Emakume erreferenteak azaleratu eta haiei garrantzia emateko lanean murgildu ziren, orain bi urte, Kalaka komunikazio parekidea taldeko bi kideak, Nerea Uria hernaniarra eta Ilazki Gainza donostiarra. Liburua osatu zuten orduan, 12 emakume erreferente bilduta, eta izan zuen harrera ona ikusita, beste pauso bat eman nahi izan dute orain: karta jokoa osatu dute, 39 emakume erreferenterekin.
«Sentsazioa izan genuen, liburua momentuan bai, irakurri eta arreta pizteko baliagarria izan zela; baina gero, gorde eta apalean geratzen da. Eta nahi genuen zerbait, eskuratzen zutenen bizitzetan denbora luzeagoan egongo zena. Horretarako aukera ematen du karta jokoak. Taldean, familian eta lagunekin jokatzeko zerbait da, eta aldi berean, emakume erreferenteez hitz egiteko aitzakia polita», diote Uriak eta Gainzak. Gainera, onartu dute liburuan 12 emakume biltzea «oso motz» geratzen zela, «historikoki egon diren emakume erreferenteekin»; eta «salto bat» eman dutela kartekin: «mezu hori zabaldu nahi dugu; asko direla erreferente izan diren emakumeak, eta gure esku dagoela horien inguruan gehiago jakitea eta garrantzia ematea».
Emariak karta jokoa ia agortuta dago, eta azkeneko aleak, Hernaniko Urbieta Kopiak dendan daude salgai, 12 euroan.
13 arlotako emakume erreferenteak, eta emakume guztiei eskainitako komodina
40 karta dira guztira. 13 arlotan banatu dituzte, arlo bakoitzeko hiru emakume edo talde erreferente jasota: biologoak, kirolariak, lanbide maskulinizatuetan aritutakoak, borrokalariak, asmatzaileak... Eta 40garren karta da «emakume guztiei eskainitako komodina».
Azaldu dute, zailena izan dela arloetan antolatzea, «emakume bakoitzak beste batera eramaten zaituelako. Asmatzaileak bilatzen, adibidez, Elizabeth Magie agertu zitzaigun, Monopolyaren aurreko jokoa sortu zuena. Monopolyak ekonomia kapitalista eta liberala bultzatzen du, eta Magiek sortu zuen ekonomia sozialean oinarritutakoa, aurretik. Berak eman zigun pista, pentsatzeko agian bazeudela jokoak asmatu dituzten emakume gehiago, eta Leslie Scott eta Carol Shaw topatuta, arloa osatu genuen».
Karta bakoitzak jasotzen du emakumeen irudia, «beraien lan esparru horretan»; eta egin zutenaren kontaketa laburra: «normalean bakoitzak ez du gauza bakarra egin, asko egin dituzte, eta hain lerro gutxitan hainbeste gauza biltzea, zaila izan da», diote.
Kolektiboak ere bildu dituzte kartetan; emakume soldatzaileak, esaterako: «Estatu Batuetan, Bigarren Mundu Gerran, gizonak gerran zeudenez, emakumeak deitu zituzten soldatzera. Eta gizonak bueltatzean, etxera bidali zituzten berriro; erakutsi zuten lana ondo egin zezaketela, baina aukerarik ez zuten izan, jarraitzeko. Gaur egun ere gutxi dira. Emakume taxistak bezala. Orain dela urte pila bat bazeuden, baina iruditegi historikoak ez dizkigu erakutsi, eta gaur egun ere oso gutxi dira. Historia gizonek kontatu dute, baina emakume pila bat egon dira, eta ea hemendik aurrera guk baloratzen dugun egin zutena. Gure asmoa da, kuriositatea sortzea kartak eskuetan hartzen dituenari, gehiago bilatzeko emakume horien inguruan», diote.
Herriko 'emari'ekin, karta joko propioa
Karta jokoarekin batera, liburuxka bat ere gehitu dute. Bertan proposatu dituzte kartentzako jolasak zein denborapasak; eta baita ere, bakoitzak bere emari propioa sortzea, bere karta: «izan daiteke familiako norbait, herriko norbait... Eskolei begira proposatu dugu bereziki. Herriko emariekin, beste karta joko bat osatu dezakete, bakoitzak bat topatzearekin. Edozein herritan daude emakumeak, erreferente izan daitezkeenak. Ezer idatzita utzi ez dutenak, baina ezagunak izan direnak. Ahoz ahokoarekin iritsi zaitezke toki askotara. Animatzen ditugu herriko karta jokoa egitera, atera daitezkeelako izen pila bat, esanguratsuak».
Beraien karta jokotik lau nabarmentzeko eskatuta, honakoak aukeratu dituzte:
-Tahirih Qurratu'l-Ayn: «Irango poeta bat izan zen, eta oso informazio gutxi dago berari buruz. 1817-1852 urteetan bizi izan zen, eta emakumeen eskubideen alde aritzen zen dagoeneko, garai hartan».
-Angela Ruiz Robles: «eBookaren aurrekaria izan zen aparatua asmatu zuen, eta gauza gehiago ere asmatu zituen 1944-1949 urteen artean, denak ikasketekin lotuta, irakaslea zelako bera. eBooka bezalako zerbait Estatu Batuekin lotuko dugu gehienok, ziurrenik, eta Espainiakoa zen bera».
-Lita Cabellut: «ijitoa da bera, pintorea, eta sprayarekin egiten ditu bere irudiak. Diziplina anitzeko artista da, eta nabarmenduko genuke, beste etnia eta arrazekiko ezagutza gutxi izaten dugulako».
-Sylvia Rivera: «borrokalari estatubatuarra izan zen, 2002an hil zena. LTBIQ+ aktibista transexual arrazializatua zen. Stonewalleko matxinadaren ekintzaileetako bat izan zen. Bizitza osoa pasa zuen transfobia, homofobia eta arrazakeriaren aurka borrokan; gainera XXI. mendearen erdialdean, ez zela gaur egungo egoera bera. Berari eta bere lagun bati buruz, dokumental bat badago: The death and life of Marsha P. Johnson».
«Eskubide berak izatea, ez da bakarrik soldata berdina edukitzea lan beragatik»
Biek diote, kartetako emakumeei erreparatuta ikusi daitekeela, «oztopoz betetako bidea» izan zutela: «oraindik entzun dezakegu egunerokoan, emakumeok eskubide berak ditugula, eta asko kejatzen garela. Emari hauen berri izanda, konturatzen gara ez dela horrela. Ez dauzkagu eskubide berak, gaur egun ere, eta begira zer nolako karga daukagun atzetik. Asko dago egiteko, eta gizon eta emakumeon artean egin behar dugu hori. Eskubide berak izatea ez da soldata berdina edukitzea lan beragatik. Askoz ere gehiago da, ikusten ez diren oztopo asko, eta ikusten direnak baina normalizatuta dauzkagunak», adierazi dute. Eta diote «ikusgarritasun falta eta baloratzeko ezberdintasuna» direla, gaur egun ere, emakume erreferenteak izateko oztopo nagusiak.