'Heriotzaren triangelua' dokumentala estreinatuko duzue gaur, Plazan. Nondik izena?
Garai hartan erailketak bakarrik ez, kotxe erretzeak, tiroketak, bonbaren bat ere bai... gauza asko gertatu ziren Andoaindik Astigarragara dijoan eremu txikian, eta izen honekin egin zen ezaguna, heriotzaren triangelua. Ez dugu dokumental hau argiago definitzen duen izenik topatu.
Franco hil ondorengo urte istilutsuak biltzen dituzue bertan. Zein da dokumentalaren funtsa?
Nolabait ere urte haiek nahastuak, gogorrak eta beldurgarriak izan zirela aldarrikatzea. Garaiko dokumentazioa begiratuaz jabetzen zara benetan, zein denbora latzak izan ziren.
Zein izan da hori guztia dokumental batean biltzearen arrazoia?
Ezjakintasuna da nolabait ere lan hau burutzera bultzatu gaituena. Hemen gauza benetan larriak gertatu ziren, inolako lotura politikorik ez zuen jendea erail zuten, sistematikoki gainera. Eta hori gertatzea nahikoa ez balitz, nolabait ahaztuak edo baztertuak izan dira. Adin batetik beherako herritarrek ez dakite honelako astakeriak egin zirenik ere, eta guk uste dugu gertatutakoa jakin egin behar dela. Horretarako egin dugu lan hau, ahaztuta daukatenen memoria esnatzeko eta arrastorik ez zeukatenak jakinaren gainean jartzeko.
Hernani protagonista da dokumental honetan. Garai horretan izan ziren zortzi heriotzetako lau, bertan gertatuak baitira.
Bost dira guztira estrategia honi jarraituaz eraildako hernaniarrak. Bai, esan daiteke Hernani dela protagonista; baino ez pentsa Andoainen gertatutakoak xamurragoak direnik. Eraildako andoaindarrak bi izan ziren eta ez da gutxi; eta bertan gainera, era guztietako eraso ugari izan ziren.
Nola bizitu zituzten hernaniarrek eta euskal herritarrek egun haiek?
Zazpi hilabete eskasetan era honetan lau seme galtzen dituen herriak modu bakar batetan bizitu dezake garai hori. Amorrua, samina eta beldurra ziren nagusi.
Hernani bezalako eremu geografiko zehatzak aukeratu izana ez zen kasualitatea izan, ezta?
10 kilometroko eremu batean gertatutakoak aztertzen ditugu lan honetan. Andoaindik Astigarragaraino dijoana. Honelako eremu txiki batean eraildako kopuru hau ematea ez da kasualitatea. Aukeraketa zehatz bat egin zutela, argi dago. Zergatia? Guk ez dakigu. Dena den, hemendik kanpo ere egon ziren antzeko erailketa eta estrategiak. Alonsotegiko Aldana tabernako bonba adibidez.
Zein dira garai haiek utzitako ondorio larrienak? Egun bizirik jarraitzen al dute?
Gure lanari dagokionez argi dago. Zortzi pertsonen bizitza etena, eta famili guzti horien sufrimendua. Gertaera hauek jende askorengan izan zuten eragina, jende askori aldatu zioten bizitza betirako.
Nolakoa izan da errealitate guzti hori biltzeko prozesua?
Bi urtetan zehar bi lagunek egindako lana da hau. Luze jo du, oso luze. Gainera duela 35 urte gertatutakoak berriro azaleratzea, ez da erraza. Gu benetan gaude eskertuta familiartekoek egin duten esfortzuarekin. Honelako gai bati horrenbeste urteren bueltan, kamera aurrean erantzutea ez da erraza, eta hori bihotzez eskertzen diegu.
Dokumentala Hernanin gertatutakoaren egia eta errealitatea biltzeko pausu bat gehiago dela esan al daiteke?
Gure helburua soberan bete da gai honi buruz ezer ez zekien hainbat jende gertatutakoaz jabetu bada, ahaztuta zeukanen bati gogora ekartzeko balio izan badu eta batez ere, familiartekoentzat aspaldidanik barruan zeukaten zerbait kanporatzeko balio izan badu.
Bide honetan lan gehiago egiteko asmorik?
Aurrerantzean gure helburu bakarra, dokumental hau ahalik eta gehien zabaltzea da.