Txirrita, labaderoa, Akolako trikuharriak... Hernaniko garai bateko pertsonaiak edo pertsonek egindako gauzak ezagunak egiten zaizkigu. Eta naturak sortutakoak? Ba al dakizu Oindi, Adarra eta Urdaburu inguruak Euskal Herriko lurrik zaharrenak direla eta orain dela 300 milioi urte kostaz inguratuta zeudela? Eta Santa Barbarako harkaitzak garai bateko arrezife koralak direla? Eta Hernanin klima tropikala zegoela? Eta klima tropikal hartako landareen ondorengoak bizirik dirautela zenbait erreka inguruetan?
Europan desagertzear diren 7 landare, Hernanin
Hernaniko ingurumenari buruzko ezagutza gutxi zegoela ikusita, Hernaniko Udalak Natur Ondareari buruzko lan bat egiteko eskatu zien Aranzadi Zientzia Elkarteko eta UPV-EHUko ikertzaileei 2007an. Ondorioz, Hernaniko Udalak EAEko saria jaso zuen, udal mailako biodibertsitate lanik onenagatik. Eta lan horrek, emaitza gehiago ere ekarri ditu. Hernaniko landare mehatxatuen mikroerreserba sarea izeneko proiektua, esaterako. Proiektu hori medio, Europa mailan, Penintsulan eta EAEn, mehatxatuta dauden 7 landare aurkitu dituzte Hernanin. Hau da, ez dira edozein lekutan aurkitzen eta oso gutxi daude, desagertzeko zorian daude. Eta horietatik lau, paleotropikalak dira, jatorri tropikala dute.
Aurkitu dituzten 7 espezieak honakoak dira: Trichomanes speciosum (inistor paleotropikala), Hymenophyllum tunbrigense (inistor paleotropikala), Soldanella villosa (landare endemikoa), Prunus lusitanica (erramu portugaldarra), Stegnogramma pozoi (inistor paleotropikala), Veratrum album (Pirineoetako landarea), eta Dryopteris aemula (inistor paleotropikala). Proiektu hau eta aurrekoa, hiru ikertzaileren artean eraman dute aurrera: Iñaki Sanz-Azkue hernaniarra, Ibai Olariaga eta Joserra Diez.
Ereñotzutik Aranora tartean
Landare horiek Ereñotzutik Aranora tarteko lurretan bakarrik aurkitu dituzte. Zergatik? Historian atzera egin behar da arrazoia jakiteko, Iñaki Sanz-Azkuek azaldutakoaren arabera. Orain dela 300 milioi urte, Karboniferoan, Euskal Herria itsaso azpian zegoen. Itsaso azpian mugimendu bat hasi zen eta Euskal Herriko lehenengo lurrak azaleratu ziren, irla txiki gisa. Gipuzkoa ekialdean, Hernani inguruan, Nafarroa iparraldean eta Iparraldean azaleratu ziren. Irla horiek Oindi, Adarra eta Urdaburu ingurua ziren, Hernanin. Horrez gain, klima tropikala zen. Eta herrialde tropikaletan bezala, itsaso azpian koralak zeuden, koralezko arrezifeak. Arrezife horiek gaur egun, kareharria dira eta ikusten ditugu Santa Barbara bezala, Ernio, Aralar, Gorbea... Hernani bitan banatua zegoen, beraz, eta gaur egun ere hori ikusten da, Hernanitik Ereñotzura eta Ereñotzutik Aranora. Batean koralezko arrezifeak zeuden eta bestean, Euskal Herriko lurrik zaharrenak. Orain dela 120 milioi urte, berriz, irla txiki horietan, lurrik zaharrenetan, landareak sortzen hasi ziren, klima tropikaleko landareak, hain zuzen. Horien ondorengoak izan dira proiektu honetan aurkitu dituzten landareetako batzuk, hau da, jatorri tropikala dutenak. Eta horiek Ereñotzutik Aranorako tartean aurkitu dira, klima subtropikala duten erreka bazterretako zuloetan eta iturburuetan. Behar dituzten baldintzak daudelako bertan, bailara itxiagoak izanik: hezetasun haundia, tenperatura konstantea eta lur azidoa.
Mehatxuak: pistak,
eukaliptoak eta mozketak
Aurkitutako landare horiek garrantzia haundia dute eta erreserba hori mantentzeko planak egiten ari dira; izan ere, mehatxu haundia dute, hiru zentzutan, batez ere: alde batetik, Hernaniko bailaratan pistak egiten ari dira egurra ateratzeko. Bestetik, eukaliptoak gero eta gehiago ari dira sartzen Hernanin eta eukaliptoak ura kantitate oso-oso haunditan xurgatzeko gaitasuna dauka eta ondorioz erreketara ur gutxiago doa. Eta gainera 12 urtetik behin, pistak irekiko dira mozteko. Azkenik, erreka ertzeraino ari dira mozten basoak.
Jatorri tropikaleko landareak hernanin
Trichomanes speciosum:
Inistor paleotropikala da: hezetasuna, ur asko, tenperatura konstantea eta sustrato azidoa behar du. Tamaina oso txikia du eta multzo txikitan ageri da. Erreka ondoko zuloetan dago, argi gutxi dagoen tokian. Hezetasun asko behar du, baina ura ez zaio gustatzen. Beraz, errekari pegatuta egoten da, baina ukitu gabe. Ur asko behar du beste landare batzuk ez bezala, ez delako gai ura mantentzeko eta fotosintesia egiteko beharrezkoa du. Eguzkitik nahiko ezkutuan egonda, fotosintesia egiteko pigmentu berezi batzuk ere garatu ditu ahalmen haundiagoa ematen diotenak. Horrez gain, transluzidoak dira, argiari pasatzen uzten diote; izan ere, baten atzetik 6 inistor egon daitezke.
EAE mailan aurkitu diren nukleoetatik %40 Hernanin dago. Eta nukleo bat kenduta, gainerakoak Aiako Harriak parke naturaletik kanpo aurkitu dira. 17 koadrikula berritan aurkitu dira.
Mundu mailan arraro gisa dago katalogatua. Europan babestuta daude eta landare horiek dauden guneak, babesteko leku bezala izendatu beharko liratekeela diote. EAEko zerrenda gorrian kaltebera (vulnerable) gisa dago katalogatua, beraz, mehatxu maila oso haundia da.
Hymenophyllum tunbrigense:
Inistor paleotropikala da: hezetasuna, ur asko, tenperatura konstantea eta sustrato azidoa behar du. Erreka ondoko zuloetan dago, argi gutxi dagoen tokian. Transluzidoak dira, argiari pasatzen uzten diote... Trichomanes speciosum-aren antzeko ezaugarriak ditu.
Esporekin aurkitu dute. Ugaltzeko moduan da, beraz.
Europan eta Penintsulan oso gutxi zitatua dago. EAE mailan, Jaizkibel, Aiako Harrian eta Hernanin aurkitu dira eta horietatik %33 Hernanin dago. Batez ere, Urruzunoko bailaran. 6 koadrikula berritan aurkitu dira.
Mundu mailan arraro gisa dago katalogatua. Europan babestuta daude eta landare horiek dauden guneak, babesteko leku bezala izendatu beharko liratekeela diote. EAEko zerrenda gorrian kaltebera gisa dago katalogatua, beraz, mehatxu maila oso haundia da.
Soldanella villosa:
Ez da landare paleotropikala, landare endemikoa da, hau da, zonalde jakin batean bakarrik dago. Landare honi ere gustatzen zaizkio ur jauziak, baina batez ere behar ditu paretak ura pixkanaka erortzen zaien horietakoak. Landare txikia da eta lore morea izaten du. Maiatzean 3 bat astez bakarrik egoten da loretan. Oso dentsitate altuetan agertzen da eta iturburuetan aurkitu dituzte.
Ugaltzeko bi modu ditu: ugalketa asexuala eta sexuala. Asexuala bada, landare batetik sortuko dira besteak (hostoa errekara eroriko da, momenturen batean lurrean geratuko da eta baldintza onak badira, landare berri bat sortuko da) eta horrek esan nahi du landare guztiak berdinak izango direla. Beraz, baldintza onak badira, denek iraungo dute, baina baldintzak ez badira egokiak, denak hilko dira. Sexuala bada (lorearen bidez, erleak polena eramanda landare batetik bestera) nahasketa dago, beraz landare guztiak ezberdinak dira eta baldintzak aldatzen badira, posible da baten batek irautea.
Hernanin 13 koadrikula berritan aurkitu da. EAE mailan, aurkitutako nukleoetatik %31 Hernanin dago.
Mundu mailan arraro gisa dago katalogatua. Europan babestuta daude eta landare horiek dauden guneak, babesteko leku bezala izendatu beharko liratekeela diote. EAEko zerrenda gorrian kaltebera gisa dago katalogatua, beraz, mehatxu maila oso haundia da.
Prunus lusitanica:
Desagertzeko zorian dagoen zuhaitza da. Erramuaren antzekoa da eta Portugalgo erramua deitzen zaio. Azores inguruan dago batez ere. Hernanin bi gunetan bakarrik aurkitu dira, baina pieza ederrak, aurkitu direnak; zuhaitz haundiak. Orain arte EAEn aurkitutako zuhaitzak oso txikiak ziren. Horrek esan nahi du, Hernanikoak leku onean daudela hazteko.
Landare honek ere ugaltzeko bi modu ditu: ugalketa asexuala eta sexuala. Gainera Hernanin, haziekin aurkitu dira. EAE osoan lehenengo zita da eta oso garrantzitsutzat jo dute.
EAE osoan, 6 zuhaitz daude. Horietatik 2 Hernanin daude, %33.
Mundu mailan arraro gisa dago katalogatua. Europan babestuta daude eta landare horiek dauden guneak, babesteko leku bezala izendatu beharko liratekeela diote. EAEko zerrenda gorrian kaltebera gisa dago katalogatua, beraz, mehatxu maila oso haundia da.
Stegnogramma pozoi:
Inistor paleotropikala da: hezetasuna, ur asko eta tenperatura konstantea behar du. Landare hau ez dago babestua, baina Nafarroan hasi dira babesten. Epele inguruan aurkitu dituzte, batez ere.
Veratrum album:
Landare haundia da eta lore horixka dauka. Pirineotakoa da. Bertan aurkitzen da, batez ere. Altura haundia, tenperatura bajuak eta hezetasun asko behar ditu. Baldintza horiek, Hernanin, iturburuetan aurkitu daitezke, 700 metro inguruan. EAEn oso zita gutxi daude.
Dryopteris aemula:
Inistor paleotropikala da: hezetasuna, ur asko eta tenperatura konstantea behar du. Iturburuetan aurkitu dituzte, baita ere.