«Cali zaporedunagoa da!»

Bestelako giroa ezagutu du Jenny Per­laza kolonbiarrak jaioterrian ospa­tzen di­tuz­ten Gabonetan. «Maitasunak» eka­rri zuen Euskal Herrira, Hernanira, duela 7 urte, eta ospakizuna desberdina dela kon­­turatu zen. «Hemen bezala ez, Ame­riketan askoz gehiago ospatzen dira Ga­bo­nak!», dio.

Janaria aitzaki, lagunak elkartzeko
Cali hirikoa da Jenny Perlaza, Cauca bai­larakoa, eta han «beltz zimarroien jaki­ak» ohikoak dira. Garai batean ‘zi­ma­rroi’ deitu zitzaien ihes eginda libre bizi ziren es­klaboei. «Beltzek koko gehiago era­bil­tzen dute. Txerria, oilaskoa edo ma­risko­a jaten da, kokoarekin manea­tu­ta. Hara­gi gorria zurien ohitura da gehiago. Cali zaporedunagoa da!».

Gabonetan are gehiago nabari da za­po­re hori dena. Asko jaten omen dira go­zo­ak: «buñueloak, natillak, manjar zu­ria (esne gozoki edo ‘dulce de leche’ an­tzeko­a), eta ardoa. Abenduan edaten da». Ohi­ko­a dira, baita ere, indioilar be­tea, oilas­koa sagar saltsan, txerria arro­za­re­kin be­tea... «Hori da gehien erab­il­tzen dena. Bai­na txerri haundia jaten dugu, ez txe­rrikumea, Euskal Herrian bezala». Pla­ter horrek jende gehiago­ren­tza­ko ematen du. «Oparotasun haundia izaten da. Bai­na janariak ez dauka Euskal Herrian be­zain­besteko garrantzia! Bizi­la­gunak bizi­la­gunari eramaten dio janaria. Asko.  Ai­ton-amonak ere oso garran­tzi­tsu­ak dira; ama edo amonaren etxean bil­tzen da familia. Beraz, abenduaren 24an ba­tzu­e­kin bazkaldu eta besteekin afaldu deza­ke­zu, eta gero, gaueko 12:00etan, kalera!».

Festa, «benetakoa»
Kaleko giro hori ikusgarria izaten dela dio. «Auzo batzuetan kaleak itxi egiten dira, eta kalean prestatzen dira jakiak, ikatzarekin; adibidez, txerri betea. Polbo­ra, su artiizialak, musika... izaten dira. Ga­bo­netako usaina egoten da. Musika ere desberdina da abenduan. Azaroaren 1ean hasten da Gabon giroa, eta aben­du­an musika aldatu egiten da. Eta kalean jendeak dantza egiten du. Baina dantza, benetan. Ez hemen bezala!», egiten du barre. «Eta negar ere egiten da, asko. Su­tsu­a da kolonbiarra. Lehertzeko moduko nahasketa da. Asko maitatzen da elkar, Gabonetan; jendea elkartuta egoten da».

Hainbat ohitura gogoratzen ditu. Agi­nal­do Bederatzigarrena, adibidez. «Aben­duaren 16tik 24ra, iluntzetan, umeak etxez etxe joaten dira goxokiak biltzen. Azken egunean opariak ematen zaizkie. Eta 24an opari eta jakiak ere ematen zaizkie kaleko umeei. Ur­ta­rrilaren 6an, berriz, kandelen eguna ospatzen da, kaleak kandelekin beteta. Kaleak dantza eta jakiz betetzen dira Gabonetan».

Epelean, bero
Kaleko epeltasunak festa berotzen la­gun­tzen duela aitortzen du, hango Ga­bo­nak hemengoekin alderatuta. «Han bes­te tenperatura bat egiten du. Bogota ho­tza­goa da, baina hotz goxoa egiten du. Cali be­roagoa da. Baina Gabonetan, ez da abuz­tuan edo El Niño fenomeno me­teorologikoaren garaian bezain beroa!».

Epeltasun horrek elikagaietan era­giten du. «Han zuku asko edaten da; ‘ju­go’ esaten diegu. Gabonetan beti iz­a­ten da lulo zukua». Antzekotasunak ere ba­di­ra, ordea. «Tamalak asko  jaten dira; he­men­go taloen antzekoa da masa hori. Au­zoetan asko jaten da. Eta ‘sancocho’ ere egiten dugu; salda. Baina  arina, oi­las­ko, patata eta martorriarekin (cilantro); ba­tez ere, festaren ond­o­re­ne­tik erre­ku­pe­ra­tzeko!». Esnatzeko onena, bestela, ka­fea. «Kulturaren parte da! Tintoa eskatuz ge­ro, esnatzeko kafe argia aterako dizute». 

ERREZETA: CAUCA BAILARAKO TAMALA

OSAGAIAK:
= Tamalak (taloen antzekoak) egiteko masarako artoa, edo egindako masa (egina erosi daiteke).
= Platano hostoak.
= Txerri haragia eta oilasko izterrak.
= Tipula.
= Baratxuria.
= Aji piperra.
= Piperrautsa.
= Oreganoa, ezakaia (tomillo), gatza, kuminoa, azafraia eta nahi izanez gero, beste bizigarriren bat.
= Zalke (arveja) ilarra.
= Tomate zuritu eta zatikatua.
= Azanarioa.
= Patata.

ERREZETA:

TAMALA PRESTATZEKO
= Masa uretan disolbatu; ez dadila lodiegi geratu.

TAMALA BETETZEKO
= Prestaketa lanen aurreko egunean, maneatu haragia tipula, baratxuria, gatza, piperrautsa, eta gainerako belar eta bizigarriekin, eta hozkailuan gorde. 
= Sutan goxatu tipula, baratxuria, aji piperra eta piperrautsa. Gehitu tomatea, eta maneatu gatz, piperrauts, kumino eta azafraiarekin. Su baxuan utzi ordubetez (hogao saltsa deitzen diote). 

TAMALA OSATU
= Bi platano hostoren gainean jarri, ordena honetan, arto masa, haragia, azanario xaflak, patata xaflak, eta busti dena hogao saltsa eta nahi diren bizigarriekin.
 = Hostoen puntetatik helduta, bildu guztia, eta lotu pitarekin.
= Hosto bete horiek egosi ur pixka bat daukan on­tzian, bi orduz, tapa jarrita, lurruna mantentzeko.