Euskeraren inguruan gezur asko esan omen dira. Nork?
Euskararen historia menderakuntza baten historia da, oinarrian dominazioa daukan prozesu politiko baten ondorioa. Euskal Herriak izan zuen formulazio politiko bat, Nafarroako Erresuma deitzen dena, eta euskara erresuma hartan hegemonikoa zen, hau historialari espainolek ere onartua eta idatzia dute. Askotan geu gara geure historiaz enteratzen ez garenak.
Gaztelak erresuma hura militarki konkistatu eta zatitu zuenean hasi zen gaztelaniaren inposizio prozesua. Lurralde menderatuaren hizkuntza desagerraraztea da inperioaren helburua, baina hori lortu ezin duenez biztanle guztiak akabatu gabe, orduan euskararen marjinazio soziala eragingo du. Horretarako sortu zituen gezurrak, mende askotako programazioren bidez guregana iritsi direnak, askotan geuk indarra eta sinesgarritasuna eman diegulako.
Liburuan "hamasei gezur handi eta koda bat" aipatzen dituzu. Zein dira?
Bat, hitzarmena egon zela Gipuzkoa, Bizkaia eta Araba Gaztelarekin batzeko; konkista militarra izan zen, aski frogatua historialarien aldetik, Gasteizko setioa da pasarterik ezagunena. Bi, euskara ez dela (ez zela) modernoa, praktikoa, inprentaren asmakizun garaian beste hizkuntza askoren aurretik zegoenean. Hiru, euskara inposatu egin nahi dugula, hemen bi hizkuntza inposatu direnean, espainola eta frantsesa, hizkuntza bat bere lurraldean hedatzeari “normalizazioa” deitzen zaiola ahaztu gabe, “inposizioa” zure lurraldetik kanpo zerbait ezartzeari deitzen zaionean.
Itsu-itsuan sinistu ditugu?
Mende askotako akulturizazioa jasan dugu, gure historia ezkutatu zaigu, mundua Espainiako zein Frantziako begiekin ikusten genuen bitartean. Amnesia bultzatzen du konkistatzaileak, nor ginen oroitu ez dezagun. Desideologizatu gaituzte, eta hori izan da guk gezur horiek sinesteko markoa. Marko hori hautsita, gezurrak berehala urtu egiten dira.
«Desideologizatu gaituzte, eta hori izan da guk gezur horiek sinesteko markoa»
«Gezurra da hitzarmena egon zela Gipuzkoa, Bizkaia eta Araba Gaztelarekin batzeko»
«Ohitu egin gara; protesta barik onartzen ditugu hizkuntzaz aldatzeko egunero etengabe egiten zaizkigun eskaera guztiak»
Zein izan dira gezur horiek sinistearen ondorioak euskaldunongan?
Geure herriaren aurkako jarrerak gauzatu eta bultzatu ditugula, geure interesen aurkako gauzak eginez. Gutxiespen konplexuek janda gaude, eta oso barruan ditugu mezu kolonialista horien ondorioak, geu ohartu gabe plazaratzen ditugunak. Bigarren mailako hiritarrak izatera ohitu egin gara, protesta barik onartzen ditugu hizkuntzaz aldatzeko egunero etengabe egiten zaizkigun eskaera guztiak.
Gezurrek presioa egin diote euskarari?
Egoera menderatuan bizi gara, eta gezur horiek sinetsarazi digute hori sanoa dela, ezin dugula kexatu. Beldurrez bizi gara euskarari buruzko gure ekimenetan, gai delikatua omen da, sentsiblea. Kontsentsua aipatzen da. Ahaztu dugu egia latza: hizkuntza bat bere lurraldean mintzatzeko ez zaiola inori baimenik eskatu behar.
Azkenaldian entzun al duzu gezur berririk?
Aspaldikoa da euskalkiak eus-kararen aberastasun direnekoa. Alderantziz da: zatiketa politikoak ekarri zuen hizkuntza zatiketa, konkistak eragin zuen euskalkien sorrera. Hizkuntza baten helburua jendea komunikatzea bada, euskalkiak oztopo dira horretarako, beraz probezia bat dira, ez aberastasuna. Ez dezagun geure burua hainbeste engaina!
Zer egin dezakegu gezur horiei aurre egiteko?
Lehenengo kontziente izan, detektatu; gero desaktibatu, gauzei bere izenez deitu. Hizkuntza gizartean beharrezko eta onuragarri denean soilik salbatuko da; bestela folklore bihurtuko da, exotismo bat.