«Jende asko egongo da gertatutakoa kontatu ez duena; orain da garaia egia jakin dadin»

Indarkeria politikoaren eragi­na Hernanin izeneko txostena aurkeztu zuen Euskal Memoria fundazioak, Udalak eskatuta, otsailaren 18an. Altxamendu frankistatik gaur egunera arte­ko indarkeriaren ondorio­ak bildu dituzte lan horretan, eta orain bigarren fase bati ekin diote, herritarren ekarpe­nak bilduz. Martxoaren bukae­ra arte ariko dira ekarpenak bil­tzen; «dena dela, hau ez da bu­kae­ra izango, pauso berri bat baizik», azaldu du Arantxa Era­sun fundazioko kideak. Partehar­tzea beharrezkoa dela nabarmendu du, «egi guztia jakin dadin».
Txostena Udalaren webgu­ne­an dago: www.hernani.eus.

2013an egindako lana aurkeztu duzue eta orain bigarren fase bati ekin diozue. Herritarren parte hartzea eskatzen duzue.
Bai, ikerketa lana 2013an garatu zen,  lehen eta bigarren maila­ko iturriak arakatzen. Abiapun­tu gisa hartu genituen epealdi honetan gertatutakoa aztertu eta ezagutarazteko aurretik egondako esperien­tzi­ak –Aran­za­dik egindako ikerketa, 1936ko udazkena Gipuzkoan. Herna­ni­ko fusilatzeak argital­pena, Eus­kal Memoriak berak garatuta­ko bilduma…-, eta Udal Artxi­ba­tegia bera ere iturri zabala dela ikusi dugu, bereziki fran­kismoan zabaldu­ta­ko jazar­pe­na dokumentatze­rako orduan. 2013 bitarte jaso duguna gertakari nagusien bilduma da, egia osoa ezagutzeko oina­rrizko pauso gisa, beti ere hernaniarrengan zein Herna­nin eragina izan dutenak biltzea helburu. Hildakoak, zaurituak, jazarriak, erasotu­ak, atxilotuak, torturatuak… Zerrenda luzeak osatu ditugu, sailkatuta, baina hau hasiera besterik ez da.

Zer da orain bilatzen duzuena?
Herritarrak datu-bildumaren partaide izatea. Orain arte inon jasota ez dauden ger­takariak geure oroimenean edota ingu­ru­ne hurbilean bakarrik gera­tzen dira, eta denok ezagutaraz­teko bideak jartzen ez baditugu, hurrengo belaunaldiei zabaltze­ko bide­rik ez da geratuko.
Gertatu zaiguna kontatzea, minaren mapa zabal honen parte bilakatzea, bakoitza geu­re kontakizunaren subjek­tu bilakatzeko modua ere bada. Azken finean, orain aurkeztu dugun bilduma tresna bat da, guztion artean osatzekoa. Denon artean osatu behar dugu minaren eta sufrimen­duaren kontakizuna, era ko­lektibo batean, egiteko dagoe­lako.

Lan haundia egina duzue. Oraindik gehiago atera daitekeela uste duzue?
Bai, jakitun gara asko dagoela osatzeko, hainbat gertakari eskura edo ezagutzeko moduan ez direlako egon.  Jende asko egongo da gertatu zaiona kontatu ez duena, eta orain da garaia egia jakin dadin.

Batez ere, ze garaitako gerta­kizunetan dago hutsune gehiena?
36ko gerrak Hernanin eragin­dakoaren inguruan sakondu da gehien azken hamarkadan, baina badago oraindik doku­men­tatzeko lana. Frankismoa­ri dagokionez, oraindik luzera­ko dago Udal Artxiboan, jazar­pe­nerako frankistek erabilita­ko bide guztien arrastoa topa­tze­ko, izan ere, jazarpen ideolo­gikoa eta ondoriozko zigorren (molde askotarikoak) doku­men­­tazio ugari utzi zituzten udal agintari frankistek. Era berean, herritarren lekukota­suna beharrezkoa litzateke bai frankismoan jasandako zigor mota ezberdinak zerrendatzeko eta horien ondorioak biltzeko.
Azken frankismo eta tran­tsizio osteko jatorri ezberdine­tako bortxakeriaren ondorioei begira, uste dugu abiapuntu berri bat ezarri dela, baina asko dagoela osatzeko zauritu, eraso, jazarri… duten herrita­rrei dagokienez.  

Beste zerbait gehitu nahi?
Batetik, orain arte herritarrek zein beste eragileek egindako lana eskertu nahi nuke eta, bestetik, deialdia egin bakoi­tzak bere egia kontatzeko, horixe izango baita etorkizu­nean errepika ez dadin ber­me­rik onena.