1988ko otsailaren 13a zen, inauterien larunbata Hernanin, eta jendea pilatu zen eguerdi partean, Plazako txoko batean, Kale Nagusiaren eta iturriaren artean. Eta erdian, txorimalo bat. Panpina zen, edo norbait zegoen barruan?
«Zenbaitek oraindik ere ez dute jakingo, ni nengoela txorimaloaren barruan», argitu du Iñaxio Sanz Zalakainek, istorio bitxiaren protagonistak: «lehengusu batek esan zidan, berak bazeukala txorimalo mozorroa, eta utziko zidala. Eta horrela, bururatu zitzaidan Plazaren erdian jartzea», azaldu du.
«Egiten zuen hotzarekin, gogor-gogorra geratu nintzen!»
Egun hartan, jantzita atera zen etxetik, goizeko 11:30ak aldera, emazteak lagunduta: «Plazara lagundu zidan, mozorroa txukun jartzeko. Izan ere, makil bat neukan goiko aldean, alderik alde, alkandoraren bi maukak eutsiz. Noski, nik ezingo nuen egon besoak zabalduta hainbeste denboran. Besoak gorputzaren kontra neuzkan, aurreko aldean lotuta edo, mugitu ezinik. Buruan sare bat, eta txanoa». Hori guztia jantzita jarri zen Plazan, geldi-geldi, propio aukeratutako txokoan: «egun hauetan eguraldi ederra daukagu, baina hori ez da ohikoa. Eta egun hartan, sekulako hotza egiten zuen, eguzkitsu egon arren. Beraz, eguzkiak ematen zuen txokoan jarri nintzen», azaldu du berak.
Eta hala ere, komeriak izan zituen: «han geldi-geldi eta egiten zuen hotzarekin, gogor-gogorra geratu nintzen! Pentsatzen nuen, ezingo nuela handik mugitu gero!».
«Mendira joana nintzela esaten zuen nire emazteak»
Txorimaloa Plazan jarri bezala egin zuen alde, haren emazteak: «gero galdetu egiten zioten, lagunek eta, non nengoen. Eta mendira joana nintzela esaten zien berak. Horrekin, inor ez zen harritu».
Eta bitartean, saltsa sortu zen Plazan: «jendea galdezka zebilen, norbait ote zegoen txorimaloaren barruan. Batek esan zuen, nik badakit zein den, Langile ikastolako andereño bat da. Ikutu ere egiten ninduten, hanketan eta, ikusteko panpina edo pertsona nintzen. Mauketako lastoa ere kentzen zidaten, ea barrura zerbait ikusterik zeukaten. Eta gerora jakin nuen, udaletxean ere eztabaidan aritu zirela, Manuel Fraile zinegotzia zena eta besteren bat. Frailek berak esan zidan, ordubetez egon zirela leihotik begira!».
Izan zen, hala ere, ezagutu zuen herritar bat: «Maite zapatadendakoa bueltaka ibili zen, ea asmatzen zuen nor nintzen. Eta halako batean, nire zapatak ezagutu zituen. Berari erositakoak ziren, baina 10 urte lehenago edo! Zapata zahar batzuk ziren, beltzak». Sekretua mantendu zuen Maitek, hala ere: «ez zuen argitu nor nintzen, baina gero, nire emazteari esan zion, zapatengatik ezagutu ninduela», kontatu du Sanzek.
Udaltzainetara laguntza eske, txorimaloz jantzita
Horrela eman zituen bi ordu eta erdi pasatxo, Plazan geldirik: «nik alde egin nahi nuen handik, trago bat hartu eta bazkaltzera joateko. Baina emaztea ez zen azaltzen, eta ez neukan modurik, besoak askatzeko. Ordu biak paseak ziren. Eta zer egingo, eta udaltzainetara joan nintzen, Agustin anaia udaltzaina dela eta, berak askatzeko. Hara sartu, eta anaiarengatik galdetu nuen; eta haren lankideak oihukatu: Agustin! Txorimaloa etorri da, zuregatik galdezka! Eta anaiak erantzun: Falta nuena! Bi ordu hemen buelta eta buelta, zein ote zen txorimaloa, eta niregatik galdezka dator orain! Ikusi zuenean ni nintzela, zur eta lur geratu zen!».
Behin anaiak askatuta, mozorrorik gabe atera zen kalera, «txandala neramalako azpitik»; eta inork ez zuen jakin, bera zenik txorimaloz jantzita egon zena. «Hala ere, gero joan ziren enteratzen pixkanaka. Baina seguru izango dela oraindik, misterioa argitu ez duenik».
«Espinetez jantzi nintzenean, lehertuta bukatu nuen eguna»
Inauterietan, askotan ateratakoa da Iñaxio Sanz, familiarekin edo lagunartean, Beti Alperrak koadrilaren konpartsarekin, denak gai berarekin mozorrotuta. Baina izan dira salbuespenak: «behin, Maiteren senarrarekin, Pellorekin, atera nintzen tandem batean, pailazoz jantzita, eta bueltaka ibili ginen, herri osoan. Eta beste batean, Espinetez jantzi nintzen. Lehertuta bukatu nuen eguna, ume guztiek nahi zutelako nirekin jolastu!».
Bera txorimaloz jantzi zenean bezala, lehen bazen ohitura, inauterietan zirikatzekoa: «Etxeberri auzoan bazen taldetxo bat, urtero ateratzen zena, zerbait ezberdina prestatu eta saltsa jartzera. Patxi Flores, Pako Muriana, eta Alfonso eta Edurne Jabat ziren. Haiek prestatzen zituzten ederrak, inauterietan!», kontatu du. Ohitura hori galtzen ari da, ordea.