Lehenik eta behin, zer moduz zaudete, New Jerseyen?
Gu ongi gaude, ezin gara kexatu, eta nire familia hor ere, ongi dago, oraingoz behinik behin. Hori da inportanteena oraintxe.
New Yorkeko Mount Sinai ospitalean lan egin arren, etxetik ari zara orain. Noiztik?
Otsailaren bukaeraz geroztik. Hemen martxoaren erdialdera hasi ziren neurriak hartzen. Baina ni lehenago etorri nintzen, imajinatzen nuelako gauzak nola joanen ziren, ikusita Txinan eta Italian nola ibili ziren. Pentsatu genuen hona ere helduko zela. Eta honetarako konponbidea da distantzia eta etxean egotea. New Jerseyen hemengo familiak badu etxe bat handiagoa, mendira ere atera gaitezke… Beraz, Manhattaneko apartamentu txiki batean preso egon beharrean, hona etorri nintzen.
Neurriak beranduago hartu badira ere, zuek lehenago hartu dituzue. Zuen kabuz?
Nire kabuz. Ospitaleak pixka bat beranduago hartu zituen neurriak. Baina nik nire laborategikoei esana nien pixkanaka-pixkanaka gauzak ixten joan behar genuela, imajinatzen nuelako nola joanen zen kontua. Nik, adibidez, berdin-berdin egin dezaket lan laborategitik edo etxetik. Azken batean, nire lana da bilerak egitea, eta Internet bidez egin ditzaket. Bestetik, datuak analizatu, idatzi, irakurri… Hori ere edozein lekutatik egin dezaket. Nire laborategiko lankideek, berriz, esperimentuak egiten dituzte. Baina pixkanaka-pixkanaka hasi ginen esperimentu guztiak bukatzen, kolpean ez egiteko. Egun batetik bestera esaten badizute ezin duzula gehiago lanera joan eta bost esperimentu martxan dauzkazu… Nahiago genuen lehenago bukatu. Orain denak etxetik ari dira lanean, datuak aztertzen. Baditut, bestalde, bi lankide boluntario ari direnak Koronabirusaren inguruko ikerketetan.
«Bada denentzako lekua Goizuetako mendietan»
AEB da orain munduan Koronabirusak kutsatu eta hildako gehien dituen herrialdea. Osasungintzako langile eta ikerlariek ere uste duzue neurriak beranduegi hartu direla?
Argi dago neurriak berandu hartu direla, eta, gainera, oraindik ez dira ongi hartu. Koordinazio falta handia dago estatu desberdinetan, eta horrelako krisi bati aurre egiteko adostasun bat behar da eta Trumpek ez du lidertzarik izan egoera ongi eramateko. Nahiko desastrea izan da eta oraindik ere izanen da, ez direlako gauzak ongi egiten ari. Adibidez, New Yorkeko estatuan nahiko berandu hasi ziren neurriak hartzen, baina hasi direnetik, ahal dutena egiten ari dira eta nire ustez orain gauzak ongi eta kontu handiarekin egiten ari dira. Baina koordinazio falta hori nabari da, ez dago nahikoa test…
Zure ikerketa arloa minbizia da, gibeleko minbizia. Koronabirusak eragin gehiago dauka minbizia duten gaixoengan? Horrelakorik ikertzen ari zarete edo betiko ikerketa lerroekin jarraitzen duzue?
Betiko ikerketekin jarraitzen dugu. Izan ere, oso oinarrizkoa da gure ikerketa eta Koronabirusak ez die hainbeste eragiten erantzun nahi ditugun galderei. Bestalde, jende asko hasi da Koronabirusaren inguruko ikerketak egiten, baina guk ez dugu tresnarik horretarako. Laborategian segurtasun maila handia behar duzu horretarako, zure burua ez kutsatzeko. Baina nire taldean 6-7 pertsona gara, eta bi ari dira boluntario, beste ekipo batekin, haiei laguntzen Koronabirus muestrak ikertzen. Gure aldetik jarraitzen dugu gure ikerketarekin, etxetik, eta noski, desberdina da. Baina saiatzen ari gara baita ere Koronabirusaren ikerketan laguntzen. Oreka mantendu nahian ari gara: Koronabirusa dela-eta, ezin dugu ahaztu minbizia.
Zer da Mount Sinai ospitalea Koronabirusaren inguruan ikertzen ari dena?
Uste dut mundu guztian ospitale guztiak ari direla egiten ikaragarrizko ahalegina. Mount Sinai ospitalea, nik lan egiten dudan hori, ospitale handia da eta baliabide asko dauzka, eta gauza asko ari dira egiten. Adibidez, ospitalean badira birologo inportante asko, eta test bat sortu dute, detektatzen dituena zure odoleko antigorputzak, eta beraz, jakin dezakete infekzioa pasa duzun edo ez. Test hori oso denbora gutxian garatu dute: urtarrilean hasi ziren eta Estatu Batuetako DFA (U.S. Food & Drug Administration) baimentzeko zorian dago. Hori erabiltzen hasiko dira ospitale honetan eta beste batzuetan.
Bestetik, bentiladoreak, zure kontutik arnas hartu ezin duzunean jartzen dizuten hori, bakoitzak 50.000 dolar balio ditu. Ospitaleak bazituen bere makinak eta gehiago ere lortu ditu. Baina pentsatu zuten agian kasu gehiago izanen zirela, eta beraz, bi metodo sortu zituzten bentiladore gehiago edukitzeko. Bat, bentiladore bat pertsona bakarrarentzako izan beharrean birentzako erabili ahal izatea, kutsatzeko arriskurik gabe. Eta bestea, apnea makinak bentiladore bihurtzeko metodoa, Mount Sinaiko ikasleek sortua. Badira makina batzuk oso sinple eta merkeak, 1.000 dolar ingurukoak, apnea duten pertsonek arratsean erabiltzen dituztenak arnasa hartzeko, apnea dutenek ez baitute batzuetan arnasik hartzen. Dagoeneko denentzako eskuragarri dago metodo hori, nahiz eta gure ospitalean ez den behar izan.
«Ideala litzake bakoitzak etxean astean behin odol tanta batekin testa egin ahal izatea»
Bestalde, parkeko ospitalea ere jarri da martxan. Gure ospitalean oheak jarri dira leku guztietan. Sartzen zarenean, bada espazio handi bat, normalean irekia izaten dena, kafetegiarekin, esertzeko tokiarekin, pianoarekin…. Orain dena oheekin bete dute, oso ondo antolatuta. Baina, era berean, ospitalea Central Parken aurrean dago eta hor kanpaina ospitalea jarri dute, ohe gehiago edukitzeko eta saturazioa saihesteko.
Horrez gain, gaixoaldia gainditu dutenen plasma erabiltzen ari dira. Sendatu direnek antigorputz zehatzak dauzkate beren gorputzean, birusa geldiarazi dezaketenak. Kanpaina handi bat egin dute, eta sendatu diren guztiak ospitalera joaten ari dira odola emateko. Odol horretatik antigorputzak ateratzen hasi dira eta horiek gaixoei sartzen. Oraindik ez dago argi ongi funtzionatuko duen edo ez. Baina, adibidez, ebola birusaren epidemia izan zenean orain urte batzuk, sistema hori erabili zen gaixoak sendatzeko.
Denak gogotik ari dira lanean. Ni oso aise nago etxean!
Test horiek sortzen urtarrilean hasi ziren. Orduan herritarrak ez ginen zetorkigunaren jabe. Ikerlariak bai?
Bai. Egia esan, orain erraza da esatea imajinatzen genuela hau pasatuko zela. Baina, birologo honek (Florian Krammer alemaniarra), Mount Sinaikoak, hasieratik oso argi zuen arazo hau handia izanen zela, eta birusaren sekuentzia argitaratu zenean, informazio horrekin hasi zen artifizialki sortzen birusak duen proteina bat. Ez da erraza egiten, baina lortu dute proteina horren kantitate handiak sortzea. Infekzioa izan baduzu, zure gorputzak izanen ditu antigorputzak birusaren kontrakoak, eta beraz, baita proteina horren kontrakoak ere. Beraz, proteina artifizial hori erabili daiteke ikusteko zure gorputzak antigorputz horiek dituen edo ez. Testean proteina eta zure odolaren muestra elkartzen dira, eta birusaren aurkako antigorputzak badauzkazu, proteina artifizial horri itsatsiko zaie eta erreakzio entzimatiko baten bidez, kolore bat aterako zaio. Beraz, testa positiboa izanen da. Bestela, negatiboa.
«Zu hilda egonagatik ere, zure zelulek irauten dute beste ordu batzuez, eta beraz, birusak ere eutsiko lioke»
Estatu Batuetan osasun sistema pribatua da. Nola eragiten dio horrek Koronabirusaren zabalkundeari? Eta ikerketen emaitzen zabalkunde eta erabilerari?
Koronabirusaren krisi honekin ikerketa guztiak irekiak dira. Jende guztia dena argitaratzen ari da, pertsona batek bakarrik ezin baitu arazo hau gainditu, edo tardatuko luke agian hiru urte. Ikerlari guztiak ari dira emaitza guztiak berehala Interneten partekatzen, gainontzekoek ere erabili ahal izan ditzaten. Adibidez, Mount Sinain martxan duten beste lan lerro bat da Interneten dagoen informazio hori guztia begiratzea: guztia irakurtzen eta hautatzen ari dira, sailkatzeko zein den informazio ona eta zein ez, errazagoa izan dadin aurrera jarraitzea.
Egia esan, gure ospitalea oso ongi antolatua dago, ikerlariak ere bai. Arazo honekin inportanteena da orain soluzio bat aurkitzea, eta ez du inporta hainbeste nola aurkitzen duzun. Nire laborategiko dirua, adibidez, minbizia ikertzeko da. Baina, bi pertsona dauzkat Koronabirusaren inguruko ikerketan beste ikerlari batzuei laguntzen. Alde batetik, gure ikerketan ezin dugulako hainbeste jarraitu, laborategia itxita dagoelako, eta bestetik, besteei laguntzeko. Horretarako, minbiziaren ikerketara bideratutako dirua erabiltzen ari gara. Baina orain behar inportanteena hau da, eta espero dugu gero Mount Sinaik edo Estatu Batuetako gobernuak konpentsatuko duela guk egin dugun inbertsio hau.
Osasungintza pribatua izatea da beste arrazoi bat Koronabirusa zabaltzeko? Asko ez dira joaten medikuarenera, garestia delako…
Estatu Batuetako osasunbidea oso konplikatua da. Bakoitzak bere asegurua du, eta ia ezinezkoa da jakitea zure aseguruak zer hartzen duen bere gain eta zer ez. Medikuarenera joaten zarenean, zalantzak izaten dira, eta zerbait bere gain hartzen ez badu, agian iritsiko zaizu etxera 10.000 dolarretako faktura. Nik ez dut arazo hori, nire asegurua delako ospitalearena, eta dena kubritua dut. Ulertu dudana da, Koronabirusari lotutako gaitza baduzu, dena kubritua egonen dela: testa, tratamendua eman, ospitalean bi hilabete egon… Gobernuaren diruarekin kubritua dago. Baina ikusten dena da, nahiz eta kasu positibo banaketa nahiko berdina izan arraza ezberdinetan, izan txuri, asiar, beltz, latino… hilkortasun tasa askoz altuagoa dela beltzen artean. Ez da ez direlako medikuarenera joaten. Asegururik gabe ere joan daitezke orain. Baina beltzak Estatu Batuetan baztertuak daude, eta osasun kaxkarragoa dute: obesitatea, diabetesa… dute. Beraz, birusak ondorio larriagoak dauzka beltzen artean. Era berean, beltz bat medikuetara joaten denean, tratua kaxkarragoa izaten da, ez medikua arrazista delako, baina bai bazterketa inkontzientea dagoelako. Bi arrazoi horiek azaldu dezakete hilkortasun tasa zergatik den handiagoa beltzen artean.
«Koronabirusa dela-eta, ezin dugu ahaztu minbizia»
Heriotzak asko dira, eta baita erreklamatu gabeko gorpuak ere. Hobi komunetan hilobiratzen ari dira horiek. Koronabirusak kutsatutako hildakoaren gorpuak duen kutsatzeko arriskua erreala da?
Imajinatzen dut baietz. Zuk birusa baduzu, eta hiltzen bazara, birusak hor segituko du. Zu hilda egonagatik ere, zure zelulek irauten dute beste ordu batzuez, eta beraz, birusak ere eutsiko lioke. Beraz, imajinatzen dut arrisku hori badela. Erreklamatu gabeko gorpu horiek isla batean hilobiratzen ari dira, baina krisi honen aurretik ere hala egiten zuten. Orain, noski, begi ezberdinekin ikusten dugu, eta zenbakiak askoz altuagoak dira.
Neurriak, berandu bada ere, hartu dira. Espero duzue hobekuntzarik? Gaixotuen kurba jaisten hastea? Noiz?
Estatu bakoitza erritmo desberdinetan ari da krisi hau bizitzen. New Yorken ez dakit oraindik iritsi ote garen kurbaren mendi tontorrera! Ematen du, behinik behin, egonkortuta dagoela. Nire ustez, kontu handiarekin ibili beharko dugu, berriro ere egoera berera ez itzultzeko. Oraindik ez gara egoera honetatik atera.
Arazoa izan daiteke Trumpek azaldu duen asmoa, normaltasunera itzultzeko hiru faseko plana. Goizegi da?
Nire ustez bai. Normalean pertsona baikorra naiz, baina uste dut oso poliki joan beharra dugula. Nire ustez birus honen arazo handiena da gaixo egon zaitezkeela, sintomarik gabe, eta beraz, birusa zabaltzen aritu, zure inguruan. Hori geldiarazteko neurriak hartu behar dira: etxean egotea, maskarak erabiltzea (nire ustez, oso inportantea, zu babesteko eta zuk ondokoak ez kutsatzeko), testak denentzako eskura egotea… Ideala litzake bakoitzak etxean astean behin odol tanta batekin testa egin ahal izatea, positibo izanez gero, etxean geratzeko. Bakoitzak zein egoera duen jakiteko.
Hori posible izango da?
Noski, ni nire ikuspegitik ari naiz, gauzak nola behar luketen esaten. Ez naiz kontuan hartzen ari honek nola egiten dion ekonomiari eta nik aipatzen ditudan neurriek zein eragin duten oinarrizko funtzionamenduan. Baina, nire ustez, maskarak eta testak oso inportanteak izanen dira hemendik ongi ateratzeko. Eta agudoegi saiatzen bagara hemendik ateratzen, berriro ere leku berera iritsiko gara. Adibidez, Txinan, badirudi nahiko ongi daudela orain, baina hartu dituzten neurriak oso gogorrak izan dira. Eta badirudi testak ere gehiago egiten ari direla orain. Konplikatua da.
«Nahiz eta kasu positibo banaketa nahiko berdina izan arraza ezberdinetan, izan txuri, asiar, beltz, latino… hilkortasun tasa askoz altuagoa da beltzen artean»
Hala ere, baduzue etxetik ateratzeko aukera, kirola egiteko, adibidez. Hemen kostata lortu da haurrak atera ahal izatea…
Hemen murriztapen pertsonalak ez daude. New Yorkeko estatuak debekatu zituen esentzialak ez ziren lanak: jatetxeak, barrak, nire lana bera ere… Beraz, etxean geratu behar duzu, lanera ezin duzulako joan. Baina ez du esan nahi ezin duzula kanpora atera. Orain jarri duten araudiaren arabera, New Yorken kanpora ateraz gero, maskararekin egin behar duzu. Hala ere, jende asko dago kalean. Normalean baino gutxiago, nabari da; baita metroan ere. Baina oraindik jendea ateratzen da. Egia esan, ez dakit zein neurri liratekeen perfektuak. Alde batetik, etxetik ateratzea osoa inportantea da, baina bestetik, horrek kutsatzeak handituko baditu… Neurriak hartu beharko dira distantziak ondo mantentzeko, edo txandaka ateratzeko… Baina nire ustez umeak kalera ateratzea edo kirola egiteko aukera izatea oso ongi etorriko zaigu, baina, agian, maskararekin eta distantziak mantenduz.
New Jerseyen zaude orain. Distantzia horretatik, nola ikusten duzu Euskal Herriko egoera?
Oso konektatua egon naiz hasiera-hasieratik, egia esan. Hor lehenago hasi ziren kasuak, hemen baino. Hasieran, ardura handiarekin bizi izan nuen. Orain ere bai, baina ez dakit albiste txarretara ohitu garen eta era berean, familia ongi egoteak lasaitzen duen. Euskal Herrian nahiko indartsu hasi zen, baina nire ustez, kanpotik ikusita, nahiko ongi eraman da eta kontrolatua dagoela ematen du. Hala ere, zenbakiak oso gogorrak dira. Beste aldetik, noski, oso zaila da ongi kudeatzea dena.
Hemen bizilagunen artean jendea balkoietara ateratzen da, elkar laguntzen dute… New York bezalako hiri handietan horrelakorik ikusten da?
Manhattanen aritu dira zazpietan txaloak jotzen ospitaletan lan egiten duten langile guztien alde. Bizilagunen artean, imajinatzen dut jendeak laguntza emanen duela. Baina, egia esan, zaila da jakiten, orain ez baitaukat horrelako harremanik, New Jerseyen egonda. Baina oraindik han ginela, ikusi nuen bizilagun bat besteari kanpoan janaria uzten.. Imajinatzen dut berdintsua izanen dela, baina New York oso handia da eta desberdina izanen da. Euskal Herrian etxeek badituzte balkoiak eta bizitza hori egin daiteke. Baina New Yorken etxe gehienek ez dute balkoirik, eta leihotik leihora zailagoa da horrelako harremanak sortzea. Baina imajinatzen dut eraikin barruan elkarri laguntzen ariko direla.
Goizuetan duzu familia. Zer kontatzen dizute beraiek?
Etxean daudela, ezin dutela atera… Gustatuko litzaiekela ateratzea! Kanpora atera eta paseo bat eman… Baina egia esan, oso ongi portatzen ari dira. Adibidez, Goizueta bezalako herri ttiki batean eta jakinda denak ongi daudela, posible izango litzateke agian paseo ttikiren bat emateko aukera izatea. Bada denentzako lekua Goizuetako mendietan. Ea laster egin dezaketen! Baina pazientzia beharko dugu!