«Urumea itsasoratzen den Urumea alde hori txalapartarien aldea da; horregatik sartu dugu»

Aurkeztu berri dute Kostaldeko Soinuak diskoa, Juan Mari Beltran musikari eta ikertzaileak eta urte askotan Hernaniko Musika Eskolan irakasle arituak, Ander Barrenetxea eta Errege Belda musikari hernaniarrek eta Aitor Gabilondo musikari eta aktore errenteriarrak.

Herri-musikan oinarrituta, baina bertsio propio eta berriak eginez, kostaldetik kantuen barrena paseo bat egitea proposatu dute. Herri-musika, edo, besterik gabe, musika egin dute, beste behin, berezko nortasuna duena. Beltranek zuzentzen duen Oiartzungo Soinuenean biltzen dira.

Victoria Eugenian estreinatu duzue 'Kostaldeko Soinuak'. Baina lehendik ere Albaolan aurkeztu zenuten. Nolatan?
Juan Mari Beltran: Hiru es­trei­naldi izan ditu honek. Le­he­nen­go­a izan zen Errege, Ander eta hi­­rurok 2018an Pasaiako Itsas Fes­tibalean egindakoa. Orduan enkargua egin zutela-eta, aur­­keztu genuen itsasaldeko kan­­tutegian oinarritutako pro­­iektua. Hori eginda, Syn­to­marak eskatu zuen diskoa eta laukotea egin genuen. Or­du­an, Soinueneak proposatu zuen au­rre estreinaldi moduko bat egitea; zergatik ez Albaolan? 2018an kalean egin genuena, Al­ba­olakoek nahi zuten barruan egi­tea. Talde berriarekin egin ge­nuen aurre estreinaldia, eta ge­ro, diskoa eskuan, Victoria Eu­genian aurkezpena.
Ander Barrenetxea: Victoria Eugenian, diskoan parte hartu duen jende guztiarekin.
J.M.B: Hori da. Soketan Carlos Irigoien eta Larri (Javier Ignacio Larraioz), eta ahotsean, Ixiar Jauregi (hernaniarra). 

Nolako inpresioa jaso duzue?
Errege Belda: Ederra! Gustora aritu ginen. Diskoa grabatu eta gero izan zenez, gainera, ez zen berria guretzako, eta lasai aritu ginen.
A.B.: Pena, agian, aukeran, Vic­toria Eugeniako goialdea haun­dia izango zela, baina behekoa txi­kia, azkenean.
J.M.B.: Hori pozgarria da!
Aitor Gabilondo: Jendea kan­po­an geratu omen zen!
J.M.B.: Albaolakoa goxoa izan zen. Alkitran usain horrekin, eta zura… Lekuagatik, bere kar­ga zeukan. Baina hau izan da aureneko proba publiko au­rre­an, ikusteko ea jendeak hartzen du­en guk hartzen dugun be­za­la. Badakigu entsegua joa­ten zaigula konturatu gabe, gustoz aritzen gara. Gero, hori lehenengo aldiz publiko aurrean hor jarri da, eta hori genuen kezka: ea ordu eta erdian jendeak nola hartzen duen. Eta badirudi jendeari motza egin zitzaiola eta hori da inportanteena.

Urruti ez duzue, baina kostaldekoak ere ez zarete… Nolatan, proposamena?
J.M.B.: Hernanikoak kostal­de­ko­ak dira! Portu auzorik Zu­ma­rragan ez daukate, eta Hernanin bai! Eta Karabel auzoa! Ni, berriz, Donostian jaio nintzen, eta jaio nin­tzenean aita Terranovan ze­bilen eta ni ezagutu ninduen 9 hilabeterekin!
E.B.: Badaude baita ere ba­rrual­de­tik jaso diren kostaldeko doi­nu horiek ere, diskoan. Gu baino urrutiagokoak.
J.M.B.: Hori ederra da. Colonen is­torio hori Luzaiden jaso da, eta brodazalearena, Zuberoan. 
A.G.: Eta Errenteriaraino ere iri­tsi zen itsasoa bere garaian. Aur­ten 700 urte betetzen ditu Erren­teriak. Kaia, Xenpelar pla­za da gaur egun.

Kosta kostakoak, orduan, denak!
J.M.B.: Baina paseoa osatzeko hor ibili gara, kantutegiekin be­re­ziki: bi nagusi badaude (R.M. Az­kueren Cancionero Popular Vas­co eta Aita Donostiaren Can­cio­nero Vasco). Eta gero, ba­dau­de berriagoak: Gure Herria al­diz­karian argitaratutako Sa­la­berrirenak eta Hauspoa bil­duma. Hor baleazaleen ist­o­ri­o­ak-eta, ateratzen dira. Kantu ba­tzuk osatuak daude bertsio des­berdinekin: Hauspoa, Aita Do­nostia eta Azkue kontuan har­tuta. Bestalde, 80eko ha­mar­kadan tokatu zitzaidan Gi­puz­koako kostaldean herriz he­rri ibiltzea, informazioa bil­tzen. Ospetsua izan zen ttin­ttan­ttanttinttikittin hura, Orion. Eta gero, Oiartzungo proiektu ho­netan hasi ginen 1985ean, eta handik gutxira hasi ginen lan­da-lana esaten zionarekin, orain­dik jarraitzen dugu. Doi­nutegia esaten diogu pro­iek­tu­ari, eta hor asko jaso dugu. Dis­ko­an, adibidez, ematen dugun Pa­saiakoaren bertsioa, hortik hartua dago. Gero saiatu gara dena ez zedin izan amodiozko kantuak edo trageidak edo dan­tzak. 

Eta nola egiten da aukeraketa?
J.M.B.: Lehenengo multzoa txi­ki­tu eta hemen hasi ginenean, 16rekin geratu ginne. 16 track. Kantuak gehiago dira. Track bat da, adibidez, Kaixarranaka, baina hor 4 pieza daude.

Aipatu dezute Hernanik Portua bazuela eta sagardotegiak ere ez dira falta, garai batean marinelak hornitu zituztenak… Horrelako istoriorik ez duzue topatu?
J.M.B.: Soinu tresnak au­ke­ra­tzerakoan, txalaparta ho­rre­gatik sartu dugu. Urumea itsa­soratzen den Urumea alde ho­ri txalapartarien aldea da, eta horregatik, esan genuen txa­la­par­ta hor sartu behar genuela, to­katzen zaiola kostaldeari ere soi­nu tresna hori. Baina ez, Her­naniko istoriorik ez dugu jaso. Egongo dira, baina nik ez dut aurkitu. Baina txalaparta horregatik aukeratu dugu.

Kantuen artean denetik aukeratu duzue, baina marinelen istorio asko badira tragedia…
J.M.B.: Baina ez euskal kos­tal­de­ko kantutegian bakarrik. Guk eza­gutzen dugun Portugalgo itsa­saldeko kantua, Barco Negro eta... Hor ere, tragediak dira. Itsa­soa eta tragedia… Kantatzen du­gun Ternuako istorio hori. Ter­nuara abiatzen zenak ez ze­kien bueltatuko zenik. Hori ho­rre­la da eta kantu horrek ondo adie­razten du. Gogorra da, baina ho­rrela da. Eta badaude beste tra­gedia batzuk, brodazalearena be­zala, itsasoari lotutakoak ez direnak. Gaur egungoa da. Ema­ku­mea barkuan sartu, bahitu, lo belarrak eman, bere buruaz beste egin...
A.G.: Tragediaren osagai guztiak dauzkagu!
E.B.: Baina lehorrekoa ere izan zitekeen istorio hori, berdin-berdin.

Denetik sartzeko ahalegin horrek eman dizue aukera festa girokoak ere sortzeko, marinelen festa uneak gogorarazteko…
J.M.B.: Kantu hori Lapurdiko kan­tua da. Eta segidan, bai dis­koan eta baita emanaldian ere, sartzen dugu dantza alaia, Kas­karote dantza. Eta Partida Tris­tea Ternuara kantuaren se­gidan  sartu dugu polka bat, dan­tza­tze­ko, alai-alaia. 
A.G.: Hitzarekin badatoz, nor­ma­le­an tragediak datoz, eta gero, po­za sartzeko, instrumentala be­har da, dantza behar da.
J.M.B.: Baina alaia da baita ere txalapartarekin ematen dugun Santulari. 
A.G.: Pikantea ere esango nuke!
J.M.B.: Tristeak, alaiak, pikan­te­ak! Eta lasaiak. Denetatik da­go. Solemne xamarrak...
A.G.: Jende askori ezagunak egi­ten zaizkio zenbait abesti, kan­tatu ere egiten dituzte, go­goa ematen die beraiei ere kantatzeko eta hori oso ga­rran­tzi­tsua da. Betidanik entzun di­tuz­ten kantu asko daude disko ho­netan.
J.M.B.: Baina inportantea da no­la; ezberdin. Beste era batera, beste bertsio batean.

Zein instrumenturekin zer jo erabakitzean ere, bertsioak egin dituzue. Ikonografian oinarritu izana aipatu izan duzue.
J.M.B.: Ikonografia ez da hartu behar dokumentu zehatza eta erabatekoa bezala, baina iko­no­grafia euskal kostaldean eta Andaluziako kostaldean ez dira berdinak. Hau da, ikonografia neurri haundi batean da ga­rai bateko kronika jasotzen du­ena. Soinu-tresnak ez dira ka­sua­litatez agertzen hor. Horiek ager­tzen dira eta ez beste b­atzuk. Dokumentu idatzietan ere garbi dago zarrabetea asko era­bili izan dela XIX. mendera ar­te istorioak kontatzeko. Eta guk ere, istorio bat kontatu behar badugu, zarrabetea hartu dugu garai batean bezala, non eta kostaldean. Ikonografian ere hor agertzen da zarrabetea, kos­tal­dean, baina lehorrean ere bai. Iruñeako katedralean ere horiek daude eta San Ferminetan XVIII. mendean kalean jotzen ere horiek agertzen dira. Bai­na kostaldean ari garenez, adi­bi­dez, Kaskarote dantza xirularru txiki horrekin jo dugu, inguru ho­rretan erabili izan den tresna baita, asko. Ez bakarrik iko­no­grafian agertzen delako, baina ikonografiak adierazten di­gu XI. mendetik gaur arte tresna hori hor dagoela. Eta Le­keitioko Kaixarranka; txis­tu­a­ren errepertorioa da eta guk txistuarekin diskoan sar­tu dugu, baina baita ere xi­ru­la­rruarekin, kostaldean asko ager­tzen den soinu-tresna edo soinularia baita. Lekeition kon­kre­tuki xirularru-jolea daukagu kanpoaldean, elizan, eta baita erretauluan. Bietan. Inportantea izan da baita ere, XIX. mendetik behintzat, soka taldea, inguru horretan; Bizkaiko kostan, asko. Horregatik sartu ditugu diskorako bandurria, lautea eta gitarra. Gustora geratu gara.
A.G.: Dena hobetzen da beraiek sartzen direnena. Hobetu egiten dute egiten ari garena.

Herri musikaz ari gara, eta oinarriak aipatuta… Garai bateko tradizio hori egungoa ere bada?
J.M.B.: Brodazalearena, berri-be­rria da. Nik uste dut hori adierazi nahi izan dugula, zaharra ez dela. Oso berria dela disko osoa. Eta gainera, garbi adierazten du zein librea izan den, bertsioak egiteak. Gure Boga-boga beste Boga-boga bat da. Baina seguru asko, guk egin duguna ez da kantzionerotik jaso duguna. Guk egin dugu, hemen. Pista hor gneuen, partituran. Baina gero, hasi entseatzen, eta sartu akordeak eta armoniak, eta egiten goaz. Azkuek jaso zuen eta pentagraman jarri zuen, baina guk gurea egin dugu. Azkuek adierazten digu garbi kantu hori egtieko modu asko zeudela. Guk Imanol Goikoetxeari jaso genion Pasaiako herritik kantuaren ber­tsioa; garbi adierazten digu mu­sika beste bat dela, eta no­la hitzak ere, derrepente, Xen­pe­larrenak, moldatu egiten d­i­tu­en, libre. Orduan, berria da beti. Momentu batzuetan iru­ditzen zait kantu batzuk, bro­da­zalearena ere, kantu apartak direla. Ezin dela kantu hori in­terpretatu sormenik gabe. Par­tituran oinarrituta, zero. 
E.B.: Gauza bera polkarekin ere. Suposatzen da garai bateko polka baten egituran oinarritzen dela, eta berria da, orain sortutakoa. Linea melodiko batekin eta hitz batzuetatik abiatuta, hori zaharra dela esatea… Egiten den aldiro, berria egiten da.
J.M.B.: Gainera, uste dut garbi egon dela, pasa ditugun hilabete guztietan, entsegutik entsegura nola joan diren egiten, aldatzen.

«Tokatzen zitzaion kostaldeari ere txalaparta», Beltranen esanetan. Argazkia: Albaola Itsas Faktoria.

Behin proiektua aurkeztuta, eta aurkezpenarekin gustora geratuta, hemendik aurrera, zer?
J.M.B.: Ea Hernanin…
A.G.: Beste elkarrizketa batean ai­patu nuen ETBn lan egitea egokitu zaidala, eta telebistan lan egitean zure helburua da jen­deari gustatzea eta egunero lortzea audientzia datu on bat. Hori da helburua eta egiten du­zun guztia horri begira dago. He­men, noski nahi dugula jen­dea­ri gustatzea, baina hori ez da helburua. Helburua da guri gustatzen zaiguna egi­tea eta lasai eta pozik ate­ra­tzea eszenatokira. Gero jen­de­ari gustatazen bazaio, as­koz ere hobeto. Beraz, ez go­az publikoaren autopista ber­di­netik. Gurea nazionala da. Hortik gure borroka.
J.M.B.: Landa-bidetik zeharka!
A.G.: Hori da. Ez dago asfaltatua ere! Orduan, hor zer aurkitu dezakegun? Ez dakit.
J.M.B.: Begira zer lortu dugun; Vicotria Eugeniara era­man­dako disko guztiak bukatu zi­re­la. Bat. Handik bi egunetara, la­run­batean, hemen, kontzertuan ego­ndako batzuk museoa ikusi nahi zutela. Eta sentitzea han zeuden de­nak gurekin zeudela, guk planteatutako topaketa edo festa horretan! 
A.G.: Hori garrantzitsua da! Lehengoan, Errenteriako Imanol Elizasurekin hizketan, aipatu zidan joan zirela iazko udaran Txekiara, eta hango koro eta orkestra batzuekin aritu ziren jotzen, nolako hezkuntza sistema daukaten ezagutzen... Artea, koroak... sartuta daude eguneroko eskolan, eguneroko klaseetan gauza normal bat bezala. Kontatzen zuen txekiarrentzako kultura hil ala biziko kontua dela. Beraien nortasunerako, zeintzuk diren, oinarria dela. Beraz, sistema publikoan aparteko garrantzia ematen diote denbora aldetik, diru aldetik, irakasle aldetik… Bertan, herri musika jendearengana iristeko dauden bideak askoz ere indartsuagoak izango dira. Hemen uste dut badageola diskurtso bat esaten duena oso garrantzitsua dela herri-musika, baina, praktiktan, ez dakit indar bera jartzen den jendearengana iristeko.
J.M.B.: Eta seguru asko Txekian ez dute esaten 'herri-musika'. Musika egitea da, baina gurea. Hau da, berezkotasuna duen sormen hori. Ez dute esango musika tradizionala edo… ez. Musika.