«Egia jakin nahi dugu justizia egiteko, gertatutakoa erreparatzeko, eta berriro ez gertatzeko»

OROIMEN Historikoa defendatzeko lanean dihardu Lau Haizetara Gogoan plataformak azken urteetan. Pl­a­taformak batzen ditu, genozidio frankistaren eta Estatu terrorismoaren biktimak eta hauen senideak, eta baita honen inguruan lan egiten duten taldeak ere. Biharkoan, Oroimen Histo­rikoa defendatzeko ekitaldia egingo dute Hernanin, Uda­laren eta herritar batzuen laguntzarekin.

Hainbat arrazoi, ekitaldia
Hernanin egiteko Hego Euskal Herriko 15 taldek osatzen dute Lau Haize­tara pla­taforma, eta azaldu dutenez, dezente dira dituzten arrazoiak, biharko ekitaldia egiteko, eta lekua Her­nani izateko. Alde batetik, 77ko Am­nis­tiaren Le­gearen urtemuga da gaur, eta ekitaldiari horren in­guruko pisu politikoa eman na­hi diote; Amnistiaren legea bertan behera uztea eskatuko dute. Bestetik, Aitzol eta beste zenbait pertsona Hernanin fusilatu zituzteneko urtemuga etzi da; fusilamenduak 1936ko urriaren 17an izan ziren. Gogora ekarri nahi dute gertaera hura, eta omentzeaz aparte, aldarrikatuko dute egia jakitearen beharra, justizia egitearena eta hori erreparatzearena. Azkenik, ekitaldia Her­nanin egitearen beste arrazoia da kanposantuan gertatutakoa. Aranzadiri kanposantuko hilobi bat irekitzea eskatu zion Udalak, eta irekitakoan kripta hutsa zegoen. Pla­ta­formak hori salatuko du biharkoan, eta kasu honetan ere, egia, justizia eta erreparazioa eskatuko ditu: «pen­tsatzen dugu gorputzak Valle de los Caidos-era eraman zituztela, eta hori 60garren urte inguruan egin zutela».

Mertxe Etxeberria: «justizia egitea beharrezkoa zen»
Mertxe Etxeberria zen Her­naniko Alkatea kanposantuan deshilobiratzeak egin zituztenean, eta biharko ekitaldiarekin bat eginez, gogora ekarri ditu garai hartan bizitutakoak. Etxeberriak adierazi duenez, garai hartan zeozer ga­rrantzitsua egiten ari zirela bazekiten, eta helburua han lurperatuta zeudenekin eta haien senideekin justizia egitea zen. Azaldu duenez, alde batetik emaitza eskasak lortu zituzten, baina bestetik, ikerketa horrek balio izan zuen, ondoren beste herrietakoak egiteko, pausu bat izan zelako. Eta berari, pertsonalki ere, balio izan zion, ezagutzen ez zituen hainbat pertsonekin harremanetan jartzeko: «ez nuen askorekin hitz egin, baina Goia eta Usa­rra­garekin hitz egindakoa nahikoa izan zen. Beraiek bizitutakoa kontatu zidaten, eta nik etxean en­tzunda neukanarekin kontrastatu nuen. Nik entzunda nuen, gerra garai hartan, Santu Guztien Eguneko jaiean, jendeari debekatu egin ziotela kanposantura joatea, eta esango nuke udale­txean badagoela bando bat, garai hartako Al­katearena, hori konfirmatzen duena. Deshilo­bi­ra­tzeekin hasi ginenean, Joxebe Goiak konfirmatu egin zidan, eta esan zidan sarrera lohiez eta odolez betea zegoela. 36ko urrian izan ziren hilketa guzti horiek, ia 200 hil zituzten. Horietatik 7-8 ziren Herna­nikoak, eta besteak On­da­rre­tako kartzelatik eta Do­nos­tiatik ekartzen zituztenak ziren».

Lehenengo ekitaldia, 11:30etan hilerrian
Aurreneko ekitaldia kanposantuan izango da bihar, 11:30­etan; bertan omenaldia egingo dute, eta hitz batzuk egin ostean, lore eskaintza egingo dute. Ordu berean, 11:30etatik 12:00etara An­doaingo errepublikar banda eta koroa ibiliko da herriko kaleetan barrena. Eta azken eki­taldia, nagusia, Plazan izango da, 12:00etatik 12:30­etara: ga­raiko ikurren erakustaldia egingo dute, Andoaingo errepublikar bandak emanaldia emango du, eta hiru hizlariren hitzak ere izango dira, Iza­rren Argia pelikulako ak­torea, An­txon Gomez, eta Her­­na­niko errepresaliatuen fa­miliarte­koen ordezkariarenak.

Lau Haizetara Gogoan, Oroimen Historikoaren alde lanean

lau Haizetara Gogoan Pla­ta­forma 2007an abiatu zen Eus­kal Herrian, Oroimen Histori­koaren aldeko lanean. Pla­taformaren aurreneko hausnarketa, Oroimen Histori­koa­rekin zer egin izan zen. Atera zuten aurreneko ondorioa izan zen historialari guztiak bat datozela esaterakoan, frankismoan genozidioak edo gizartearen kontrako krimenak burutu zirela. 20 parametro daude definitzen dutenak erregimen batek noiz burutu dituen gizartearen kontrako krimenak, eta fran­kismoak guztiak betetzen ditu: «adibidez, Nafarroan fran­kistek 5.000 pertsona hil zituzten gerra fronterik egon gabe, eta Estatuan 30.000 ume lapurtu zituzten. Eta juridikoki guzti hau ez da preskribitzen, beraz epaitu egin behar da». Hala ere, oztopo bat du­tela diote, 1977ko Amnistiaren legea, frankis­mo­ko krimen guztiak amnistiatzen dituena, eta mugak jartzen dizkiona hiru kontzepturi: egiari, justiziari eta erreparazioari. Hori guztia bideratzeko, Euskal Herriko Egiaren Batzordea izango litzateke aurreneko pausua. Era­kunde batzuk bideratuko lukete, eta nazioarteko pertsonalitate ba­tzuk ja­soko lituzkete froga horiek. Au­rreko legealdian, Ezker Aber­tza­lea tal­deak, tartean Nekane Eraus­kinek, legez besteko proposamena sartu zuen Legebiltzarrean, eta bertan onar­tu egin zen, nahiz eta Go­bernua aldaketa tarteko, ez den aurrera eraman: «ga­rrantzitsua izan zen, Egiaren Ba­tzordea sortzeko bidea jarri baitzuten. Orduan guk egin genuen txostena, Amnistia In­ternazionalak egin zuena, eta Hego Ameriketako beste batzorde batzuk egin zutena, Na­zio Batuetan aurkeztu genuen, behin­tzat txosten hori hor dago».