Goizuetako dokumentu zaharrak (1324-1918) liburua aurkeztu berri duzu. Dokumentu zaharrak dira, beraz, liburuaren muina. Zer jasotzen da bertan? Zein da liburuaren helburua?
Labur esateko, tentatu ninduen beste titulu hauxe emanen nizuke: «Goizueta jendez mende». Alde horretatik esanen nuke, liburu honek, batez ere, balio duela goizuetar bakoitzak bere etxean menderik mende nor bizi izan den ikasteko; edo zabalago esanda: menderik mende nork bere etxearen segimendua egiteko. Esanen nuke horixe duela gorputza, eta horrexegatik esan nuen auzkezpenean, lehengo Goizuetako etxeen izenak liburua gogoan, hango etxe bakoitza jendez poztera datorrela liburu hau. Edozein goizuetarren segimendua egin nahi duenak, ezinbestekoa izanen baitu liburu hau eskura izatea.
Garai hartako dokumentuen aukeraketa egiten duzu, ezta? Bertan jasotzen direnetatik zein dokumentu nabarmenduko zenituzke? Zergatik?
Hasteko nik nabarmenduko nituzkeenak, 1406ko eta 1510ekoa dira, ederki erakusten baitute Erdi Aroko jauntxoen ilunaldiaren ondoren, Orreagaren mende Goizueta nola gobernatua izan zen, bere biziarau guzietan: etxeak, janariak, ohiturak, etxabereak, larreak, basoak, burniolak, … Hortxe daude Goizuetak 1815ean bere autonomia osoa eskuratu zuen arteko bizilege guziak, Artikutza beti erdibidean ageri dela.
«Liburu honek, batez ere, balio du goizuetar bakoitzak bere etxean menderik mende nor bizi izan den ikasteko»
Eta horiek aztertu eta aukeratzeko garaian, zein esango zenuke dela Patziku Perurenaren ekarpena?
Dokumentuen balio sekulakoa hauspetik atera, eta interpretazio okerrik ez egiteko argibide ttiki batzuk eman izana. Horixe da nire ekarpena, liburu honekin hasi besterik egiten ez dudana. Ondotik etorriko diren lanekin frogatuko baitut joan den 130 urtean zenbateko ergelkeriak esan diren gure jainko gehisko barkatuen ahotik: filologikoak, folklorikoak, mitologikoak, nekazaritzakoak, abeltzaintzakoak eta beste asko. Eta aprobetxatu nahi nuke esateko, Euskal Herri osoko politikan, eta bereziki Euskaltzaindikoan, eliz/udal artxiboetako altxor ezin preziatuago hau, ahozko usarioaren osagarririk finena izanik, erabat despreziatua dagoela gaur oraindik.
«Herria jendez poztera baitator» azaldu duzu. Zergatik? Zer ikasi dezakete herritarrek dokumentu horietatik?
Esan dut lehen: zer politagorik, nork bere etxearen historia menderik mende ikastea baino? Baina badira beste kontu asko ere: 1555an herria kiskali zenekoa, 1571ko bi seinora gabosena, elizako hilobi eta bankuena, aurreneko bordariena, higaldoena, lapurrena, urdeenak, karlistenak, barberenak, kintoenak, 1918ko gripealdian hildakoenak… Ah, eta 1897ko ordenantzak euskaraz, gure euskara berri hau arrotz egiten zaien xahar horiei gomendatzen diet. Pilotari buruzko datu politak ere badira, garai batean errebotean Azokatik Kotxo aldera aritzen zirela erakusten dutenak, edo egungo eskupilota hasieran “blé” izen ingelesarekin gure artera nola sartu zen erakusten duena. Nork esan?... Baina, bada ez bada diot: ergela behar du izan batek, datu horrek gure eskupilotari inolako meriturik kentzen diola pentsatzeko...
«Zer politagorik, nork bere etxearen historia menderik mende ikastea baino?
Ikerketa sakona dago, hortaz. Nola egiten duzu lan? Zein dira zure iturri nagusiak?
Batez ere Goizuetan bertako eliz/udal artxiboak. Hagitz onak eta aberatsak baititu. Jende askori txokokeria irudituko zaio, baina, nik esan dezaket, inolako harrokeria edo apalkeria merkerik gabe, Goizuetako eta Leitzako eliz/udal artxiboak ongi samar aztertu izanak, Euskal Herri osorako balio duen datu fin asko ekarri didala eskura, eta ongi ikasi ere bai, joan den 130 urtez zenbat ergelkeria esan duen bere izenez aipatzea ere lotsa ematen didan euskaldun eminente askok. Dena dela, eliz/udal artxiboak, protokolo notarialekin osatu gabe, oso motz gelditzen dira. Horregatik sartu behar izan dut ordu asko Nafarroako Artxibo Handian ere. Eta hori guzia, inguruko maisu maistra xaharron ahozko iturri bizia sekulan atzendu gabe, jakina.
Ikerlari gisa, zure ustez, herriaren historiaren berri izateak zer-nolako garrantzia dauka gaur egungo belaunaldientzat? Eta goizuetarrentzat?
Pentsa, joan den 50 urtean, zerbait esate arren, Parisi edo Madridi zaunka galdu dugun denbora, herrian herriko eliz eta udal artxiboetako altxorrak eguneratzen eta bertako kultura bizian txertatzen aprobetxatu izan bagenu? Pentsa nolakoa izanen zen gure inguruarekiko enpatia, gure kultura, gure fintasun politikoa… Bai, hagitz gaizki eta berandu gabiltza, baina oraindik zuzentze lan haundia egin genezake, noraezera ekarri dugun gizaldi gaztea, erabat kiskali baino lehen, elektrikan bezala, hirugarren kable berde honekin lurrera entxufatzen, eta eguneroko izate xaloari zentzua ematen.
Datorren maiatzaren 19an aurkeztuko duzu liburua bertan, esanahi berezirik ba al dauka? Zer azalduko duzu bertan?
Erabateko esanahia. Nola ez, nire izate guzia zor diodan herrian... Egia esateko, gainera, aspaldiko sufrikario antzu baten akaberaren hasiera izatea espero dut. Giroak hala eskatzen baitu: urte askotako politika eskluiente ziztrin eta erabat kaltegarri baten ondoren, kontziliazio fin modura ospatu nahi bainuke nik, herritar ezberdin guzion argi/itzalak elkarrekin tratatzen badakigula erakutsiz. Ilusiorik ez zait falta, baina ikusi egin behar. Horrexegatik, azalpen magistralak eman baino gehiago, elkarren arteko zalantzak eta kezkak argitzen saiatu nahiko nuke, lagun arte erne eta bixian, eta ez orain oso modan jartzen ari den onkeria zuri negartian.