«Denborak tristura haunditzen du, beldurrez betetzen gaitu, atsekabez. Etengabe galdetzen diogu elkarri: non dago gure aita? Ez dakigu ezer, ezin gara lasai egon, duelua atzetik dugu. Ez zaigu negar egiteko, sentitzeko, errezatzeko denbora askorik geratzen... Pertsona bat desagertzen denean edo hilda azaltzen denean, senideek galdu izana baloratzen dute... gorputza azaltzen bada, duelurako aukera txiki bat badaukazu. Nahiz eta horrek ez duen esan nahi, zauria sendatu egiten denik. Pixkanaka, bizi egiten zara, baina horrek hor jarraitzen du... hutsune hori ez da sekula sendatzen. Gauza bat duelua, eta bestea justizia eskatzea» hitzekin, aurreneko pertsonan, etxean sufritutakoa kontatu zuen atzo Julian Aristegiren semeak. 80 urte daramazki aitaren bila. Bost anai-arreba dira, laurogei urteak beteak guztiak. Etxean atxilotu zuten aita, Donostian, emaztearen, eta seme-alaben aurrean. Errepresioak kendu zien aita: «46 urte zituen, eta ez zuen inongo deliturik. Bakezalea zen, afiliazio politikorik eta sindikalik gabea. Amak 35 urte zituen, alaba zaharrenak 9 eta txikienak 3 hilabete». Justizia eskatu zuen atzo Aristegik: «gehiegitan entzuten dugu, sentimendurik ez duten haiengandik, denborak dena sendatzen duela, ahaztu egiten duzula, borratu... Eta ez da horrela». Gorpua non dagon ez jakitea ere, salatu zuen atzo, Aristegik: «Hernanin fusilatu zituzten, baina Aranzadiko forenseek egindako dokumentuaren arabera, ez daude bertan. Beraien gorputzak lapurtu egin zituzten, leku ezezagun batera eraman. Madrilera, Heroritakoen Haranera ziurrenik». Momentu hunkigarriak bizitu ziren atzo hilerrian, protagonisten sufrimendua, gertu gertutik ezagutzean.
Omendu eta aitortza egitea helburu, atzo
Frankistek Hernaniko hilerrian fusilatu zituzten 200 pertsonei omenaldia eta aitortza egiteko asmoz, jendetza elkartu zen atzo hilerrian. Hernaniko Udalak antolatu zuen omenaldia, eta bertan izan ziren alderdi ezberdinetako ordezkariak, biktimen herrietako udal ordezkariak, senideak, erakunde ezberdinetako ordezkariak, memoria lantzen duten elkarte eta asoziazioak... Irati Sarasuak egin zituen aurkezpen lanak, eta Jon Odriozolak 1936a geroztik gertatutakoaren errepasoa. Joxan Goikoetxearen musikak eta Amets Arzallusen bertsoek ere, ederki asko definitu zuten gertatutakoa eta han bildutakoek sentitzen zutena.
Atzokoan bi ordezkarik hartu zuten hitza: Maribel Vaquerok lehendabizi, Bizikidetzako eta Giza Eskubideetako zuzendariak, Foru Aldundiaren ordezkari gisa. Eta Luis Intxauspek, Hernaniko alkateak, ondoren.
«Memoria berreskuratzea beharra da gizartearentzat eta betebeharra erakundeontzat»
Vaquerok eskerrak eman nahi izan zizkien Udalei eta Gipuzkoako elkarte memorialistei, egindako lanagatik: «eskerrik asko erahilak eta sekula aurkituak eta gogoratuak izan ez zitezen, anonimotasunean lurperatuak izan ziren biktimak erreparatzeko, eta egia ezagutzeko egiten duzuen lanagatik eta ahaleginagatik. Memoria berreskuratzea beharra da gizartearentzat, eta betebeharra erakundeontzat». Aldundiak lanean jarraituko duela azpimarratu zuen: «azken bi hamarkadetan proiektu eta lan ugari lagundu dira, eta hala egingo dugu etorkizunean ere. Egia ezagutzea eta ezagutaraztea, hurrengo belaunaldiei transmititzea, beharrezko ariketa da etorkizunerako. Biktimen justizia eta erreparazioa beharrezkoak dira gertatutakoa ez errepikatzeko».
«Pixkanaka sendatze bidean gara, eta jarraituko dugu»
«1936an Frankistek Hernani exekuzio gune bihurtu zuten. Errepresioa eta gehiegikeria izan ziren nagusi iraila eta azaroa bitartean. Giza eskubideen urraketa. Duela 80 urte herri oso baten zapalkuntza eta ezenatokia izan zen hilerri hau bera. Ez dugu ahaztu nahi, gogoratzen jarraituko dugu. Gertatutakoa jakitea beharrezkoa da honek sortutako mina jakiteko» hitzekin hasi zuen Alkateak, diskurtsoa. Fusilatuek bizitutako gordintasuna ekarri zuen gogora, eta bereziki goraipatu zituen etxeetan, familiaren ardura hartzea tokatu zitzaien emakumeen lana: «isilean egin zuten lana eta borroka; sufrimendua adore bihurtzen jakin zuten». Bortizkeria haiek Hernani zauriz bete zutela gogoratu zuen, baina pixkanaka sendatze bidean ari garela zioen: «eta jarraituko dugu. Gaurko ekitaldian frankistek egindakoa salatu eta biktimen oroimena berreskuratzeko elkartu gara. Eta honek ere zauriak sendatzen laguntzen du».
Lore eskaintza, bukatzeko
Urte gris haiek gogoratzeko, gris esnatu zen atzoko eguna. Ekitaldiaren bukaeran, ordea lore koloretsuek estali zuten hildakoen izenak dauden hormaren oina, etorkizun justuago baten alde.