«Lehenengo egunean, idatzi genituen gure izenak txarteletan, elkar hobeto ezagutzeko. Beste egun batean, atera ginen eskolatik, eta hartu genuen gustuko zerbait, kristalezko potoan sartzeko. Eta asmatu genituen jolas berriak. Eta egin genituen itsasontziak; eta idatzi genuen gustuko zerbait. Eta...». Eta ipuinak jarraitzen du. Baina nola jarraituko ote du?
«Gure gustuko gauzak plano batean jarri genituen, eta patioko planoa osatu genuen horrela». Eta... Stop. Gelditu hor. Segiko du ipuinak, baina puntu horretan dago orain, Ereñotzuko Txirrita eskola eta Tabakalera aurrera eramaten ari diren proiektua, Eskola Aldiriak. Helburua, eskolako patioa harreman gune bezala lantzea.
Plazerra, abiapuntua
Eskolako patioa eraldatu, eta auzoan txertatzeko asmoarekin abiatu zuten, ikasturtearekin batera, azkeneko txanpan sartzen ari den prozesu luzea bezain polita. Eta hasteko, erabaki zuten zer jarri erdigunean: plazerra izango zen abiapuntua, egingo ziren eraldaketetan. «Eraldatu nahi genituen harremanak, dinamikak, patioa erabiltzeko moduak... Eta erabaki genuen, aldatzeko motorra izan zedila plazerra, zerekin sentitzen dugun plazerra. Azken batean, eskola ere badelako plazer iturri», azaldu du Ana Revueltak, Tabakalerako hezkuntza arloko teknikariak.
Eta behin abiapuntua erabakita, ekin zioten aurreneko faseari; ipuinaren hasierari. Gabonetara bitartean, hiru eremu aztertu zituzten ikasleek, irakasle, guraso eta dinamizatzaileekin: eskola bera, etxea eta auzoa. Zer egiten, norekin eta nola sentitzen dute plazerra, eremu bakoitzean?
Hori ikertzeari ekin zioten, baina eremu bakoitzean, modu desberdin batean. Eskola barruko ikerketan, memoria eginez abiatu: gustuko momentu bat gogoratu zuten, marraztu nolakoa izan zen, eta eskolan zehar markatu zituzten puntu horiek, zinta batzuk jarriz, adibidez. «Oraindik gelditzen dira zinta batzuk jarrita».
Etxeko plazerra, aldiz, soinuaren bidez aztertu zuten: etxeko gustuko momentu bat aukeratu, eta minutu bateko audio bana grabatu zuten, ekintza hori egiten eta esplikatzen: Mikado jolasarekin batzuk, gosaltzen besteak, edo gauean ipuina entzutea... Gero, klasean entzun zituzten denak, eta imajinatu zuten, nola eraman zitzaketen momentu horiek eskolara: hemen zine bat egon liteke, eta han sofa bat!
Eta hirugarrena, izan zen auzoko tokiak aztertzea. Ikasle bakoitzak aukeratu zuen bere gustuko tokia, han zerbait egitea gustatzen zaiolako; eta ibilalditxoa egin zuen gela bakoitzak, txoko guztietara. Mapa baten laguntzaz aurkitu zituzten toki guztiak, eta bakoitzean, sartu behar zuten gustuko ekintza hori, kristalezko pote batean, modu metaforikoan edo sinbolikoan: «batzuen ekintza zen, festetan egon zirela elizako bankuan jarrita, trentzak egiten; ba neska batek, ileko goma bat sartu zuen potean. Beste batzuek, zalditegian egindako zerbait zuten gustuko, eta orduan, zaldiaren kaka sartu zuten potean», gogoratu du Revueltak. Prozesuko material guztia, museotxo batean daukate jasota, eskolako sarreran, patiotik sartuta.
Artisten begiradatik, ipuinaren korapiloa: nolako patioa egin?
Hiru eremuak aztertu ondoren, iritsi zitzaien momentua, hasteko erabakitzen zer egin eskolako patioan. Eta eztabaida hori nola bideratu, elkarbizitzako gatazkak nola landu ikasteko, zenbait saio egin zituzten, Arremanitz kooperatibako kideekin: proiektuaren barruan, lanketa berezi bat.
«Ideia zen, patioan, guztiok konpartitzen dugun espazio horretan, jartzea menua gero eta anitzagoa; ez mutilen edo nesken gauzak. Nola imajinatzen dugun, aukera gehiago eskaintzen dituen patio bat», azaldu dute.
Eta horrela iritsi ziren, ipuinaren korapilora: nolako patioa egin? «Horretarako, artista batzuk sartu genituen proiektuan; eta beraien bitartez, beste metodologia batzuk, beste hizkuntza bat, beste begirada bat», dio Revueltak. Proiektuak ordura arte hartutako norabidearen arabera, aukeratuko zuten zein artistarengana jo; eta erabaki zuten, bi perfiletako artista taldeak sartzea: estruktura eta arkitekturaren arlokoa bata; eta bestea, arreta jarriko zuena espazioaren erabileran, akzioetan, mugimenduetan... Aurreneko perfilerako, Maus Haus kolektiboko arkitektoak aukeratu zituzten, haurrekin lan egiten eskarmentua daukatenak; eta bigarrenerako, Mugatxoan kolektiboa, mugimendua, gorputza eta performancearen arloan lan egiten duten bi artista. Bi astez aritu dira talde bakoitzarekin, Aste Santua baino lehen.
Lau aste horietan, esperimentatu dute zer egin zezaketen, eta jolas berriak eta ekintza bereziak egin dituzte. Maus Hausekoekin, adibidez, aurreneko faseko ideia batzuk, eskolara eraman zituzten: behin, eskolako liburutegian koltxoiak sartu zituzten, pijamarekin joan ziren ikasleak, eta lotara joateko momentua balitz bezala, ipuinak irakurri zituzten; beste batean, jangela pixka bat aldatu zuten, mahaiak mugituz eta mantelak aldatuz, eta jatetxe bihurtu zuten. «Asmoa zen ikasleak konturatzea, gutxi eginda, asko aldatu daitezkeela espazioak», diote.
Mugatxoan bikotearekin, berriz, funtsezkoarekin hasi ziren: arnasa ondo hartzea, lasaitasuna lortzea, ondo egotea, besteak zaintzea, begiradak, besteak ikutzea... Eta hortik, iritsi ziren jolas berriak planteatzera, futbolarekin eta betiko jolasekin zerikusirik ez zeukatenak.
Patio berriaren planoaren aurreneko diseinua, osatuta
Artisten saioekin batera, hartu zuten patioaren plano bat, eta jarri zituzten bertan, beraien gustuko gauzak, tokiak, ekintza jakin batzuetarako elementuak... Klase bakoitzak sartu zituen bereak, eta lan hori eginda iritsi ziren Aste Santuko oporraldira.
Proposamen guztiak jasota, antzeko elementuak multzokatu egin dituzte, guztiak egon daitezen irudikatuta, patio berriaren plano horretan. «Bada elementu bat, bereziki eskatu dutena, eta hori natura da. Patioa da lur gogor bat, kantxa bat... Eta natura eskatu dute», dio Revueltak.
«Eta elementu bateratzailea da, gainera. Beste elementu batzuek, futbolak adibidez, banatu egiten dute. Baina natura ikasle guztiek eskatzen dute, adin eta genero aldetik aniztasuna dago. Eta izan daiteke, behar dugun indar bateratzaile hori, betiko antolaketa taldekatzailearekin hausteko», gehitu du Gurutze Jauregik, eskolako irakasleak.
Beraz, natura ez da faltatu, patio berriaren planoaren aurreneko diseinuan. Maus Haus taldeak diseinatu du, eta aste honetan eztabaidatu dute, taldez talde.
«Eraldatu nahi genituen harremanak, dinamikak, patioa erabiltzeko moduak... Eta erabaki genuen, aldatzeko motorra izan zedila plazerra. Azken batean, eskola ere badelako plazer iturri»
«Oso garrantzitsua izan da, irakasleek nola tiratzen duten haritik»
Asteartean, irakasleekin bildu ziren Revuelta eta Andrea Arrizabalaga dinamizatzaileak, prozesu osoan bezala, planoari buruz eztabaidatzeko. «Irakasleek ezagutzen dituzte ondoen ikasleak, eta beraz, klaseak guk dinamizatu arren, irakasleekin batera pentsatu dugu nola gidatu. Konfiantzazko harremanean aritu gara momenturo, elkarlanean. Eta oso garrantzitsua da, irakasleek nola tiratzen duten haritik, nola lotzen duten gai bat bestearekin, ikasgai batekin, gaitasun bat garatzeko aukerarekin... Gertatzen zen guztia antolatu eta zentzua eman diote irakasleek», diote Revueltak eta Arrizabalagak: «eskertzekoa izan da eskolaren jarrera, beti egon dira gauzak aldatu eta klaseak beste modu batera egokitzeko prest».
Gurutze Jauregi eta Arantxa Ansa irakasleek, diote ikasturte honetako lehentasuna izan dela proiektua: «kanpoko jende asko etorri da, eta beraien arabera antolatu ditugu egunak. Bereziki artistak etorri direnean, horretara egon gara buru-belarri. Gaitasunak lortzeko, oso tresna potentea da proiektua, errealitatetik ari garelako, curriculumeko gaitasunak, sormena, harremanak eta trebeziak lantzen. Ikasleen bidelagun izan gara irakasleak, plazerra bilatzeko prozesu horretan. Eta akuilatzea ere izan da gure lana, kritikotasuna bultzatzea, galderak planteatuz; bideratzea beraien sormena eta autokritika».
Jolaserako gune gehiago izatea, ikasleen poza
Irakasleekin eztabaidatu ondoren, ikasleei aurkeztu zieten proposamena, asteazkenean eta ostegunean. Plano hori ikusi baino lehen, prozesu osoari egin zioten errepasoa; ipuina kontatu zuten berriro. Nola hasi ziren lantzen, zer den plazerra... eta zer ez den plazerra ere bai; gelan kafea probatu zutenean, adibidez: «kafe hotza, ze nazka!»; «batzuek pentsatu zuten Coca-Cola zela!», ekarri zuten gogora.
Ikasleak izan ziren, segidan, patio berriaren planoa ikusten aurrenekoak. «Beraien eskaerak jaso ditugu planoan: natura, goxo egoteko tokiak, eskulanak egitekoak, gora eta behera ibiltzekoak, musika eta dantza... Susmoa daukat, denok geneukala buruan beste ideia bat, baina azkenean denona jasotzen dela pixka bat. Multzokatuta eta negoziatuta, baina guztien aportazioa jasotzen da, modu batera.
Garbi geratu zen, asteazkeneko eta osteguneko bileretan, gustatu zaiela proposamena, ikasleei. Jolaserako gune gehiago eskatu zuten, eta patioan aldaketa bat eginda, lortuko dute hori: «benetan? Ze ondo!», oihukatu zuten, hori entzutean. Txokoz txoko azaldu zizkieten gero, patioko gune ezberdinak. Eta dagoeneko hasi ziren buruari eragiten: «horma txiki hori parkour egiteko!», okurritu zitzaion bati. Txoko batzuk nola egin ere hasi ziren pentsatzen: «hori motozerrarekin», batek; «nik badaukat garajean», erantzun besteak.
Patioa eraldatzeko lanak laster, auzolanean
Izan ere, patioa eraldatzeko lanak aurrera eramateko ere, beraiek izango dira protagonista: auzolanean egingo dute. Arrazoi ezberdinengatik: «gauzak elkarrekin egiteak sortzen duen atxikimenduagatik, helduen eta haurren artean; asko ikasteko aukera ematen duelako, baliabideak eta ezagutzak partekatuz; eta beste arrazoia, noski, ekonomikoa», azaldu dute.
«Oso inportantea izan da komunitatearen lana, prozesu osoan; eta bereziki orain, auzolanarekin laster hasiko garelako», dio Revueltak. Hain justu, komunitateari egin zioten planoaren aurkezpena, ostegunean. «Gure kezka izan da, nola txertatu komunitatearen partehartzea prozesu guztian; eta hasierako fasean, plazerrarena ikasleekin lantzen genuen bitartean, kutxa batzuk ere jarri genituen eskolan, jendeak bere ekarpenak eta proposamenak egiteko, beraien plazerrak ere hor sartzeko», dio Jauregik.
«Ikasleen eskaerak jaso ditugu patio berriaren planoan: natura, goxo egoteko tokiak, gora eta behera ibiltzekoak, musika eta dantza... Guztiena jasotzen da, pixka bat»
Auzolanetik aterako da, proiektu honen azkeneko emaitza: «baina gustatuko litzaiguke, prozesua ez bukatzea hemen. Ateak zabalik uztea, datozen urteotan garatzen joateko. Eta aldaketa gehiago egiten joan, ikusi, aztertu eta egokitu. Patioa da espazio bat, ikasleak eta gurasoak, komunitatea harremanetan jartzen duena, eta nahi dugu izatea harreman horiek sustatzea eta hobetzea ahalbidetuko duena», nabarmendu du Jauregik berak.
«Emaitza baino, prozesua bera izan da garrantzitsuagoa»
Laster hasiko da itxura berria hartzen, eskolako patioa; eta bertan egongo da islatuta, prozesu osoa; baina ez du patioan bakarrik izango bere isla, prozesuak: «pila bat ari gara ikasten, prozesu osoan zehar. Irakasleok lan egiteko modu bat daukagu, eta proiektu honen bidez, ikusi ditugu beste modu batzuk, umeen oso aldekoak, motibazio aldetik eta beste lengoaia batzuk ikasteko oso baliagarriak direnak; bai irakasleontzat, eta baita ikasleentzat ere», dio Gurutze Jauregik.
Eta gaineratu du: «prozesu guztia izan da partehartzailea. Ikasleek kuestionatu dituzte beraien joerak, zergatik egiten dituzten gauzak; autokritika landu dute. Eta oso aberasgarria izan da. Gero fisikoa, ukigarria dena izango da gauza bat; baina guk bizi izan duguna, oso aberasgarria izan da. Prozesua bera izan da garrantzitsuagoa, emaitza baino».