Osasun krisitik ateratzen ari garen honetan, ekonomikoa datorkigu gainera… Jabetzen gara?
Niretzako badira bi gauza. Lehenengo egon zen, edo dago, bizitzak erdigunean jartzeko momentua, osasun kriterioak gailentzen direna, eta hor fidatu egin behar dugu osasun adituez. Eta gero, garrantzizkoa da niretzat orain, eta hasieratik, kontziente izatea etorkizunean bizitzak erdigunean jartzeko beste aspektu batzuk hartu beharko direla kontuan. Soziologikoak, ekonomikoak… Orain, ekonomia gelditu egin da, baina hemendik ateratzean, bizitzak jarraitu egingo du, eta ekonomiak badu hor erronka bat: nola eman buelta honi, eta nola jarri bizitzak erdigunean, lehendik ere bazegoen prekarietatea gehiago sakondu baitu honek. Errealitate bat sortu behar dugunez, pentsa dezagun nola jarri nahi ditugun bizitzak erdigunean, zein ekonomia eredu sustatu nahi den. Izan beharko du ekonomia feminista bat. Ez dadila izan lehengoa, bai baitakigu ez duela funtzionatzen.
Langabeziak gora egin du otsailetik martxora; Gipuzkoan, %9,9, 3.072 langabe gehiagorekin, eta Nafarroan %9,98, 3.390 gehiagorekin. Apirileko datuen faltan, zer espero daiteke aurrerantzean?
Oraindik ezin jakin, deseskalatzea nolakoa izango den eragin zuzena daukalako. Baina, uste dut dudarik ez dagoela, ondorio sakonak izango dituela. Batzuk 2008ko krisiarekin konparatzen dute eta badirudi hainbat datu daudela esanez, ezetz, gogorragoa izango dela. Hasieran esaten zen, uste zenean bi aste edo hilabeteko kontua izango zela, ekonomia errekuperatuko zela ‘V’ formarekin; momentu batean gelditzen da, baina errekuperazioa da paraleloa, eta berriro bueltatzen da hasierako putu horretara. Baina, dagoeneko, ikusten ari da ezetz, askoz ere ondorio sakonagoak izango dituelako. Langabeziarekin ere ikusten ari da. Aste honetan sinatu dute ERTEak luzatzea ekaina bukaera arte; zalantzan dago ea sei hilabetez langileak mantendu beharko diren, ez dakitelako bideragarria izango den… Badirudi errekuperatzea kosta egingo zaigula, eta honek sortuko duela nahiko egoera larria. Eta ez zenbaki makroekonomikoetan bakarrik, baizik eta, batez ere, bizitzetan. Orain emandako diru-laguntzak dira nolabait kolpea leuntzeko, ekonomia zeron baitago, baina erronka da, bai sektore publikoetatik eta baita gizartetik ere, zer egiten dugun epe erdira edo luzera azalduko diren ondorio negatibo estruktural horiei aurre egiteko.
«Politika fiskalak aldatzea bada aberastasuna berrantolatzeko modu bat, eta berdintasuna sustatzekoa»
Zein eredu nahi dugun pentsatzeko momentua dela diozu. Krisi honek ere, eredu kapitalistaren gabeziak agerian utzi ditu, eta ekonomia sozial eraldatzailearen aldeko apustua egiten ari da zenbaitetan. Zer esan nahi da?
Kapitalismoan helburua irabaziak badira, ikusi da ez dela jasangarria, eta kontrajarria dagoela erdigunean jarri nahi diren bizitza horiek sostengatzearekin. Beraz, niretzako bada erronka zein politika garatzen ditugun. Eta politikaz ari naizenean, ari naiz erakundeetaz, baina baita ere gizarte moduan egiten ditugunez, enpresa txikietatik edo kooperatibetatik, gure egunerokotasuneko kontsumo ereduetatik… Azkenean, gizartean parte hartzen dugu denok. Hor bai, erronka bada egitea ekonomia bat pertsonak erdigunean jarriko dituena. Eta ekonomia sozial eta eraldatzaileak hori dauka, pertsonak jartzen dituela erdigunean eta hortik egiten dela ekonomia. Behar dugunetik sortzen ditugu ekintza, enpresa, zerbitzu desberdinak. Baina ez litzateke egin behar modu atomizatuan, bakoitza bere lekutik. Erronka da, nire ustez, eraldaketa bat egitea lortzea, eta hori izatea ekonomiaren zentroa.
Hain zuzen, agerian geratu dira lanpostu batzuek, zaintzari lotuak adibidez, eman nahi ez zitzaien garrantzia dutela. Hori da ildoa? Norbanakoak ere prest gaude eredu aldaketa horretarako?
Badira gauza desberdinak hor. Batetik, krisi honek mahai gainean jarri du zaintzaren garrantzia. Baina, oraindik erronka bat da, eta lehendik datorren gauza bat da, ikusaraztea zenbat jende bizi den bazterretan, sistematik at bezala; ez aukeratu dutelako, baizik eta behartuta. Badaude hor hainbat politika, lege eta neurri, zuzenean pertsona batzuk diru-laguntzetatik kanpo uzten dituztenak, eta krisi batean, prekarizazioa areagotzen den heinean, pertsona horiek askoz ere modu gordinagoan pairatzen dute egoera. Eta horietako asko zaintza lanetan aritzen dira! Egia da ikusarazi dela zaintza mota batzuen garrantzia, baina uste dut ikusarazteko badaudela oraindik beste asko. Ez bakarrik lanbide ikuspegitik begiratuta ulertzen ditugun zaintza lanak, baizik eta gure erlazioetan gertatzen direnak. Krisiarekin, eta nor bere etxean geratuta, mahai gainean jarri da zein garrantzizkoa den batak bestea zaintzea gure eguneroko harremanetan. Ea lortzen dugun, krisi hau pasatzean, ikasi dugun horri jarraipena eman eta horretan sakontzea. Hor badugu erronka. Eta modu zuzenagoan ekonomiari lotuta, gure ardura da eguneroko bizitzan zein erabaki hartzen ditugun, ondorioak baitituzte ingurukoengan eta ekonomia sisteman. Errudun sentitu gabe, baina jabetu gaitezen, bakoitzak ahal duen neurrian, egunerokoan sartuta ez baita hain erraza.
«Zaila da, sistemaren logika aldatzea litzatekeelako, eta hori ez da erraza»
Tokian tokiko udaletxeak ari dira ekonomia suspertzeko laguntzak ematen, baina, iritsiko dira denerako?
Noski, laguntzak laguntzak dira, momentuko partxeak. Beharrezkoak dira guztiz, baina beren mugak ere badauzkate. Iruditzen zait, momentu honetan, erakunde publikoek badutela ardura kolpea arintzeko eta gizartea martxan jartzeko. Ardura beti baldin badute, orain, sektore pribatua hain geldirik dagoenean, are eta garrantzia handiagoa hartzen du. Eta erakunde publikoen helburua bada birbanaketa, orain inoiz baino gehiago behar dira laguntzak. Baina ez da ahaztu behar laguntzak ez direla konponbide bat, baizik eta momentuko partxe bat, eta iristen direla iristen diren lekura. Beraz, berriz bueltatzen gara dauzkagun erronketara: sustatu nahi dugun ekonomia eredua zein den pentsatzera, epe ertain eta luzera sortu nahi dugun gizarte eta bizitza ereduan pentsatzera.
Honek guztiak, gainera, udal aurrekontuetan izango du eragina. Irungo udaletxean aritzen zara zu lanean. Nola egin ahal izango zaie aurre udaletako aurrekontuei?
Udaletxeek daukaten aurrekontua egoera ekonomikoarekin guztiz lotuta dago, alde batetik, aurrekontuaren zenbatekoagatik, lortzen diren diru-sarrerei lotuta baitago. Eta argi dagoena da, oraingo egoera ekonomikoa dela-eta, diru-sarrera gutxiago egongo direnez, aurrekontuak murriztu egingo direla. Zenbatekoa izango den eragina, ikusiko da. Baina herritarren diru-sarreretatik sortzen dira, eta hauen egoera ekonomikoa okerragoa den heinean, diru-sarrerak jaitsi egingo dira. Baina, bestetik, errealitaea ere aldatu da, eta erakunde publikoetako aurrekontuak badira errealitatearen isla, edo izan behar lukete errealitatean dauden beharren isla. Gizartearen lehentasunak, beharrak, aldatu dira. Erakunde publikoen hasierako lana da premiazkoenari erantzutea. Baina orain bada momentua beste lanketa prozesu bat martxan jartzekoa, aztertzeko zein ondorio izango ditugun epe ertain eta luzera, eta nola egin beharko zaion aurre horri aurrekontuetatik, zein proiektu eta zein politika berri beharko diren.
Aipatu duzu 2008ko krisiarekin alderatu dela hau, eta okerragoa ere izan daitekeela. Ezkorregia da ikuspegi hori edo hala da erraliateata?
Ezaugarriak ez dira berdinak. Orain, bat-batean, birusaren ondorioz, ekonomia geldituarazi egin da. Baina, kontziente izan behar dugu bagentozela joera batetik, bai nazioarteko mailan eta bai plano lokalean, lotuta baitaude biak; krisia hor zegoen. Adibidez, zorra erabili izana 2008ko krisiari aurre egiteko mekanismo bezala; horren ondorioak oraindik hor daude eta larriak izaten ari ziren. Azken asteetan nazioarteko erakundeak esaten ari dira lurralde batzuei zorraren zati bat barkatuko dietela, beste batzuei dirua emango zaiela inolako baldintzarik gabe, nahiz eta badakiten hilabete batzuetara jarriko direla… Sistemaren krisia hor zegoen, eta horrelako gauza bat gertatzean, dena pintzekin helduta zegoenean, krisiak eragindako hori gehiago ikusarazten da eta kolokan jarri. Ez dakit 2008koarekin alderatu daitekeen, baina badirudi larria izango dela, ez bakarrik orain sortu dena, baizik eta bazetorrena. Honek areagotu eta ikusarazi egin du.
«Erakunde publikoetako aurrekontuak badira errealitatearen isla, edo izan behar lukete errealitatean dauden beharren isla»
Berriro zorpetzea, edo Europako lurraldeen artean adostasunik gabe nork bereari aurre egin beharra planteatu dira. Badago aukerarik mekanismo horiek aldatzeko?
Hori arrisku bat da. Beste erronka bat hor dago: nola egin aurre honi eta nola egin borroka, berriro ere mekanismo berdinak errepikatu ez daitezen. Uste dut orain kontzienteago garela 2008ko krisiaren ondorengo politikek sortu zutenaz, krisitik atera ginela esan arren, gure bizitzetan hainbat ondorio izan baitzituzten: prekarizazioa, lan-baldintzen okertzea, legeen aldaketa… Iruditzen zait hor gizarte eta norbanako bezala badaukagula borroka bat. Ikusi beharko dugu nola, baina ahal dugun heinean saiatu behar dugu erakundeetatik lortzen ahalik eta kalte txikiena egiten duten politikak. Zaila da, sistemaren logika aldatzea litzatekeelako, eta hori ez da erraza.
Udazkenean birusaren beste gorakada bat espero omen da. Prest gaude berriro ere konfinatuta egoteko?
Inoiz bizi izan ez ditugun gauzak dira, denok gaude gertatuko denaren zain, eta bakoitzak bere teoriak dauzka. Baina iruditzen zait garrantzizkoa dela, ekonomiaren ikuspegitik, eszenario desberdinak manejatu eta okerrenean jartzea, pentsatzea beharbada gehiago beharko dela diru-laguntzen aldetik, eta gizarte bezala zein mekanismo beharko ditugun gure bizitzak ahalik eta baldintza onenetan mantentzeko. Eta gero, egunerokoan ikusi beharko da. Argi dago berriro ere etxean geratu beharko bagenu egoera zailduko dela oraindik eta gehiago. Baina begiratu diezaiokegu izutik, edo erronka ikuspegi batetik.
Batzuk salatu dute osasuna arriskuan jarri izana ekonomia salbatzearen aitzakian; beste batzuk, gehiegizko neurriek ekonomia hondoratu dutela. Aurkitu daiteke oreka?
Ekonomia niretzako ez dago bizitzatik aldenduta. Ekonomia bizitzaren zati bat da, eta osasunik ez badugu, ekonomiarik ez dago. Oreka… Ez dakigu. Hasieran esan dugu, bizitzak erdigunean jartzea bada osasuna erdigunean jartzea. Horretarako egin den guztiaren inguruan… ez dakit, ez dauzkat irizpideak. Momentu batean erabaki horiek hartu ziren, eta ekonomilari bezala aztertu beharrekoa da zer egin dezakegun hortik. Ez delako osasuna batetik, ekonomia bestetik, soziologia bestetik. Ekonomia erlazio pertsonalak ere badira, gu gara, eta hortik ekin beharko diogu.
Halabeharrez telematikoki lan egitea ohikoa bihurtu da eta sindikatu batzuek alerta piztu dute, enpresa batzuentzat izan daitekeelako aurrezteko modua, langileen eskubideen kaltetan. Horren arriskurik ikusten duzu?
Segun eta nola egiten den. Erabiltzen bada hau kostuak gutxitzeko, seguru asko arazo izango da eta badago arriskua langileen egoera sozioekonomikoa okertzeko. Egiten bada, aldiz, bizitzak errazago kontziliatzeko, ona izan liteke. Aldaketak daudenean, errealitatea guztiz aldatu daiteke aldaketa horiek hartzeko erabiltzen diren neurrien baitan. Uste dut krisi honek, aukeratu ez dugun heinean, hainbat arrisku, erronka eta aukera sortzen dituela, eta horien artean jolastea tokatzen zaigula, borrokatzea eta pauso bat aurrera ematera ausartzea.
Tokiko garapena sustatzeak garrantzia hartu badu ere, aipatu duzu ekonomia lokala eta globala elkarri lotuta daudela. Europako ekonomiak jaso duen kolpeak nola eragin diezaguke?
Alde batetik, dena lotuta dagoen heinean, Europan hartzen diren erabakiek jartzen dute nolabaiteko marko juridiko eta ekonomiko bat. Hor eman behar izaten dira azalpenak, zer eta zergatik egiten den, eta horrek gure bizitzetan eragina dauka. Beraz, erronka bat da nola kudeatzen den hau, zer egingo den Europar Batasunetik emandako laguntzekin: zuzenak izango ote diren, edo zorra haundituko duten… Horrek ekar dezake mugak jartzea. Nazioarte mailari buruz aritzea zailagoa da niretzat, baina horrek ez du esan nahi ez daukagunik tarte bat. Kontziente izanda ere agian marko hori zailduko dela, sorkuntzatik egiten dira beste politika batzuk. Gero eta askatasun haundiagoa izan, orduan eta errazagoa, noski. Baina uste dut gauza asko egin daitezkeela tokiko garapenetik eta tokiko politiketatik, nahiz eta markoa ideala ez izan. Badago zeregina eta horri heldu behar diogu. Eta ari dira gauzak sortzen. Uste dut sormen haundia dagoela tokiko politiketan, gauzak beste modu batera bideratzeko.
Diozu dena ez dela erakundeen esku utzi beharrekoa. Baina, kontziente gara? Konfinamenduan internet bidezko erosketek gora egin dute…
Bakoitzak gure buruari eskatu behar diogu eskatu diezaiokeguna. Uste dut orain gero eta kanpaina gehiago egiten direla eta kontzientzia badagoela, erosketak tokiko dendetan egitearen garrantziaz. Edo banaketa enpresa horien atzean daudenen lan-baldintzak babestearenaz. Krisi garaian gauza horiek ere azpimarratu dira. Ikusiko dugu. Hortxe, beste erronka bat.
Zer egin dezake norbanakoak?
Apuroa ere ematen dit. Kontziente naiz kontraesanetan erortzen garela egunero, baina kulpa sentimendutik ezin dugu bizi, eta onartu behar ditugu horietako batzuk, eta aldi berean saiatu ahalik eta koherenteenak izaten bakoitzak sinesten duenarekin. Ez dago barita magikorik. Eta norbanakoan horrelako ardura jartzea ere askotxo izan daiteke… Adibidez, diru-sarrerak haunditu daitezke politika fiskalak aldatzen; pentsatu dezagun zein politika fiskal behar dugun. Hori bada aberastasuna berrantolatzeko modu bat, eta berdintasuna sustatzekoa. Hor gauza asko daude, eta ezin dira ardurak maila berean jarri. Gizartea ez da erakundeetatik bakarrik egiten, eta gure egunerokoan hartzen ditugun erabakiek, nola harremantzen garen, eragina dute, baina baliabideak behar ditugu, eta horiek nola sortzen diren, ardura haundia dago legeetan. Ikusi dira nekropolitikak deitu direnak ere, uzten dutenak jendea hiltzen edo gaizki bizitzen. Ardurak erlatibizatu daitezke. Europa mailan asko ari da borrokatzen zeini jarri zergak, nola lortu diru-sarrera gehiago. Badaude mekanismoak eta proposamen desberdinak: mugimendu finantzarioei zergak igo, adibdez. Askotan gastuei erreparatzen diegu eta diru-sarrerak ahazten ditugu; ahazten dugu hor atzean erabakiak daudela eta legeek ahalbidetzen dutela diru-sarrera batzuk edo beste batzuk edukitzea. Gero eta politika fiskal progresiboagoa izan, orduan eta birbanaketa haundiagoa egongo da. Bada horrelako erabakiak hartzeko momentua, zerga berriak asmatzekoa. Zergen bidez sustatzen dira erabaki batzuk; adibidez, gehien kutsatzen duenari zergak jarriz gero, mugak jartzen dizkiozu. Zergen bitartez ere gizartea eraldatzen da.