Nazioartea, Euskal Herriko sagardoari begira

«Normandiara sagardoa nondik iritsi zen aipatzen duen lehenengo idatzia 862 urtekoa da. Saint Wandrilleko abadia benediktarreko liburu ezkutuek diote, Euskal Herri­ko marinelen bitartez sartu zela Normandiara sagardoa, VI mendean». The Guar­dia­nek kaleratu zuen hori, Pomme voyage: Normandy’s Cider Route artikuluan (2009an). XII. mendean, tolarea iritsi zen Nor­man­diara, Spaniardsek sartuta, The Guardianek dioenez. Sagardoa noizkoa eta nongoa den jakiten ez da erraza, eta teoria asko daude horri buruzkoak. Londreseko egunkari famatuak bertsio bat eman du, eta askori ez zaie gustatu. Alemanian eta Estatu Batuetan kaleratu direnak ere ez. Asturiarrek diotenez, sa­gardoaren lehendabiziko aipamenak Asturiasekoak dira. Kris­­to au­rreko 40 urtean, Es­tra­bon erro­matarrak zytho delako edari bat aipatzen omen du, Astu­riasen edaten zena; asturiarren ustez, sagardoa izan litekeena. Eztabaida sutsua piztu du gaiak, eta kontua argitu edo ez, begiradak behintzat Euskal Herrira begira jarri ditu, hilabete batzuetan.

Alemanen ustez, euskaldunek sortu zuten tolarea

Ingelesek sagardoa noiz es­portatu zen aipatzen dute: VIgarren mendean. Alema­nek, berriz, lehenengo tolarea ere Euskal Herrian sortu zela diote: XIgarren mendean. Hessen Estatuko Sagardogile Elkar­teak honakoa kalera­tu zuen bere web orrian: «XIgarren mendean, euskaldunek olioaren prentsa desarroilatu egin zuten, eta hori izan zen lehendabiziko tolarea, sagardoa egiteko (‘zagardua’ diote be­raiek). Sa­gar­do hori euskal marinelek eraman ohi zu­ten barkuetan, eskorbuto gaitzaren kontra. Pixkanaka, Bretai­nian edaten hasi ziren sagardoa». Estatu Batuetan diote, sa­gardogintza Euskal Herritik zabaldu zela Europa iparraldera. Michigan Apple Co­mmi­ttee izeneko organismoak, Michi­ga­neko sagarraren alde aritzen denak, honakoa dio: «guk ‘sagardo gogorra’ deitzen diogun horren oinarriak Euskal Herrian daudela uste da. Euskal­dunen teknologia hori Zeltek zabaldu zuten Europa iparraldera: Inglaterra eta Irlandara. Gero, kolonoek ekarri zuten Amerikara».

Asturiasen, beste bertsio bat

Asturiarrek diotenez, ez dute funtsik inglesek, alemanek eta es­tatubatuarrek esandakoek. Albiste uholdea izan zen Astu­riasen polemika honi buruz, 2010eko udazkenean. Jose Ma­ria Osorok, Astu­rias­eko Sagar­do­gileen Elkarteko Presiden­teak, artikulu bat idatzi zuen Asturiaseko sa­gardoari buruzko erreferentzia zaharrenekin. «Lehenengo erreferentzia Estra­bo­nek egin zuen, kristo aurreko 40­garren urtean. Asturiasen ‘zytho’ asko edaten genuela zioen Estra­bo­nek, ardo gutxi geneukalako. Zytho hori izan liteke sagardoa».

Lehenengo idatziak Hernani aipatzen du

Orain arte, euskal sagardoa edo sagastiak aipatzen zituen lehenengo idatzia, 1014 urtekoa da. Koldo Mitxelenak bildu zuen Textos Arcaicos Vascos liburuan, Nafarroako erregeak horrela dio: «honakoak ematen eta eskaintzen dizkiogu Leireko monastegiari... Her­na­niko lurraldean, itsas-ertzean, Monas­tegi bat, San Sebastian izenekoa... bere lurrekin, sagastiekin, arran­tza-guneekin, eta abar». Sagastiak, sagarra eta sagardoa oso preziatuak izan ziren. Hori garbi ikusten da garai hartako legediari begiratuta. 1587an Hernaniko Ordenan­tzek diote: «Ahuntz bat sagasti batean sartzen bada, jabeak 24 marabedi ordaindu beharko ditu, ahuntz bakoitzeko, eta 12 marabedi antxume bakoi­tzeko. Gauez sartzen badira, bikoitza».

Aymeric Picaud peregrinoak sagardoa aipatzen du 1134an

Ezaguna da Aymeric Picaud peregrinoak euskaldunei bu­ruz idatzitakoa. Santiago bi­dea egiten ari zela, lurralde ilun eta basati batean sartu zen Picaud. Hizkuntza ulertezina, ohitura basatiak, baso eta mendi altuak, ogirik eta ardorik ez... Alimentu bakarrak, sagarra, sagardoa eta esnea genituen euskaldunek. Historialariek sagarra eta sagastiak noizkoak diren ikertu nahi izan dute, sagardoa noiztik egin zitekeen argitzeko. Euskal Herriko kasuan, Baran­dia­ranek dio, seguru asko, sagarrak izango zirela orain dela 5.000 urte inguru. Filo­logoek diotenez, sagar, edo sagasti hitzak asko azal­tzen dira leku izen eta abizenetan, eta horrek esan nahi du sagarra aspaldiko espeziea dela Euskal Herrian, urki, aritz, ezki, ote... bezala. La Sidra liburuan (Sendoa, 1987), 166 izen dakarzki, sagar edo sagasti erroa daukatenak: Sa­gar­na, Sagastume, Sagas­tizabal, Sagardui, Sagarbe...