«Erronka ekologiko guztiek epe luzeko soluzioak behar dituzte, nahiz eta ekintzak orainean planteatu»

Garapen jasangarria kontzeptua gero eta ezagunagoa da, badirudi modan jarri dela, baina zertaz ari gara zehazki hitz hori erabiltzen dugunean?
Pare bat definizio emango ditut. Batetik, garapen jasangarria da garapen eredu hori zeinek etorkizuneko garapena ez­bai­an jarriko ez duena. Eta bestetik, hori azaltzeko ere, bigarren kontzeptua behar dugu, muga ekologikoarena: gaur egun­go garapenak Planetak eta biosferak dauz­kan mugak gainditzen baditu eta bali­abideak xahutu, etorkizunean da­tozen belaunaldiek ez dituzte aukera berdinak izango beraien garapena modu integral batean aurrera eramateko, bai osasun aldetik, bai garapen ekono­mikoaren alde­tik, eta baita ingurunearen osasu­naren aldetik ere.

Zein da gizarteak gai honetan daukan zeregina?
Gai konplexua da; garapen jasangarria kontzeptua berak dagoeneko 30 urte badauzka sortu zenetik, eta nik uste dut erronka horri aurre egiteko, maila ezber­dinetan ekin beharra dagoela. Herri­tarrok badaukagu erantzukizun bat, enpresek badaukate beraiena, era­kunde publikoek badaukate beraiena, eta Nazi­o­arteak ere bai. Ez dugu bat ere aurre­ratzen herrialde batek, demagun, CO2 isurien aurkako neurri oso zorrotzak hartzen baditu, eta ondoko herrialdeak ez baditu horrelako neurriak hartzen. Azken finean, CO2 isuriak atmosferara igotzen dira eta egun gutxiren barruan atmosferan nahastu egiten dira, berdin du emisioa gertatu den Frantzian, Euskadin, Marokon, edo dena delakoan. Azkenean, kutsadura hori guztia atmos­feran nahasten delako eta denok paira­tzen ditugulako horren ondorioak. 

Eta espreski, herritar bezala zer egin dezakegu?
Nik uste dut bizimodu arduratsuago bat eraman beharko genukeela, batez ere, kontsumoari dago­kio­nean. Beste esparru asko ere, garrantzitsuak dira: mugikor­tasuna, etxebizitza aukeratzeko jar­rai­tzen ditugun irizpideak… baina nik uste dut herrialde garatu batean egonda, eta Euskal Herria zorionez herrialde garatu bat da, erronkarik inportanteena dela gure kontsumo-maila apaltzea. 
Zifra batzuk ematearren: euskaldun batek kon­tsumitzen duen ekoizpen edo kontsumo-maila mun­duko biztanle guz­tiek edukiko balute, beharko geni­tuzke ia beste bi planeta gehiago, baliabide natural guzti horiek hor­nitzeko; bai elikagaiak, bai erregai fosilak, bai sortzen dugun kutsadura xurgatzeko ahalmena atmosferan… Orduan, garbi dago gaur egun gozatzen dugun kontsumo-maila hau ezin dela orokortu.

«Gaur egun­go garapenak Planetak eta biosferak dauzkan mugak gainditzen baditu eta baliabideak xahutu, etorkizunean 
da­tozen belaunaldiek ez dituzte aukera berdinak izango beraien garapena modu integral batean aurrera eramateko»

Zergatik dauka­gun aukera kontsumo maila hau eduki­tzeko?
Ba zoritxarrez, munduko beste leku askotan kontsumo-maila biziraute mailara iristen ez delako, eta milaka milioi biztanlek ez dituztelako asetzen beraien behar fisikoak. Garapen jasan­garriaz hitz egiten de­nean ere, askotan ahaztu egiten zaigu munduko baliabi­deak ez daudela modu orekatuan bana­tu­ta, modu bidegabean baizik. 
Eta nik uste dut Iparraldeko herri­etako biztanleok hor erantzukizun berezi bat daukagula; nolabait, gutxiago kon­tsu­mituta, besteei espazio ekologiko gehiago uzten. Ze, esan bezala, gaur egun gure motxila ekologikoa da dagokiguna baino askoz ere haundiagoa. 

Enpresak eta erakunde publikoak ere aipatu dituzu. Beraiek zer egin dezakete? 
Erakunde publikoen betebeharra da interes publikoa defendatzea, legeak sortu eta betearaztea interes publiko hori bermatzeko. Hemen eztabaidan jartzen da interes publiko hori norena eta norentzako den. Gaur egungo belau­naldiena suposatzen da baietz, adin na­gusikoak garen pertsonak aukeratzen ditu­gulako gure ordezkari politikoak, eta beraiek nolabait defendatu behar dituz­telako gure interesak. Baina etorki­zunean jaioko diren horien interesak nork defendatzen ditu? Erakunde publi­koen betebeharra ere hori da; be­raien betebeharra izan beharko luke aurrerago begiratzea, ez bakarrik oso epe labu­rrean. Izan ere, erronka ekologiko guzti­ek epe luzeko soluzioak behar dituzte, nahiz eta ekintzak orainean planteatu. Baina nolabait iraun­kortasun bat ez badago ekintza horietan, eta ez badaude akzio horiek pentsatuta epe luzean eragin bat izateko, ez dira eraginkorrak. 
Horrela bada, erakunde publikoek nik uste dut bi zeregin nagusi dauzkatela: batetik, araudi edo marko bat sortzea non epe luzeko garapen jasangarri bisio horrekin bat ez datozen gaur eguneko ekintzak oztopatzen edo isuntzen dituztenak. Eta bestetik, ez dadila baka­rrik izan isunaren bidez eta betebeha­rren bidez, baizik eta baita ere pizgarrien bidez. 
Ondoren, eta honekin enpresaren mun­dura egingo dut salto, erakunde pu­bli­koek ere sortu behar dituzte pizgarriak bai herritarrok, bai erakunde publikoak berai­ek eta bai enpresek nolabait egune­ro hartzen ditugun erabakiak hurbildu gaitzaten garapen ekologikoago edo ja­san­garriago baterantz. Eta hor adibi­deak milaka izan daitezke, eta instru­mentuak ere asko daude erabilgarri: zergak, ken­kariak, kenkari fiskalak, hobariak… 
Adibidez, sortu zezaketen pizgarri bat non energia berriztagarriak ­­kon­tsu­mitzea, kutsatzen duen energia kontsumitzea bai­no merkeagoa izan beharko lukeen; orain kontrakoa da, zoritxarrez.
Edo hobari gehiago eman ahal izango lituzkete kotxe elektrikoak merkeagoak izan zitezen erregai fosilak erabiltzen zituz­tenak baino…

Urumea eta inguruetan, nola esango zenuke dagoela egoera gaur egun? 
Hernanin industria haundia dago eta egia da azkeneko 30 urteetan aurre­ra­pau­so izugarri haundiak eman direla kutsadura aldetik, batez ere. Duela 30-40 urte, Gipuzkoako ibai nagusi gehienak oso-oso kutsatuta zeuden, Urumea ibaia bera baita ere. Hor, ibai bazterretan kokatuta dauden enpresek asko kutsa­tzen zuten zuzenean, garai horretan ez zegoelako orain dagoen kontzientzia berdina, ez zegoen teknologia berdina, ez zegoen ingurumen betebehar adina, ez ziren araztegiak erabiltzen eta zuzenean prozesu industrialetatik sortutako hon­da­kin likidoak errekara botatzen ziren. Zentzu horretan azkeneko hamar­kade­tan aurrerapausoa izugarria izan da, eta askoz ere kontrolatuagoa dago orain. Egia da, esaten dela, tarteka, euri asko egiten duen egunetan eta ibaia asko haz­ten den egun horietan oraindik enpresa batzuk apro­betxatzen dituztela horre­lako egunak, ibaia oso haundituta dato­rrela, isuri kutsakorrak egiteko. Baina nik uste dut, orokorrean, asko inbertitu dela araztegi teknologietan, horrela eskatzen dutelako egungo arauek, eta gero eta gehi­a­go, horrela eskatzen duelako kon­tsu­mitzaileak ere. Kontuan da, gainera, hemengo enpresa askoren ekoizpena atzerrira dijoala, eta atzerrian ere, zorio­nez, gero eta zigilu ekologiko gehiago eskatzen zaizkiela, bertan lehiatzeko, beraien merkatuetan. Orduan, enpresek gero eta pizgarri gehiago dauzkate horre­lako teknologian. 
Honek esan nahi du egungo egoera optimoa dela? Ez. Nik uste dut enpresak pausu bat haratago joan behar direla; azkeneko hamarkadetako paradigma izan da kutsadura murriztea, baina orain, egin behar den apustua da ekono­mia zirkular baten apustua. Eta hau zer da? Hondakinak hondakin bezala ikuste­ari uztea eta bigarren bizitza bat emanez, berriro lehengai bihurtzea; enpresa ba­ten hondakina izan daitekeelako beste baten lehengaia. 
Adibidez, guk Ekogunean araztegi biologiko bat daukagu xixare eta bakte­rien bidez gure parkean sortutako urbel­tzak garbitzen dituena; horien oinarria errautsa da, eta egur biruta ere bai. Ordu­an, araztegi batek sortutako hondakina guk lehengai bezala erabiltzen dugu gure araztegia martxan jartzeko. Eta beraz, errauts hori eta egur puxka horiek zabor­tegi batean edo errausgailu batean buka­tu beharrean, bigarren bizitza bat izango lukete. Konposta bilakatuko dira etorki­zunean gure araztegian, eta horrek bu­ka­tuko du gero gure lurrera bueltatzen on­ga­rri biologiko bezala; hor zikloa itxi egiten da eta hondakinik ez da sortzen. Hau adibide xume bat da, baina enpresa haundietan eta industrialdeetan, eta ingu­ru honetan poligono asko daude, oso interesgarria litzateke poligono mai­lan horrelako azterketa bat egitea: azter­tu ze enpresa dauden bertan koka­tuta, ze hondakin sortzen dituzten, ze lehen­gai erabiltzen dituzten eta nolabait, poli­go­no mailan ekosistema industrial hori berdiseinatu. Agian eraldaketa txiki ba­te­kin, enpresa baten hondakinak, on­do­an daukan beste enpresa baten lehen­gaia bihurtu daitezkeela. 
Hori da, hain zuzen, ekonomia zirku­larra; ez da ezer berria, azken finean, garapen jasangarria horretan datza: zen­bat eta hondakin gehiago lehengai beza­la erabili, orduan eta lehengai natu­ral gutxiago erabili beharko ditugu. Eta berez, gure planetaren baliabideei kalte gutxiago egingo diogu, baliabide gutxi­ago xahutuko ditugu eta gure inpaktua txikiagoa izango da. 

Aipatu berri duzu Ekogunea, eta esan daiteke zuek bazaretela erreferente gai honetan. Hain zuzen, hitzetatik ekintzetara pasatzea da zuen xedea. Nola gauzatzen duzue hori?
Proiektu ezberdinak dauzkagu Eko­gu­nean eta hori da, hain justu, gure filosofia. Euskadin gizartea nahiko ­kon­­­tzien­tziatuta dagoela egia da, kontzientzia ekologikoan badagoela oina­rri bat. Baina askotan kon­traesanetan erortzen gara, nahiz eta kon­tzientziatuta egon; erosotasunagatik, egu­neko estuta­sunagatik, edo dena dela­koa­gatik, gure jarrerak ez datoz askotan bat gure kontzientzia horrekin. Jarraitzen du­gu gure ibilgailu pribatua, kotxea, inoiz baino gehiago erabiltzen; jarraitzen dugu, seguraski, behar ez ditugun gauza asko kontsumitzen… eta nolabait Ekogu­nearen apustua da herritarren eskura, eta baita erakunde publikoen eskura, batez ere udaletxeen eskura, tresna era­bilgarriak jartzea, praktikarako pausu edo salto hori errazteko. 
Adibidez: iruditzen zaigu, positiboa dela modu ekologikoan, baratza batean, familia batek bere autokontsumorako barazkiak ekoiztea. Gipuzkoan, gehienak hiritartutako inguru batean bizi gara, ez daukagu lur eremurik, eta hor sortu genuen Baratza Parke Sarea. Horri esker, gaur egun, mila familiak baino gehiagok Gipuzkoan baratza lursail bat daukate, eta modu ekologikoan etxerako baraz­kiak ekoizten dituzte.  
Beste proiektu bat, Hernanin eta Astigarragan ere martxan jarri genuena: sukaldeetan sortzen den olio zikina jasotzeko. Esaten da olio zikin litro batek 10.000 litro ur kutsatzen dituela, eta kos­tu ekonomiko izugarria dauka gure araz­tegietan. Duela urte batzuk banatu geni­tuen plastikozko pote batzuk Udalarekin batera eta makina kontenedore inteli­gente batzuk jarri genituen kalean, eta horrekin olio-zikin birziklatze-tasa asko igo da, bai Hernanin, bai Astigarragan, baita Debagoienan ere. 

«Oraindik lan haundia egin behar da etorkizuneko hiritarrak formatzeko kon­tzientzia integralago batekin»

Etorkizuneko belaunaldiei eragozten ez dien garapenaz ari garela diozu. Horiek kontuan hartzera dago bideratuta, beraz, zuen eskaintza? 
Bai. Alde batetik, eragin behar dugu gaur egungo kontsumoan, ze Planetari kalte, orain egiten ari gatzaio, ezta? Eta horre­ta­rako kanpaina guzti hauek. Bi aipatu ditut, baina gehiago ere badauzkagu mar­txan. 
Bestetik, ohartzen gara oraindik lan haundia egin behar dela etorkizuneko hiritarrak formatzeko kon­tzientzia inte­gra­lago batekin, eta naturarekiko erres­peturarekin. Horregatik daukagu hez­kun­­­tza programa bat Ekogunean, eta urtero, 8.000 bat ikasle pasatzen dira par­ke­tik. Bertan, ikasten dute barazkigintza ekologikoari buruz, uraren kudeaketa ekologikoari buruz, energia berrizta­garriei buruz, bioaniztasunari buruz, eta baita hizkuntza aniztasunari buruz ere. 

Eta orduan, testuingurua orokorrean hartuta, nola ikusten duzu etorkizuna arlo honetan?
Mundu mailan, nahiz eta bataila batzuk irabazten egon esparru ekologikotik, gerratea galtzen ari gara. Zoritxarrez, azkeneko 40 urtetan, Planetaren bio­aniztasunaren indizeak heren bat behera egin du, honek esan nahi du azkeneko hamarkada hauetan galdu dugula gure aberastasun naturalaren herena, hau da, aberastasun naturalean neurtuta mun­dua pobrea­goa dela. Hau lotzen da lehenengo galderarekin. Etor­kizuneko belaunaldien abiapuntua, eko­lo­gikoki behintzat, pobretuta egongo da; dago­eneko xahutu dugu munduko aberas­tasun naturalaren heren bat, orduan, beraien garapen aukerak ere, txikiagoak izango dira alabeharrez. 
Ni ez naiz optimista itsu bat, ikusten dut goazen bidetik arazo ekologikoak gero eta larriagoak bihurtuko direla eta bi­hur­tzen ari direla. Horren adibide, Nazio Batuetan bueltan sortzen ari diren errefuxiatu klimatikoak: milioika perso­nek beraien jaioterrian, lehorteengatik edo uholde izugarrien­gatik, edo bertako baliabide naturalak agortu egin direlako, eta beste non­baitera joan beharra arrazoi klima­tikoengatik. Noraino iritsi garen! Eta bide honetatik jarraituz gero, arazo hauek areagotzen joango dira.

Honera ekarrita, ordea, nola ikusten duzu geroa?
Herrialde aberatsok gure alde daukaguna da baliabide gehiago ditugula. Urumea ibaia hartuta: hemen Martutene aldean, Astigarragan eta Hernaniko Kara­belen, uholde arazoak gero eta maizago gerta­tzen dira, baina gure gizarteak badauzka nahikoa baliabide hor azpiegitura lanak egi­teko eta Karabelen burutzen ari dire­nak bezala eta ibaiari nolabait mugak jar­tzeko. Ho­rrek herrialde pobre batean su­po­satuko luke erre­fuxia­tu gehiago izatea, bertako herrialdeek ez baitauzkate hain­beste baliabide uholdeetaz babesteko. 
Hemen, Euskadi mailan, nik uste dut ez ditugula pairatuko munduko beste esku­alde askotan pairatuko dituzten era­gin larriak, adibidez, aldaketa klimati­koak sortuta. Dena den, zoritxarrez, aitza­kiak behar ditugu, estimulu batzuk edo inpaktu zuzenak jasan behar ditugu erreakzionatzeko, bestela ez dugu erre­ak­­zionatzen. 
Hemendik 30 urtera, arazoak horrela jarraituz gero, arazoak izugarriak izango dira, baina guk pentsatzen dugu: «hori oso urruti dago». Aldaketa klim­ati­ko­a­rekin arazoa hori da, askotan oso urru­tiko gauza bezala ikusten dugula; inpak­tua, ordea, bai nabaritzen dugula: uhol­deak edo elurrik apenas ez duela egiten. Ni gogoratzen naiz txikia nin­tze­nean, Hernanin bertan ia neguro ikusten genu­ela elurra, eta orain oso gutxitan. Baino horiek anekdotak iru­ditzen zaiz­kigu, ordea!