Hernaniko harribitxiak, bertso liburu batean gordeak

Portu auzoko bertsolariak, Matea Joxepa Zubeldia Ibarlu­ze­ko bertsolaria, Agustin Itu­rria­ga apaiz eta irakasle au­rre­rakoia, Txirritari Madrilgo La Estampa aldizkarian egindako elkarrizketa... Harribitxiz josia dago Hernaniko bertso eskolak argitaratu duen bertso liburua, Estitxu Eizagirre Kerejetak ida­tzia, eta joan den igandean aur­keztu zutena.
Ez zen jenderik falta aurkez­penean. Eizagirrek berak adie­ra­zi zuenez, liburu honekin bu­katu da Hernaniko bertsola­ritzari buruz egin den ikerketa eta zabalkunde lana, Herna­ni­ko bertso eskolak egin, eta Her­naniko Udalak eta Diputazioak diruz lagundu dutena.

Agustin Iturriaga, bertsolaria, eta euskeraz erakutsi zuen irakaslea
Lau gerra pasa zituen Agustin Pascual Ugalde Iturriagak, Agus­tin Iturriagak, hain zuzen. Hernanin ezagutzen dugun ber­tsolaririk zaharrenetakoa dugu, 1778an jaioa, Txabolategiren ga­raikoa. Apaiza eta irakaslea, aurrerakoia, bere eskola izan zuen Hernanin, eta eskola berritzailea hainbat alorretan. Ikasleek beren ama hizkuntzak ikasi behar zutela defendatu zuen, eta euskerazko ikasma­te­riala egin zuen. Gipuzkoa oso­rako ikasmateriala egiteko ere eskatu zioten. Eskola itxiarazi egin zioten geroago.
Besteak beste, Esoporen fabulak euskerara pasa zituen, eta beste hainbat bertso ere baditu: Euskal-erriko gazteria­ri, San Inazio martxa eta hile­rriko esaldia, eta abar.

‘Un poeta de 150 kilos’ izenburua dauka Txirritari Madrilen egindako elkarrizketak. 

Iturriaga­ren bertsoak Anto­nio Zavalak ekarri zituen, bere garaian, eta bere bizitzari buruz Zalbidek idatzi zuen. Ei­za­girrek biekin bat egin du.

Txirritaren elkarrizketa Madrilen: «Bertsoak kantatuta luzitzen du»
Artxiboetan arakatzeak ekarri dezake oraindik, ezagutzen ez dugun daturik. Hara, Txirritari ezagutzen zaion elkarrizketa bakarra larrabetzutik.org web­gu­neak berreskuratu zuen. Ma­drileko La Estampa aldizkariak elkarrizketa egin zion 1936an, bera hil baino bi hilabete lehe­nago. Hala dio Eizagirrek liburuan: «Campeones vascos izene­ko serieko hirugarrena zen. Beste euskaldunak: Keixeta aiz­ko­laria, Kortajarena harri jasotzailea, eta Patxi Bollos, Antiguoko Istingorra elkarte­koa, 236 kroketa jan ostean afaldu egin omen zuena».
Txirritari jarri zioten titu­larra: Un poeta de 150 kilos. Poetei buruz hitz egiten du Txirritak, eta hala dio: «Ez zait iruditzen bertsolari onak izan­go direnik poeta horiek. Ber­tsoak kantatuta luzitzen du». Zenbat kantatzen zuten ere argi uzten du Txirritak: «Errente­ria­ko papeleran ere ez dago nik nire denboran kantatutako bertsoak idazteko paperik».
Pello Errota eta biek elkarri barkatu nahi ezta egindako bertso gaupasa ere kontatzen du eta agurrean nola esan zion Pellok «dagoeneko iza­rrak ere lotara joanak zirela».

Bertso giroa tabernetan: Azurmendin, Egañarenean, Zinkoenean...
Hernanik hainbesteko harro­bia eman izana ez da kasua­litatea, ikusirik, garai batean zertaraino zen ber­tso­zalea. Li­buru osoa da horren era­kusle. Portu auzoan bertan seku­la­ko bertso giroa zen: Graxiano Zubel­dia, eta abar... horri de­di­katutako atal berezia da­kar­ki liburuak.
Eta tabernetan... zer esa­nik ez. Lehen bertsotan taber­nan egiten zen, baina batzuk baziren bereziak. Gerora ere, giro hori ez zen erabat galdu, bertsolari erdal giroa nagusitu zenean ere. Hala dio Antton Garinek liburuan: «Jendeak ka­lean erdara egiten zuen, baina bertsoak entzuten gera­tzen zen. Egañarenean, Azur­men­din, Irizarren, Amerika­nuan... bazegoen giroa». Eta Zinkoenea, Txintxua eta abar eransten dira aurrerago.

Izen zahar-berrituak
Liburu hau bertsolari hain ezagunak ez direnei ere zu­zen­du zaie. Bere garaian eza­gu­nak ziren bertsolariak, baina aspaldi entzun ez direnak, edo hernanirekin lotu ez direnak: Kuxkullu, Saiburutarrak, Juan Joxe Andola, Joxe Blanco, Zu­bia­rrain­darrak, Setiendarrak, Joxe Manuel Ugalde, Juan Marko, Lexoti, Salaberria, Arozame­na, Huizi, Pedro Joxe Mujika Anatx...

Desafio zaharretatik, azken txapelketaraino
200 urteko bertso historia kon­tatzen du liburuak, Txabolate­gi­rekin hasi eta gaur egune­rai­no, Eli Pagolaraino. Eta no­la­bait, horrek adie­razten du bertsoaren ha­riak etenik ez duela izan Hernanin. Kasua­litaterik ez omen da izaten, eta hain zuzen familia berekoak dira liburuko bertsolari zaha­rre­na eta gazteena: Txabola­tegi, bertsotan izan den desa­fiorik entzutetsueneko prota­go­nista, eta Eli Pagola Taber­netako txapelketako azken txapelduna.
Tabernetako bertsolariak, Oxan, Exteban, Barrenetxea, Agirre, Xapo... Eta plazaz plaza dabiltzanak: Lujanbio, Mendi­luze, Irazu, Agirre, Zelaia, La­buru, Gaztelumendi... Txa­pel­keta Nagusiko bertsoaldiekin bukatzen da liburua.