«Zapatisten lurraldean ez dago ez feminizidiorik ez narkorik; pentsa zer den hori Mexikon»

Orain bi egun Emakumeen Nazioarteko Eguna ospatu zen mundu osoan.  Borroka ordea, egunerokoaren parte da. Gaur zapatismoak eta feminismoak izan dezaketen erlazioari buruz hitz egingo duzu Biterin. 3-4 lerrotan, antzekotasun hori laburtzerik bai?
Erlazio gutxi dagoela uste dut. Feministek liberatzen erakutsi nahi zieten emakume za­pa­tis­tei, eta liskar labur bat izan zuten. Zapatistek, horri eran­tzu­nez, de­bekatu egin zuten emakumeen sarrera; baita GKEetan aritzen ziren ema­ku­meena ere. Gogoan dut Mar­cos Subkomandanteak aitortu zidana: «Komandantak in­trin­katu egin dira». Mexikoko espainolean esan nahi du, kon­tra daudela, haserre, itxi egin direla.
Ondoren feminismora ire­ki di­ra, baina feminismo kri­tiko ba­tera. Beste perspektiba batzuk di­tuzte. Zapatisten pro­posa­me­nak errespetu haundiz entzuten dira, eta izaera epistemikoak eta fil­o­so­fikoak ere kontuan izaten dira, eta emakume zapa­tisten esku­bide eskaerei lekua ematen zaie.

20 urte baino gehiago pasa dira emakume eta gizonek Chia­paseko kaleak hartu zi­tuz­­tela, Demokrazia, Aska­ta­su­na eta Justizia eskatuz. Zein da emakumeek altxa­mendu hor­retan izan zuten papera? 
Emakumeen papera klabea izan zen altxamenduan. Ma­yora bati esker hartu zen San Cristobal de las Casas. Ra­mo­na Komandanta klabea izan zen katedraleko elkarrizketa eza­gunetan, bakea lortzeko izan ziren hartu-emanetan. Elkar­riz­keta horiek Samule Ruiz obis­poarekin izan ziren, eta Mexikoko Gobernu Fe­de­raleko ordezkariekin. Irudi horiek liluratu egin gintuzten; eta bai­ta ere, Doble Jornadak emaku­me zapatista matxina­tuei egin­dako elkarrizketek ere.

Zein izan zen Mexikoko gizartearen erreakzioa?
Mexikoko gizarteak bolada lu­zez babestu zuen zapatisten borroka, eta horrek begiak ire­kitzea ahal­bidetu zuen. Gizar­tea zoratua zegoen 'indio' ko­lo­niei egiten zitzaien mespre­txu­engatik.
Zapatismoak herrialde osoa astindu zuen, eta ord­u­tik, go­ber­nu guztiek, izan fe­de­ralak, estatu mailakoak edo munizipalak, 'intentsitate ba­xuko gerra' jarri dute martxan zapatisten lurral­deen kontra. Desgastearen gerra bezala ere ezagutzen da. Mexikok dituen kritiko guztien artean, go­ber­narientzat zapatistak dira arriskutsuenak. Eta hori, bote­retik begiratuta, krimina­lita­teak on­do­­­­riorik ez duen he­rrialde ba­tean. Lotsagarria da ki­de zapa­tistek egunero bizi duten egoera. 
Ez dut aipatu gabe utzi na­hi, zapatisten guneetan ez da­goela feminizidiorik ezta nar­korik ere. Pentsa zer den hori Mexiko bezalako herri batean!

Gaurko hitzaldian zapatis­moak feminismoari egin­dako ekarpenak kontatuko dizkiguzu. Aurretik, zertan oinarritzen da feminismo zapatista?
Hasteko, biren artean egin­dako borroka dela uste dut. Ezin da iraultzarik egin gizonik gabe, emakumeekin bakarrik; ezta ere borroka ge­ne­roarena edo fe­mi­nis­moa­re­na denean. Gure ko­mu­­nita­te­et­an dauden ohi­tura mas­ku­linoekin etengabe ne­go­ziatu behar da. Etengabe esaten du­te hori, eta izaera berezi bat ema­ten dio horrek beraien prak­tika feministari. Kontuan izan, zapatismoaren ikuspun­tutik, prak­tika femi­nis­ta ter­mi­noa era­bil­tzen du­dala eta ez feminis­moa. Ez dute fe­mi­nista deitzerik nahi, nahiz eta etengabe bo­rro­katzen duten beraien lekua eta duinta­su­na­ren alde, eta beraien ko­muni­tatean autoritate gisa parte hartzeko.

Antzik ikusten al diozu hango eta hemengo borrokari?
Antzekotasun asko daude: umeen zaintza, etxeko lanak kon­par­titzea, autoritate pos­tue­tara sar­bidea izatea... Beste arlo ba­tzue­tan, ordea, badaude ezber­din­ta­su­nak: naturarekin edo lurrare­kin duten erlazioan, esa­terako. Erri­tualak eta sines­me­nak dituz­te, lurrarekin erlazio zu­zena du­tenak. Publikoa eta pri­batua dena ere, ez dute be­reiz­ten; eta hau da beraien teo­ria femi­nis­ta­ren ar­da­tzetako bat. Ez da azal­tzeko erra­za, bai­na gaur azal­duko dut. 

Eta zein da zapatismoak egin dezakeen ekarpena?
Nire ustez, batez ere emakume zapatistek beraien eskubideak de­fendatzeko duten jarrera. Ins­pirazio iturri bat izan da, teoria feminista deskolonizatu­ra­ko bi­dean. Zapatisten praktikak az­ter­tzen dira bertan, aurrera pau­suak, reformulazioak...

Nola ikusten duzu etorkizun hurbila?
Ikasteko eta bilatzeko asko du­gu. Kolektibo anarko feminista bat sortu berri dugu Cuerna­vacan, nire hirian. Aurreneko deialdiak aurreikuspen guztiak hautsi zituen: emakume asko gertu­ratu ziren, kezka asko­re­kin. Mas allá del feminismo izena du ar­gi­taratu dugun azken liburuak, eta kezka horietako batzuk bertan biltzen dira. Etorkizunean gure ar­bas­oen ikuspuntura gertu­ratzea gusta­tuko litzaiguke: Abya Yala­ra; hauek feminismoa ikusteko beste modu bat dute. Zapatistek deitu diote: 'beste feminismoa'. Beste mundu bat posible dela diote.