barrenetik, solasaldi eder bezain unkigarri batean.
Aztarnak dokumentala haurdunaldi, jaiotza eta bizitzako lehenengo urteei buruzko dokumentala da. Nolako lotura duzue dokumental honekiko?
J.A.: Pertsonalki badago inplikazio bat. Dokumentalak jasotzen ditu espazioak eta prebentzio guneak, eta gu horietan formatu gara. Beraz, badago inplikazio pertsonala eta maitasun asko, bertan agertzen diren pertsonak ere ezagutzen ditugulako. Eta profesionalki, bete-betean jasotzen du gure ikuspegia, bai Estitxurena eta baita nirea ere. Bi arlotik gaude lotuta, alde batetik arlo pertsonaletik eta bestetik, arlo profesionaletik.
E.F.: Julene eta biok, mundu honetan egin dugun ibilbidea, amatasuna baino lehenagotik hasi genuela esango nuke. Gu ama izan baino lehen, gure hausnarketekin geunden, eta bide honi eustea erabaki genuen. Hor ikusi genuen, ama izan ginenean, amatasunak berretsi egiten zuela gure ikuspegia. Eta hain justu, topatu genuen Hazi Hezi prebentziorako gunea, haurdun geundenean hori izan zen gure babesa. Oso garrantzitsua da, haurdunaldian sarea sortzea, alboan daudenen babesa sentitzea, egarri zaude, behar duzu ulertua sentitu, behar duzu espazio bat epaitua izango ez zarena. Eta honekin azpimarratu nahi dut, Julenek aipatutakoa, pertsonalki eta profesionalki gaudela lotuak 'Aztarnak' dokumentalera.
Zer dela eta ekarri duzue ‘Aztarnak’ dokumentala Hernanira Oier?
O.A.: Zarautzera joan nintzen 'Aztarnak' dokumentala ikustera, bertan proiektatu zutelako, eta gaiarekiko interesa neukan. Eskuartean geneuzkan ideia eta proiektuekin bat egiten zuen dokumental honek, eta atzetik egon zen solasaldian eman ziren mezuak zeresan haundia zuten. Horrez gain, aretoan sortu zen energia, gustatu egin zitzaidan, eta ikusi nuen hausnarketa hori Hernanira ekartzea egokia eta beharrezkoa izan zitekeela, gero emango ditugun urratsak emateko oso ondo datorkigulako. Herri hezitzaileen sarean gaude, eta herri hezitzaile bat izateko ez du denak balio. Esan nahi dut, begiradak ezin du edonolakoa izan, haurrei errespetuz begiratzeko begirada izan behar du herri hezitzaile batek. Beraz, ikusi nuen, dokumentalak eta solasaldiak, horretan lagundu zezakeela. Uste dut, oinarri bat jarriko duela guzti honek, beste gauza askotan hitz egiten hasteko.
Nola laburbilduko zenukete, 'Aztarnak' dokumentalean agertzen den edukia?
E.F.: Dokumentalak transmititzen duen filosofiarekin bat egiten dugu. 'Aztarnak' dokumentalak kontatzen du, bizitzaren hasiera.
Gizarte osasuntsu bat nahi dugu, eta gizarte bizigarri baten oinarriak nahi baditugu, oso tresna garrantzitsua da prebentzioa. Azkenean garrantzia eman nahi diogu bizitzaren hasierari, momentu honetan dagoen gizartea zaintzeko. Beraz, jar ditzagun erdigunean bizitzak, jar ditzagun erdigunean zaurgarrienak, eta jar dezagun bizitzaren hasiera erdigunean. Bizitzaren hasieran, jaiotzen dira garunaren, nortasunaren eta bizitzaren oinarriak. Heldu behar diogu horri, heldu behar diogu bizitzaren hasierari, eta jarri nahi badugu ume txikien osasuna erdigunean, ama ere erdigunean jarri beharrean gaude.
Dokumentalean agertzen dena hori da, umearen potentzialitate guztia, eta zeintzuk diren haurraren beharrak, eta nola asetu daitezkeen. Argi daukagu, bakoitzak ahal duena egiten duela, baina begiratu dezagun zeintzuk diren haurraren beharrak. Gaur egungo sistema nola kokatuta dagoen konturatu behar gara, gure sentsazioa da bizkarra ematen diola gizarteak, bizitzaren hasierako akonpainamenduari.
J.A.: Guraso batzuk ikuspegi hau hartzen dutenean bere gain, hau da, esaten dutenean: «haurdunaldia, erditzea eta erdiondoa zaindu nahi dugu haurrak behar duen moduan». Hor ez dago sistemaren laguntzarik. Sistemak ez du esaten ‘ados, guregain hartuko dugu ardura. Nik lagunduko dizut ekonomikoki eta behar duzuna emango dizut, zuk haur hori akonpainatu ahal izateko. Hori ez da gertatzen. Bakarrik zaude, prekarietate egoerak ematen dira eta ez dago aukerarik haurrari bizitzaren hasierako akonpainamendua lasai egiteko. Makina guraso daude umeak haurreskolan uzten dituztenak, eta gurasoak dira askotan negar egiten dutenak, sentitzen dutelako ez dela hori haurrek nahi dutena, baina gizarteak, daukagun lan sisteman bultzatuta, horretara eramaten zaitu, ezin duzulako besterik egin. Sistema patriarkatu honek, bideratzen gaitu nahi duen lekutik. Gure ikuspegia, oso iraultzailea da, iraultzen du sistema guztia.
«Gaur egungo sistema nola kokatuta dagoen konturatu behar gara. Gure sentsazioa da bizkarra ematen diola gizarteak bizitza hasierako akonpainamenduari»
Aipatu duzue, beharrezkoa dela haurrarekin egotea, afektua izatea… Halakorik ez badago, zer nolako ondorioak ekar ditzake?
J.A.: Guk beti diogu, haurra jaiotzen denean 9 hilabeteko istorio bat duela, zerotik kontatzen dugulako. Demagun, landare bat landatzen baduzu orain, eta 17 urtetan kasurik egin ez badiozu, ikusiko duzu landarea okertuta dagoela. Bizi izan duelako ahal duen moduan, egin du ahal duena. Hau eramaten badugu pertsonara, hasieran zaintzen ez den hori, edo desbideratu den hori, etorkizunean ekarriko du sufrimendua, ekarriko ditu zailtasunak, harremanetarako zailtasunak… Hau guztia eskoletan ikusten da.
E.F.: Azkeneko hamarkadan, neurozientziarekin, neuroirudiarekin, psikobiologiarekin, Juelenek esan duen guztia frogatuta dago. Gaur egun ikusten da garuna nola garatzen den, oso garbi dago atxikimenduaren teoriak oinarri oso sendoak dituela, umeak behar du hasieran atxikimenduzko irudi bat, hor nortasun osasuntsu eta indartsu bat garatu dezan. Eta horrek eragina izango du, autoestimuan, harremantzerako garaian, gaitasun emozionaletan. Eta azken honekin azpimarratu nahi dut, lehenengo hiru urteetan, garapen emozionala lantzen da, gero bi edo hiru urte inguruan haurra hasten da garatzen alderdi arrazionala. Baina lehenengo oinarria emozionala da, eta hori oso interesgarria da ulertzea. Ez badugu jartzen arreta alderdi emozionalean, haurra haziko da Julenek aipatutako landarearen modura. Horregatik du horrenbesteko garrantzia haurdunaldiak, erditzeak eta aurreneko bi urteak bereziki; hor garatzen delako garunaren oinarria, eta garatzen da alderdi emozionaletik. Oinarria beraz, ez da kognitiboa, da emozionala.
Garbi utzi nahi dugu diskurtso hau ez dela ama errudun sentiarazteko. Bizitzaren hasiera zure haurrarekin pasa nahi baduzu, gizarte guztia jarri beharko litzateke martxan, zu laguntzeko. Hori da helarazi nahi duguna.
Ez dugu soluzio bat, baina mahai gainean jarri nahi ditugu ume jaioberriek beharrak dituztela, eta horrekin ez gara ama seinalatzen ari. Umea babestu nahi badugu, babestu behar dugu ama. Guretzat garrantzitsua da umea erdigunean jartzea, baina umea erdigunean jartzeko, ama ere bertan jarri behar da.
«Gaur egun ikusten da garuna nola garatzen den, oso garbi dago atxikimenduaren teoriak oinarri oso sendoak dituela»
Beharraz ari zarete etengabean, hauek duten garrantzia azpimarratuz…
J.A.: Bai, eta galderari lotuta, nik gehitu nahiko nuke dokumentalean jasotzen direla bai testigantza pertsonalak, hau da, prozesu hori bizitzen ari diren pertsonenak; eta baita profesionalenak ere. Oso uztarketa polita da, bide berdinera eramaten gaituztelako bi alderdiek.
Ibone Olza, guretzako erreferentea da, eta dokumentalean agertzen da. Berak aipatzen du neurozientziak esaten digula, gure arbasoek kobazuloetan egiten zuten hori egiteko. Umea jaiotzen denean, beharrak dauzka eta ez du inolako estrategiarik bere garunean, behar du kontaktua, bitala delako, bizirauteko. Horregatik, beharrei esan behar diegu baietz. Umeen beharrak jarri behar ditugu erdigunean, eta sistema egokitu behar dugu, behar horiek zaintzeko.
O.A.: Nik Julenek aipatutakoaren hariari tiraka, honakoa gehitu nahiko nuke. Zuzendarien foroan elkartzen gara eskoletako zuzendari guztiak. Eta momentu honetan, egoera ezin kudeatu dabiltza. Niretzako, klabeetako bat da, hau guztia ondo behatzea, hau da, haurra mundura etorri zenetik nolako prozesua izan duen, hasierako urteak nolakoak izan diren, haurrek izan duten garapena nolakoa izan den… Hori eskola bezala ikusten ez baduzu, gero nola egingo dute aurrera haurrek… Denok dauzkagu zauriak, gure amek egin dute ahal dutena, baina ez dute beti asmatu. Eta esan nahi dudana da, zauri horiek konpontzeko zerri begiratu behar zaion jakitea ere oso garrantzitsua dela. Beraz, hau ere bada Aztarnak dokumentala ekartzeko arrazoi pisutsu bat.
E.F.: Begirada hori edukitzeak, enpatiarako ere balio du. Nerabeekin gaudenean eta identifikatzen dugunean edo agian, susmatzen dugunean jokaera hori iraganetik datorrela, irakasleei ere asko lagunduko genieke. Begirada honek dena aldatuko luke. Badakit, denak saiatzen direla, hori argi dago, baina sistema prekario honetan, ez daukagu laguntzarik. Sistema kapitalista eta patriarkala beste norabide batetara dago begira.
Identifikatutako pertsonak, agian, oso hunkituta aterako dira dokumentala ikusita… Zer nolako jarrerarekin ikusi behar da 'Aztarnak' dokumentala?
J.A.: Segun eta bizitzako zein momentutan harrapatzen zaituen, esan nahi dut; gurasoa bazara, ez bazara… Baina guztioi eragiten digu gai honek. Denok baikatoz amaren sabeletik. Orduan, gonbitea luzatu nahi diet bertaratzen direnei, etortzeko irekita, kulpa etxean utzita, edo ahal bada garbigunean. Gainera adin guztiak hartzen ditu proiekzio honek.
Bakoitzak egiten du ahal duena, nire gurasoei eskertza diet, beraiek egin zutelako eskuartean zuten guztia. Guk egiten dugun moduan, gure esku dagoena egiten dugu, eta ez gara errudun sentitu behar. Ezin dugu epaitu, duela 20 urte egiten zutena.
Beraz, laburbiduz, herritarrei esan nahiko nieke proiekziora bertaratzeko asmoa badute, irekita etortzeko, eta kulpak alde batera uzteko.
E.F.: Gainera saiatuko gara espazio seguru bat sortzen, epairik gabe, inor seinalatu gabe… Egongo dena da irekitasun bat sentitzera, eta barruko korapiloak mugitzera eta hausnartzera.
Esan daiteke, ibilbide honek jarrera eraikitzaile bat duela: hausnartu, abiapuntua ikusi eta erabaki nondik joan nahi duen bakoitzak.
Zein da, beraz, zuentzat ‘ondo’ hazi edo hezitzeko gakoa?
E.F.: Guretzat ez dago ondo edo gaizki egitean gakoa. Daude ume jaio berri baten beharrak, eta behar horiek asetzeko ez dago araurik. Jar ditzagun umearen beharrak mahai gainean, konkretuak bezain zabalak. Eta horiek asetzeko aniztasun haundia egon daiteke.
Umea jaiotzean nahi duena da bueltatu lehengo habitat naturalera. Goxo-goxo egon nahi du, ezagutzen duen territorioan, eta hori da ama. Amaren esnea nahiago du beste edonorena baino, ezagutzen du amaren usaina, amaren bihotz taupadek lasaitzen dute, ahotsak ere… Nahi du itzuli habitat horretara, eta amak nahi badu eta ahal badu, berak beharko luke lehentasuna asetzeko ume txiki horren beharrak. Izan ere, hasiera batean, behar du pertsona bakar bat, eta hori ama da.
Gero poliki-poliki doaz gehitzen irudi maternalaren inguruan beste pertsona batzuk, baina honek guztiak bere denbora behar du. Denborak errespetatu behar ditugu, eta umeen erritmoak azeleratzeko joera haundia daukagu gaur egun.
Eman haurrari behar duen denbora, behar duen maitasuna eta afektua. Gero ume hori apurka-apurka joango da ateratzen edo egokitzen mundura.
J.A.: Hasieran ama eta haurra elkarrekin daudenean, eta emozionalki konektatzen dutenean, hasten dira elkar ulertzen. Amak eta haurrak lantzen duten binkuloak asko eragiten du etorkizunean. Urteetara, ama eta haur horren arteko komunikazioa askoz hobea da, hasieratik guzti hau zaindu ez den kasuetan baino.
«Umea ez da jaiotzen jaiotzen denean, umea sabelean zegoen, bizirik. Eta pertsona bat dago ume hori zaintzen, beraz, zaindu behar dugu ama hori»
E.F.: Oraindik asko falta da egiteko. Tratu txarrak baldin badaude, edo ama hori ez bada zaintzen, ez gara ondo ari. Erditzean, amari askotan kaltea egiten zaio, inolako intentzio txarrik gabe, inertziaz egiten da, baina hor dago kaltea.
Neurozientziak demostratu du, amak haurra erditzen duenenean eta lehenengo ordu horretan banatzen badituzte, kalteak ekarri ditzakeela, eta normalean amarentzat izan ohi da.
J.A.: Estitxuk esan bezala, haurdunaldia eta batez ere, erditzea da momentu bat oso zaurgarria dena. Garuna dago haurdunaldian zehar oso egoera emozionalean. Haurdun dauden askok ahazten duten zein egunetan bizi diren, uda den… Momentu horretan daudelako emozionalki umearekin binkulatzen hasteko prozesuan.
Erditzean ere, dago eszenategi neuro hormonal bat oso konkretua eta oso prezisoa, erditzea eman dadin. Hor ama emozionalki oso bulnerable dago, eta komentario batzuk, amaren baitan sekulako iskanbila sortu dezakete, oso sakonera doaz.
E.F.: Umea ez da jaiotzen jaiotzen denean, umea sabelean zegoen. Pertsona bat dago ume hori zaintzen, eta, beraz, zaindu beharko dugu ama hori. Azpimarratu nahi nuke, ospitaletako tratuan, erditzeetan, ez da nahita eragiten mina, dira egiteko moduak, inertziak… Gizarteak ulertu behar duena da haurdun dagoen emakumearen garuna transformazio bat jasaten duela bere bizitza osoan izan ez duena… Bapatean garuna aldatu egiten da, eta hori ez da gertatzen helduak garenean, oso mantso aldatzen zaigu. Baina haurdunaldia da momentu bat, non garuna era bat transformatzen den. Hori ulertzen ez den bitartean, jarraituko dugu tratu txarra ematen.
Hori ulertzen bada, aldatuko litzake dena, baina noski, behar da formazio bat, lan baldintzak eraldatzea, ikusi behar dira ginekologoen eta emaginen baldintzak zeintzuk diren…
J.A.: Sistema da biolentoa. Osasun arloan dabiltzanak ere biktimak dira.
Zein aholku emango zenieke haurdun daunen emakumeei edo umea izan dutenei?
E.F.: Guregana gerturatzeko esango nieke. Guk ez dugu epaitzen, ez dugu seinalatzen. Behar duenaren ondoan jartzen gara, lagunduz. Baso baten barruan ez badu ikusten, guk ez diogu esango non dagoen bidea, baina kenduko dizkiogu adarrak eta hostoak, ea honela ikusten duen.
Gomendio gisa, esango nieke kulpa erauzteko eta espazio seguruetara hurbiltzea, non ez den izango epaitua eta izango da akonpainatua.
J.A.: Zentzu horretan, garrantzitsua iruditzen zait haurdun dauden pertsonak, agian espektatiba batzuk izan dituztela, eta bapatean eraldaketak sentitzen ditu. Hor inportantea da, haurdun dagoen pertsonak jakitea dela pertsona aktibo bat, haurdunaldian, erditzean eta erditze-ondoan ere bai. Haurdunaldiak gonbidatzen gaitu gurekin konektatzera eta haurrarekin bat izatera. Esan nahi dudana da, bakoitza dela bere erditzearen jabe, eta bakoitzak erabakiko duela non erditu eta noren ondoan erditu.
«Ez dugu mezu esentzialista bat helarazi nahi, ez dugu esan nahi emakumeak daudela zaintzarako diseinatuak, inondik inora»
Hala ere, non erditu erabakitzeko, informatzea beharrezkoa da?
E.F.: Horretara nindoan orain. Julenek esan duenarekin erabat ados nago, baina kontraesanak badaude. Erditzearen erabakia zurea da, eta hori sustatu beharko genuke, baina batzuetan, erabakiak hartu ahal izateko informatuta egon behar duzu. Eta amaitzen dugu master bat egiten ginekologian, eta erditze planak prestatzen ditugu tesi doktoralak balira bezala. Eta hau guztia ez dagokiogu guri.
J.A.: Hor sentitu beharko ginake oso konektatuta gure buruarekin eta horretan zentratu, gainontzekoa sistemak emango digu, hori izango litzateke idealena.
E.F.: Sistema honetan, informatuta ez dagoen emakumeak badu arrisku haundiagoa gerta dakion zerbait, berak nahi ez duena. Emakumeak ez luke inongo erantzukizunik eduki behar, izatekotan, nahi badu, haurdunaldiak planteatzen diona, psikologikoki mugimendu potente bat dena, hain zuzen.
Bakardadeaz eta sufrimenduaz jarduten du dokumentalak. Nola?
J.A..: Bakardadea oso lotuta dago gai honekin. Gizakiak tribuetatik gatoz, eta garuna garatu da testuinguru konkretu horretan eman diren estimulu erantzun horietara. Orain, berriz, bizi gara justu gure naturatik kontra dagoen testuinguru batean. Horregatik daude gaixotasun mentalak, ez gaudelako dagokigun tokian. Arrain bat uretatik atera eta Txindokiko puntan jartzea bezala da, arrain horri ez dagokio hor bizitzea.
Haurdunaldiak, erditzeak eta erditze-ondoak jartzen du hau hain agerian… Gaude dagokigunetik aterata, eta bakarrik sentitzen gara. Bizi gara etxe txikietan eta bikotea badago ederki, baina gehienetan lanera joango da, eta ama geldituko da umearekin etxean. Gizartea ez dago diseinatuta amari, haurrari eta familia horri, emateko behar duen espazioa. Horregatik dira garrantzitsuak haurdunaldi taldeak, edoskitze taldeak, eta honelakoak.
Eta konprobatu da, erditu duten edo erditzeko dauden amak, beste amekin edo gurasoekin harremantzeak eragin positiboak dakartzala, babestua sentitzen zarelako, antsietatea jaisten du, estresa jaisten du, eta ongizatea orekatu egiten da.
E.F.: Azpimarratu nahi dut, umeak ama behar duela, baina ez ama hori lau pareten artean egonik. Ama behar du, izan kalean edo izan etxean. Umeak ez ditu pertsona gehiago behar, baina amak bai, beraz, hor amari laguntzea behar-beharrezkoa da.
Honekin ez dugu mezu esentzialista bat helarazi nahi, ez dugu esan nahi emakumeak daudela zaintzarako diseinatuak, inondik inora. Laburbilduz da: umearen beharrak hauek dira, pertsona batek asetu behar ditu hasieran, eta pertsona hori beste batzuek zaindu behar dute. Ama biologikoak nahi du izan? Berak eduki beharko luke lehentasuna, eta ez badu nahi beste norbait egongo da, eta funtzio maternala beteko du.
. «Jarri behar dugu haurra erdigunean, eta horrekin batera, ama ere bai».
Aitaren edo bikotearen papera zein da orduan?
E.F.: Amagandik hurbilen dagoen pertsona da, beraz, ama hori zaintzea.
J.A.: Hirugarren dimentsioko gauzez arduratzea, hau da, erosketak egin behar dira, fakturak…
Solasaldia ere egingo duzue dokumentala ikusi ostean… Jendeak parte hartzeko aukera izango du?
E.F.: Noski, gustatuko litzaiguke jendeak parte hartzea eta zalantzak helaraztea.
Historio ezberdinak agertzen dira ‘Aztarnak’ dokumentalean, errealitate ezberdinak ikusiko dira orduan
E.F.: Gauza bat da umearen beharrak zeintzuk diren ikustea, baina bakoitzak erantzuten die behar horiei ahal duen moduan. Ezberdinak gara eta bakoitzak bere moduak ditu. Badirudi ari garela esaten nola egin behar den, baina ez da hala, gu laguntzeko gaude, hostoak kenduko ditugu, ea bidea ikusi dezaten.