Goiz Eguzki elkarteko atarian agurtu gaituzte Ander Elosegi Ansak eta Brayan Altimasberes Alaminosek, biak irribarretsu. Aurretik dugun elkarrizketa ez da nolanahikoa, Aimar Elosegi Ansa Moioren gaia izango dugulako mintzagai, eta bere anaiaren eta Loratuz Lotuko kidearen testigantzak jaso ahal izango ditugulako. Duela astebete inauguratu zen Moio kalea, eta horren gainean aritu gara kafe baten bueltan.
Inaugurazio egunetik astebete pasa da dagoeneko. Gogoratzearekin, oilo-ipurdia jartzen zaizue oraindik?
Ander Elosegi: Urduritasun haundiko momentua izan zen. Aurretik urduri nengoen, baina are urduriago jarri nintzen jendetza ikusi nuenean. Plaka eta testua ikusi nituenean ere emozio ikaragarria sentitu nuen. Ni behintzat, madalena baten antzera egon nintzen denbora guztian, negar eta negar. Etxeko gainerakoak ere horrelaxe zeuden, zama emozional haundiarekin.
Baina, gero, guztia hustu ondoren, lasaitasun sentsazioa izan nuen. Are gehiago, ekitaldian geundenean, pare bat pertsonak esan zidaten ospatzeko, eta harritu egin nintzen. Hala ere, guztia amaitzean, gurasoek eta nik egun osoan ospatu genuen gertatutakoa.
Espero al zenuten jendearen harrera hori?
Brayan Altimasberes: Nik ez nuen horrenbeste jende espero, eta ordura arte ez nintzen urduri jarri. Baina, Ander bezalaxe, jendetza ikustean, asko hunkitu nintzen. Momentu ahaztezina izango da.
A.E.: Nik ez nekien zer espero. Inolako aurreikuspenik gabe bertaratu nintzen inauguraziora, ez nekielako lau katu edo ehun pertsona egongo ote ginen ekimenean. Baina, egia esan, oso jendetsua izan zen eta jendeak oso ondo erantzun zuen.
Nola sortu zen herriko kale bati 'Moio' izena jartzearen ideia?
B.A.: Berdintasun Kontseiluak hasi zuen kale-izendegiaren prozesua. Asmoa da herriko zenbait kaleren izenak aldatzea eta, horrekin, feminismoa sustatzea. Ni duela gutxi sartu nintzen Kontseiluan, eta aspalditik neraman buruan horrelako zerbait egitearen ideia. Izan ere, Moio ikurra da niretzat eta baita Loratuz Lotuko elkartearentzat ere. Kontseiluko kideekin komentatu nuen gaia, eta beraiek ere esan zidaten bazutela zerbait martxan. Horrela, LGTB+ pertsonen eskubideen alde antolatutako jarduera zikloan, Gorputz desbideratuen errebolta izenburupean, Moio kalea inauguratzeko hitzordua zehaztu genuen.
Eta zuei, familiakoei, zer iruditu zitzaizuen?
A.E.: Egia esateko, harrotasun haundia sentitu genuen eta aitortza haundiko ideia iruditu zitzaigun. Duela zenbait hilabete, amak esan zidan kalearen izena aldatzea baloratzen ari zirela, eta soilik keinu horrekin, oso eskertua sentitu nintzen. Denborak aurrera egin ahala, ikusi genuen baietz, Hernanik Moio izeneko kalea izango zuela, eta momentu hartatik, esker ona, harrotasuna eta ilusioa besterik ez dut sentitzen.
Lagunek eta ingurukoek zer esan dizuete?
A.E.: Beraiek ere asko pozten direla. Egia esan, besarkada eta elkarrizketa ugari izan ditugu azken aste honetan.
Duela 15 urte gertatutakoa berriro ere gogora ekarri duzue?
A.E.: Gaia publiko aurrean azaldu zenean, jendea hasi zen gertatutakoaren berri izaten. Aimarrek bere buruaz beste egin eta hamar urtera, Kattalin Minerrek Moio liburua argitaratu zuen. Gero, 15 urtetara, bere ezizenarekin kale bat inauguratu da Hernanin. Horregatik, esango nuke gertatutakoa ez dela ahaztu eta jendeak oraindik ere gogoan duela. Oihartzuna izan zuen gertatu zenean, eta, horrelako ekimenekin, olatua bueltatzen dela iruditzen zait.
B.A.: Tristuraz baino, jendeak alaitasunez eta goxotasunez hartu du kalearen izenaren ideia. Are gehiago, esango nuke familia ez ezik, herria ere eskertua dagoela.
Garrantzitsua da herriko kale batek bere izena izatea?
B.A.: Hernanin egin dena ez da beste edozein herritan egin, eta horrek erakusten duena da herriaren inplikazioa eta babesa. Herria prest dago ikasteko, bideak eraikitzeko eta transfobiari eta LGBTfobiari aurre egiteko.
A.E.: Gaia ikustarazteko eta garrantzia emateko balio du, eta horrelako pauso bakoitza garrantzitsua da, noski.
Kulturarteko Plaza Feministako (KPF) gela batek ere 'Moio' izena du. Kalearen izenarena ere hari beretik dator, ezta?
B.A.: Bai, hori da. Sekulako lanketa ari dira egiten feminismoaren alde, eta babeslekua da. Gainera, Moiorena ez ezik, KPFko geletako beste hainbat erreferenteren izenak ere jarri nahi dizkiete herriko kaleei. Kontzientzia haundia dago.
A.E.: Gelatako batek anaiaren izena izango zuela esan zigutenean, kalearena bezalaxe, ez dakit ondo hitzez azaltzen, baina harrotasun haundia sentitu nuen.
Brayan, elkarrizketa batean aipatu zenuen 'Moio'-k bidea ireki zuela Hernanin. Erreferentea da?
B.A.: Bai, noski. Hori gertatu zenean, herri guztia batu zen horrelakorik berriro ez gertatzeko. Ikusi nuen nire herrian bertan «ni bezalako» pertsona bat egon zela, eta ezagutu gabe ere, bere istorioaren berri izan nuenean, erreferente bilakatu zen, inolako zalantzarik gabe.
Garai hartan, ezjakintasuna zegoen?
B.A.: Feminismoak oraindik ez zuen lanketa hori jorratu eta, beraz, bai, ezjakintasun haundia zegoen. Kattalinek askotan esaten du hori, eta arrazoi osoa du.
A.E.: Etxean kontatu zuenean, ez genekien ezer gaiari buruz. Argitu gabeko galdera mordoa etorri zitzaizkigun burura, ez baitzegoen trans erreferenterik. Beraz, sentitzen zuena ere hitzez azaltzea are zailagoa izan zen Aimarrentzat. Orain, berriz, azken urteotan gaiak ikusgarritasun gehiago izan duenean, erreferente gehiago sortu dira.
Nik 24 urte nituen anaia hil zenean eta berak 21. Transa zela esan zigunean, berriz, Aimarrek 19 urte zituen eta nik 22. Atzera begira, gogoan daukat berak aipatu zigun datu bat, eta beti gogoratzen naiz horrekin. Ez dakit egia izango ote den ala ez, baina esan zigunez, 25.000 pertsonatik 1 transa zen. Hori da, berez, garai hartako zifra. Baina, orain, nire inguruan, Brayanez gain, ezagutzen ditut trans pertsona gehiago, eta, beraz, iruditzen zaidana da erreferenterik ez dagoenean, zailagoa dela armairutik ateratzea. Hau da, bakarra zarela pentsatzen baduzu, nola emango duzu pauso hori?
Eta gaur egun ere ezjakintasuna dago?
B.A.: Bai, baina informazio mordoa dago eta jendeak ikasteko interesa eta gogo haundiagoa dauka.
A.E.: Lehen, inork ez zekien ezer gaiari buruz; orain, aldiz, badakite zertxobait. Hortik aurrera, badago gehiago dakien jendea eta interes gehiago duena, baina, orokorrean, gehiengoak ezagutzen du trans gaia.
'Moio'-rena gertatu zenean, gaiaren bueltan informazio gehiago eskuratzen saiatu zineten?
A.E.: Ez... Izugarri kosta zitzaidan gaiari buruz hitz egitea. Bere buruaz beste egin zuen ikusi zuelako trans izatearen izaerarekin ezingo zuela bere bizitza garatu berak nahi zuen moduan, eta hori guztia barneratzea oso zaila izan zen niretzat. Pentsa, lanean, lankideei ez diet esan nire anaiak bere buruaz beste egin zuela 10 urte pasa diren arte. Izan ere, esan behar nuen hil zela, baina zergatia ere azaldu behar nuen eta azalpena ez zen ulertzen. Hortaz, sentitzen nuena zen barruan pelota haundia nuela eta, gainera, anaia hil zela kontatzeaz gain, azalpen osoa eman behar nuela. Beraz, nik behintzat gaia ez nuen erraz ateratzen. Oraindik ere kosta egiten zait, baina barneratuagoa daukat, agian, gaiak ere ikusgarritasun haundiagoa duelako.
Zer uste duzue esango lukeela Aimarrek hau guztia ikusiko balu?
A.E.: Flipatu egingo luke. Herri mugimendua, gaiari ikusgarritasuna emateko ahalegina... Sekulakoa izan da gertatu den guztia, eta esango nuke ez lukeela hau guztia irudikatuko. Azken urteetan aldaketa haundia sumatu da, baina hau guztia pentsaezina zen duela 15 urte.
Zuk Brayan, nola bizi izan zenuen prozesua?
B.A.: Nik eta ingurukoek jakin bazekiten zerbait banuela edo, behintzat, gustura ez nengoela. Baina, kausalidadez aurkitu nuen sentitzen nuenaren erantzuna. Izan ere, eskolan, kalean edota jendartean, orokorrean, ez ziguten honi buruz hitz egiten. Horregatik, esan beharra daukat nahiko bakarrik bizi izan nuela prozesua. YouTube izan zen nire laguntza nagusia.
Hasieran, barne gatazka horrek ez zuen izenik. Gerora, sentitzen nuenari izena jartzeko behar haundia sumatu nuen. Garrantzitsua iruditzen zait hori azpimarratzea, trans-ak garenok jakin behar dugulako ez dugula gaixotasun mentalik eta ez gaudela bakarrik, eta, horretarako, beharrezkoa da gertatzen zaigunari izena jartzea. Hau da, gertatzen zaigun errealitatea dela jakitea eta eskubideak ditugula jakitea ezinbestekoa da.
Ezbeharra gertatu zenean, elkartasun haundia egon zen herrian. Osteko urteetan, zein izan da egoera?
A.E.: Anaiarena gertatu zenean herriaren babesa ikustea izugarria izan zen. Benetan babestua sentitu nintzen. Egia da beti dagoela kontuak ulertzen ez dituen jendea, baina, orokorrean, nahiz eta gaia guztiz ezezaguna izan, babes haundia sentitu genuen. Jendeak adierazi zidana izan zen zerbait gertatu zela eta gaian ezjakina zela, baina laguntzeko prest zegoela. Haiek bezalaxe, nik ere ez nuen ezagutza gaiaren bueltan, eta gaur ere ikasten jarraitzen dut.
Hala ere, geroko urteetan, isiltasuna egon zen edo, behintzat, gaia ez zen gehiegi ukitu. Brayanek esan duen moduan, azken bost urteetan gertatu da aldaketa nabarmenena.
Arraroa da zuretzat 'Moio' izena ezaguna izatea?
A.E.: Ez, berari asko gustatzen baitzitzaion ezizen hori. Bere gelan beti izan du lagun batek egindako papertxo bat Moio izenarekin. Ez dakit han jarraituko ote duen, baina izen hori kariñosoa zen berarentzat eta, hortaz, ez zait arrotza egiten jendeak Aimarri horrela deitzea.
Kattalin Minerrek idatzitako liburuarekin aldaketa sumatu duzue herrian?
A.E.: Baietz esango nuke. Ez dakit ondo liburuarengatik izan den ala ez, baina Hernaniko institutuan, esaterako, urtero lantzen dute gaia. Liburua irakurtzen dute eta trans gaia jorratzen dute. Hari horretatik, oso garrantzitsua iruditzen zait gaia hezkuntzan lantzea; ezjakintasuna daukagu eta jakintza beharrezkoa da.
B.A.: Liburuak sekulako arrakasta izan du, eta bost urte pasa badira ere, oraindik ere oihartzuna izaten jarraitzen du eta ikastolek Kattalinekin harremanetan jartzen jarraitzen dute. Beraz, bai, ez dakit aldaketa den hitza, baina gaia erdigunean jartzeko balio izan du.
Hernanin, nora jo daiteke laguntza eske?
B.A.: Hasteko, KPF-ra, sekulako sarea dagoelako. Aipatzekoa da ere Kattalin Minerren Eihera kooperatiba, gaian ezagutza duten eta laguntzeko prest dauden pertsonak daudelako, eta, horrez gain, baita transfeminismoan erreferenteak direnengana ere, Josebe Iturrioz Itu, kasu.
Estatutik eta erakundeetatik heltzen den informazioa oso eskasa da. Berdindu aipa genezake, adibidez, baina ez dute lanketa askorik egiten. Gehitun, interesa areagotzen ari diren arren, beraien lanketa gay kolektiboan oinarritzen da.
Trans prozesuan, medikalizazioaren gaia gatazkatsua da. Sistemak bide bakarra ezartzen duela uste duzue?
B.A.: Bai, zorionez gero eta gutxiago, baina legeak horretara bideratzen du. Oraindik ere gaixotasun mentala dela uste dute askok, eta, beraz, hormonak ematearena ere hortik dator, prozesua ahalik eta azkarren bukatzeko eta kitto. Hala ere, esan bezala, pixkanaka ikuspegia aldatzen ari denez, beste hainbat bide zabaltzen ari dira.
Zeintzuk dira etorkizuneko erronkak?
B.A.: Formakuntza, informazioa, legeak hobetzea, jazarpenekin amaitzea eta normaltasunera iristea. Azken horren harira, ume, gazte eta adindu asko daude jazartuak. Helduei dagokienez, badirudi duten adinagatik ezin dutela transak direla esan, eta inondik inora horrek ez du horrela izan behar; eskubide osoa dute sentitzen duten hori azaleratzeko.
Aurrerantzean, herritarrek 'Moio' kalearen izena ikustean, zein mezurekin gogoratzea gustatuko litzaizueke?
A.E.: Kalearen plakan mezu bat ageri da, eta aitortu beharra dut ez dela erraza gaia ondo adieraztea; baina, irakurri nuenean, gustatu zitzaidan jartzen zuena. Beraz, gustatuko litzaidakeena da ikusgarritasuna ematea eta jakitea garai batean (espero dut garai batean bakarrik izatea), jendeak ezin zuela bere bizitza normaltasunez aurrera eraman trans-a zelako.
B.A.: Herrian lanketa transfeminista dago, eta gustatuko litzaidake jendeak bere bizitza bizitzea nahi duen moduan, inolako arazorik gabe. Agian, idealegia da hori, baina, kontrako jarrerak ere oso muturrekoak baldin badira ere, bide onetik goazela uste dut.
