«Helburua da %100 energia berriztagarriak saltzea, baina merkatutik beharrean, ekoizleengandik»

Urumea ibaiak Fagollagara iristean daukan bihurgunean za­bal­­tzen da kanala, ura Fago­lla­ga­ko zentral hidroelektrikora bidera­tzen duena. 1928az geroztik dago martxan, eta au­rre­ko jabeak erretiratzekotan zirela-eta, zentralarekin zer egin az­ter­tzen hasi zen Ere­ño­tzuko Auzo Udala 2016an. «Irabazi haundirik ematen ez bazuen ere errentable izaten jarraitzen zuela» iku­si zuten, eta geldirik gera­tzea, berriz, «arazoa izan zitekeela, ondarea kaltetu zitekeelako eta ibai bazter guztia, udarako erabileraren ondorioz, zikinkeria gune nabarmena bihurtu zitekeelako». Her­na­niko Udala­re­kin hitz egin, eta zentralaren ardura Goie­nerrek hartzeko au­kera aztertu zuten. «Gure ustez, Hernaniko Udala­ren­tzat eta Ereñotzuko Au­zo Uda­­larentzat irtenbide egokia izan da Goie­ne­rrek zentralaren ar­dura har­tzea», azaldu du Ima­nol Lizeaga, Auzo Udaleko alkateak.

Ekainean eskuratu zuen zen­­trala ustia­tzeko kontzetsioa NafarKoop-ek, Goiener Taldea atzetik du­ela. Goienerrek «energiaren kontsumo arduratsu eta iraunkorra bultzatuzea» du helburu. Horretarako, iturri berriztagarrietatik lortutako energia merkaturatzen du, eta energia hori ekoizteko NafarKoop kooperatiba sortu du. «Uztaila ha­si­e­­­ratik gaude hemen», dio Jokin Cas­taños, bertako langileak, «eta %40an izan dugu mar­txan, emaria erres­­petatu behar zelako, baina era berean, gu­txi­e­ne­ko fak­turazio bat lortzeko. Abuz­tuan eta irailean geldirik egon gara, eta espero dugu hilaren bukaeran hastea. Iku­si­ko dugu nola datozen euri kontuak!».

Francis eta Kaplan, lanerako prest
Euri denboraldia hasteko zain daude Fagollagan. Ordurako prest egoteko, ordea, aurrena gar­biketa lanak egin dituzte. «Emaria jaisten de­nean zikinkeriaz beteta ager­tzen da ka­na­la», azaldu du Jose Angel Ariz­mendik. Zentra­la­ren au­rreko jabeek eskatuta hasi zen inguruak zaintzeko la­nean, «au­zolanean bezala», mantentze lanetarako, ur kolpea etorriz gero zentrala gerarazteko... Eta berarekin jarraitzeko asmoa daukate Goienerren ere.

«Gure energia propioa sortu behar dugu, ahalik eta era lokalenean. Ezin dugu zentral haundietan oinarritu, gero autopista elektrikoak egon daitezen»

Kanala garbituta, bi turbinak ere prest dauzkate. «Bost metroko pu­tzua urez betetzen da, eta de­presioz, ura beherantza dijoanean, turbinaren pa­lak mugi­tzen ditu, eta ho­rrek beste aldean dagoen generadorea birarazten du. Uraren pilaketak sortzen du indarra. Horrek sortzen du energia. Errota bat bezala da, baina mekanikoa», azaldu du Cas­ta­ño­sek. Beste gelan dagoen ge­ne­radorea birarazita, energia sortu eta transformadorera bi­dal­tzen da, gero, sare elektrikora pasatzeko.

Depresioz funtzionatzen duena Francis turbina da, eta 100 kilowatt-orduko potentzia dau­ka. «Urtean eman di­tzake 450 megawatt-orduko; gu­txi gora­be­­he­ra, 150 etxebizitzetarako urte osoko energia».  
Dena den, ibaiaren ur emaria ehuneko ehunean dagoenerako da hori. Emaria txikiagoa denean, Kaplan turbina jartzeko aukera dago. Honek, «80 ki­lo­watt-era arte eman dezake», eta aspirazioz funtzionatzen du.

Eguzkirekin elkarlanean, ingurugiroaren alde
Ur emaria zaintzeari, hain zu­zen, garrantzia haundia ematen dio Goienerrek. Eguzki ekologista taldea kezkatuta azaldu zen uda hasieran, Goienerrek Fago­lla­ga eskuratu zuela jakitean. Baina Castañosek dio «biltzekoak» direla, eta Eguz­kirentzat bezala, Goienerrentzat ere, «ga­rrantzizkoena, au­rre­na, ekosistema mantentzea» dela, «in­gurugiroarekin bat baikatoz».

Fagollagako zentrala ustia­tzeko kontzesioa 2062 urtera arte dauka Goienerrek; uste du «ordura arte gauzak hobetu daitezkeela», eta horretan ari da, «batez ere, arrainen bizitza hobetzen. Ibaiari edozein oztopo jartzeak kalte egiten dio faunari. Hain zuzen, zentral honek badauka arrain eskala bat, Foru Aldundiko teknikariek onartua, eta uste dugu ho­betu daitekeela. Es­kala horretan sei apal daude, eta horietan ezin da korronterik sortu; atsedenlekua izan behar dute gora datozen arrainentzat». Horri konponbidea bilatzeko arkitektoekin lanean ari dira, dagoeneko, eskalak txikitzeko.

«Urtean eman ditzake 450 megawatt-orduko; 150 etxebizitzetarako urte osoko energia»

Beste erronka, zentrala au­to­matizatzea da, ur emariaren arabera erregulatu ahal izateko. Horretarako dauzkate, baita ere, bi turbina. «Biak batera ezin dira erabili, emariaren kontzesioan muga dagoelako: 4.500 litro segundoko baimena daukagu, eta kanalak berak ere ez du gehiagorako ematen. Emari haundiarekin bat, eta txikiarekin bestea erabiltzen ditugu, beti, 1.600 litro segunduko emari ekologikoa errespeta­tzeko. Emari ekologikoak adierazten du presaren gainetik mantendu behar den ur emari iraunkorra, gutxieneko horrek ber­matzen duelako jaisten di­ren arrainak pasa daitezkeela. Hemendik Ereñotzuko zentralera arte ibaiaren ordukako da­tu­ak jasotzen dira, eta horren ara­bera erabakitzen da zein tur­bina jarri martxan eta nola. Hori da automatizatu behar du­guna; jakitea zein diren datuak, eta horren arabera, guk emariaren %60 edo 40 erabiltzea».

Automatizaziorako egokitze lanak datorren udaran egitea aurreikusten du Goienerrek, eta ordura arte, orain arte bezala jarraituko du ekoizten. Euri mai­laren arabera geratuko du­te, hilabete batean edo bestean, eta bi hilabete beharko dituztela uste dute, automatizatzeko. Or­du­ra arte arrain eskalaren ho­bekun­tza diseinatu ere egingo dute. «Gu­re energia propioa sortu be­har dugu, ahalik eta era lokalenean. Ezin dugu zentral haundietan oinarritu, gero au­topista elektrikoak egon daitezen. Ho­rregatik ho­rre­lako baliabideak aprobetxatu behar direla uste dugu, baldintzak beteta».  

NafarKoopek energia sortu; Goinerrek merkaturatu
Horrekin, zentrala «txikia» de­la esan nahi du Cas­tañosek; «on­da­re industriala manten­tzeko, eko­logikoki ere ahalik eta bideragarriena izateko, eta helburu di­­bulgatiboarekin ero­si du Goiene­rrek».  
Nafar­Koop da, Goiener atzean duela, proiektu berriztagarrien kudeaketa egiten duena, hau da, ustiaketa egi­ten due­na; «NafarKoopek egiten du berriztagarrietan in­bertitu. Ka­su honetan,  Nafar­Ko­opek ehuneko ehuneko partaidetza dau­ka Fagolla­ga S.A.-n, eta honek 2062ra arte dauka kontzesioa». Eta denbora horretan, «ikasi» egin nahi du Goienerrek, «energia hori produ­zi­tzen eta merkatuan jartzen. Na­farKoopek sortzen duena, kasu honetan Fagollagak, Goie­ne­rrek jartzen du merkatuan bi eratara: poolean salduz (haundizkako edo maioristen merkatuan), edo prezio bat Goie­ne­rrentzako espresuki egokituz».

Nolabait, autokontsumoa ba­da helburua. Baina oraingoz, «Goienerren merkatu kuotaren %1era ere ez da iristen», ekoizten dutena. «Kooperatiba izanda, erabiltzaileentzako energ­ia eros­ten gabiltza, eta orain, produkzio unitateak erosten hasi gara. Ideala da produzitu ahal izatea kontsumitu beste, prezioa egokitu eta ahalik eta bidezkoena izateko. Baina zaila da gure unitate produktiboen bitartez lortzea urteko 100 edo 60 megawatt-orduko produkzioa».

Horregatik, Goienerrek ener­­­gia erosi eta saldu egiten du, berriztagarriak diren produktore txikiengana jota. «Orain arte merkatura joan gara erostera, baina orain, zuzenean ekoizlearengana joaten gara, eta erabil­tzaileei saltzen diegu. Kontran dagoena da, badaudela koste fijoak, kooperatibaren biziraupenerako. Eta noski, peaje edo bidesariak ordaintzen jarraitu behar dugu, sare elektrikoa, banatzailearena erabiltzen ja­rrai­tzen dugulako. Baina zure energia saltzeko bi aukera dauzkazu: merkatura jotzea, edo ni­re kon­tsu­mi­tzaileei zuzenean sal­­tzea, eta hori egokitzea da gure asmoa. Gure helburua da %100 energia berriztagarria sal­tzea, baina merkatutik beharrean, ekoizleengandik».

Dena den, oraindik merkatutik erosten du Goienerrek energia gehien, Fagollaga bezalako produkzio unitate propio gutxi dituztelako.

Oñatiko ur-jauziak ere bai
Horretan aurrera egiten ari dira, hala ere. Fagollaga eskuratu duten bezala, Oñatiko ur-jauzien %10 eskuratzekotan ere ari dira. «Fagollaga erosi orduko, finantzazio iturri berritzailea erabili genuen; hipotekatu ga­be, gure sareari zabaldu genion kapitala uzteko iturria. Leiho­ak zabaltzen ditugu proiektu ba­koitzeko». Fagolla­ga eta I-Ener (Iparraldean proiektu fotovoltaikoak finantzatzeko proiektua) finantzatzeko egin zuten hori, eta orain, abendura arteko epea dago Oñatiko ur-jauzietarako behar den 500.000 eu­roko kapitala eratzeko. «Leiho­aren kopuruaren %2 baino ezin da eman, gehienez. Horrek dakarrena da, 10 urtean bueltatuko dela kapital horren aportazioa, eta gainera, errentagarritasunarekin».

Oñatiko ur-jauzietan ia bost megabyteko potentzia dago instalatua, «Fagollagan baino dezente gehiago. Sortzen ditu 14 gigawatt-orduko urtean. Hori da Goienerrek 2017an kontsumitu duen %30».

Energia berriztagarrien aldeko bazkide, 100 eurorekin
Nor da, ordea, Goienerreko kon­tsumitzailea? Edonor izan daiteke. Etxeko hornidura ere kontratatu daiteke Goiene­rre­kin, «beste merkaturatzaileekin be­zala». Kooperatiba de­nez, kooperatibista egin behar da 100 euroko ekarpena eginda. «Gero, prezioak merkatuaren arabera zehazten ditugu, baina hobetu ditzakegu, %100 berriztagarriak diren ekoizleengana joanda, prezioak negoziatzera».

Egun, dagoeneko 9.000 bazkide inguru dauzka; 200dik gora, Urumea bailaran, eta 11.500 kontratu kudeatzen dituzte.

Eta horretan segitzen dute. Energia berriztagarria lortzeko bes­te modu bat dira plaka fotovoltaikoak edo eguzki plakak. Orain gutxi aldatu berri da legea gainera, eta ‘eguzki zerga’ izenez ezaguna kendu da. Beste hainbat aldaketa ere eka­rri ditu, eta aztertzen ari da Goiener. Guztiarekin, «instalazioaren amortizazioa hobe­tzea» lortu daitekeela dio Cas­ta­ñosek, eta kooperatibako bazkide den enpresa bateko pabilioi baten teilatua plakak jar­tzea aztertzen ari da. «Zer­tarako jarri baratza fotovoltaikoak, pabilioi industrialak josi badaitezke plakaz?».