«Kattagorria eta ixkiñixua ugaritu egin dira»

Zuhaitz Eguna da gaurkoa. Lehen Hezkuntzako 3 eta 4garren mailetako ikasleei zuzendutako eskola kiroleko ekintzen barruan antolatu da aurten ere, eta helburua izan­go da zuhaitz adaxka berriak landatzea.

Dena den, parte-hartzea irekia da, eta goizeko 08:00e­tan jarri da hitzordua Guda­rien Plazan, zuhaitzak lan­da­tzeko gunera, Ereñotzuko Itu­rrandietara, oinez joateko. Au­tobusean joan nahi du­te­nek, berriz, Elkano kalean, Biteri ondoan egon beharko dute prest, 09:00etan. Buelta, 12:30ak inguruan egingo da.

150 gereziondo berri, saila bukatzeko
Badira 46 urte Zuhaitz Eguna egiten dela Hernanin, eta 32 urte, ekimenarekin Joxe Le­ga­rreta naturzale eta zine­gotzi izandakoa gogo­ra­tzen dela, duela hiru hamar­ka­da, pi­nuaren na­gusi­ta­su­naren au­rrean, ber­tako zu­haitz mo­ta ezberdinak ba­bes­tu behar zirela aldarrikatu bai­tzuen.
Hain zuzen, Hernaniko ba­­so eremu trinkoena Ur­da­bu­ru eta Akola ingurutik ha­si­ta Aranoko mu­garaino iris­ten da, eta bertako ohiko espeziak dira haltza eta li­zarra erreka bazterrean; ha­ritza, gaztai­non­doa eta li­zarra ibaitik gorago bizi di­renen artean; eta pagoak eta ar­teak mendi gailurretan. Aurten, gerezion­doak dira landatuko direnak. Ohikoe­nak ez badira ere, lehendik ere baziren gehiago, Roxario Pikabea basozainak azaldu bezala. «Gereziondoak, 150 bat landatuko ditugu gaur. Ez da asko, sail bat bai baitago le­hendik ere landatua, eta hura bukatzeko falta direnak landatuko dira. Pixka bat begiratu behar da landa­re­a­ren etorrera. Landareak go­go­ko duen lurrari begiratzen zaio, bat edo bestea landatu behar den jakiteko. Altitudea eta tokian tokikoa zer den be­gi­ratzeaz gain, lurraren ma­mia­gatik edo eguzkiak jotzen due­naren arabera, bat edo beste nahiago izaten dute. Le­hendik izaten ziren hemen ge­reziondoak, eta haiek ondo etorri badira, esan nahi du balio duela lurrak. Begiratu mendira, eta pagadi ona ba­da­go, pagoarentzako lurra ona den seinale. Ez badator lan­darerik, eskasa».

«Landareak gogoko duen lurrari begiratzen zaio, bat edo bestea landatu behar den jakiteko»

«Ingurumenari lagundu egiten dio»
Azken urteetan haritzak, pa­goak, gereziondoak eta in­txau­rrak landatu dira, eta lan­da­ketek «ingurumenari lagun­du» egiten diotela dio Pikabe­ak. 

Gereziondoei dagokienez, esaterako, fruituak erakar­ri­ta hainbat animalia ugaritu de­la azpimarratzen du. «Frui­tua emateko txer­ta­tu egin be­har izaten da, eta landatzen du­guna basa da, ez txertatua. Baina fruitu txi­kia­goa, mi­ka­tzagoa ematen du, eta xoxoak eta ehizak jaten dute. Gaur ez bada bihar, txo­riak hor izan­go dira jateko. Intxaurrak ere jarri ziren, eta on egin du; kattagorriak, mu­xarrak... ge­hia­go daude. Es­pezie ba­tzuk ugaritu dira, bes­te ba­tzuk galdu. Txo­ria, berriz, oro­korrean galdu, baina ka­ttagorria, ixkiñi­xua... ugaritu egin dira». Azken animalia ho­ri gogoan, txori batzuk gal­du arren, azpimarratzen du «hegazti batzuk, harr­ap­a­ka­ri­ak, ugaritu» egin direla. 

Zepadiko putzutik aurrera, ixkiñixuaren zalapartak gidatuta edo nahastuta
Azken urteetan, Aparrain in­guruetan landatu dira hain­­bat arbola. Gaur­ko­an, Epelen, Ze­pa­diko pu­tzuan izan­go du abiapuntua ibil­bi­deak; Herna­nitik oinez ate­ra­tzen direnek Plazatik Orko­laga baserrira eta handik Añuara egin be­harko dute Zepadiko putzura iris­teko, eta autobusez joan­da­ko­ekin ba­tera, handik Itu­rran­dietara, landaketa egingo den gunera. 

Lehendik ere Zuhaitz Egu­ne­tan landatutako arbolek era­ka­rrita Ere­ño­tzu­tik Ara­no­rako baso eremuan hain­bat ani­ma­lia ugaritu direnez, baliteke espezie horietako ba­tzuk gaurko ibilbidean la­guntzea; esaterako, ixkiñixu deitzen zaion txoriak.

Izen ofiziala eskinosoa du, eta zientifikoa, Garrulus glan­darius. Baina Euskal Herri oso­ko basoetan hedatuta da­goen tamaina ertaineko he­gaztia izanik, izenak ere ma­kina bat ditu, www.txoriak.eus webgunean biltzen direnak: basamika, eskiaso, eskilaraso, iskioso... Edota Roxario Pi­kabea basozainak deizen dion bezala, ixkiñixu.

Corvidae familiako eta Pa­sse­riformes ordenako hegaztia da, 32-34 zm-ko luzera, 53-58 zm-ko hego luzera, eta 183-206 gramoko pisua izaten duena. Itxura potoloa dauka, hego bo­robilduak, eta nahiko isats luzea. Korbidoen artean ko­lore deigarrienak dituena da; arre edo arre-arrosa eta hego bel­tzak. Hegan dijoanean or­ban txuriak ikusten zaizkio he­go­en azpialdean. Luma ter­tzia­ri­oak, berriz, urdin dei­garriak izaten dira. Isatsa beltza da, eta ipurtxuntxurra txuria.

Beste ezaugarri bat, berriz, ate­ra­tzen duen zalaparta eta is­kan­bila da.  Skraak karraka bu­rrun­batsua eta miau oihua egi­ten dituela esaten da, za­pelatz arruntarena beza­la­tsu­koa. Beraz, erraza izan daiteke gaurkoan bidea to­patzea, ha­ren hotsari segika. Beste he­gazti eta animalia batzuen kan­tu eta oihuak imitatzeko gauza da, ordea. Ez al du inor nahastuko!