«Beste zerbeza bat nahi dugu; Hernaniko lupuluarekin egina, bertakoa daukagu helburu»

Alemaniara egin zuen bidaiatik bueltan, garagardoa egiteko arra sortu zitzaiola kontatu zion Jon Ezeizak, Oier Iu­rra­men­diri. «Euskal Herrian dena egiten den bezala, afari baten bueltan» aritu ziren gaiaren inguruan, eta pixukideak zirenez, Ekhi Zubiria eta Txomin Lizeaga ere bertan ziren, eta bat egin zuten proiektuarkein.

Etxetik hasi, Errotaburutik pasa, eta Urnietara
2013 urte bukaera izango zen, afa­ritan sortutako ideiari jolas mo­duan heldu ziotenean. «Ge­ne­kien bakarra zen, bukaerako produktua gustatzen zitzaigula. Garagardoa egiteko proze­su­ari buruz, berriz, ezer ez. Ho­rre­gatik, kit horietako bat erosi ge­­nuen, ikasteko. Hautsak na­ha­si, probatu... Ume jolasa zen hu­ra, baina ona ateratzen zen ga­ra­gardoa. Beraz, lupulua eta garagarra erostea erabaki ge­nuen!».
Gainontzean, etxeko materiala nahikoa dela diote. «Sua, eltzeak... Gero mazeradorea... Azkenean pixuan ezin kabitu, eta Errotaran baserrian, Iurra­men­direnean hasi ginen. Han bazen 20 litrotako eltzea, gasa erabiltzen duen sua... Sukal­de­an egin eta salan uzten genuen mazeratzen. Eta sagardo botiletan botilaratu genuen, kortxo eta guzti!».
Hortik, eltze haundiagoetara pasa ziren. «Paellerarekin hasi ginen». Eta hirugarren fa­sea iritsi zen: «hozte sistema! Azkar hoztu behar du, irakin on­doren. Baina 30 litroko el­tzea hoztea zaila da. Askok baineran egiten dute, izotzekin. Guk etxeko erreka erabili ge­nu­en, katiuskak jantzita! 20 mi­nutu behar izaten dituen hoz­te prozesua, 10 bat minututan egiten genuen, eta tiradako 40 litro egitera iritsi ginen!».
Azken pausua, Urnietara sal­to egitea izan da. Bertan «la­bo­rategia» daukatela diote, «proba eta esperimentuak egiteko». Produkzio haundiagoetarako, berriz, Nafarroako lagun ba­tzuekin elkarlanean aritzen di­ra. «Instalazio txiki bat daukate, eta han egiten dugu. Kon­trakantxa Gaztetxeko urteurrenerako ere, bertan egin ge­nu­en. Etiketak jartzeko makina ere badaukate, eta eskerrak! Ho­rre­la ez dugu eskuz egin behar!».

Gomendioetatik ikasi, eta irakatsi
Jolasean hasi ziren, beraz, kit batekin. Baina bidean laguntza jaso dutela azpimarratzen dute.
«Hasieran Igor Goibururen­gana jo genuen, eta hark trikimailu asko erakutsi zizkigun». Bat, inportantea, errezetak idaz­­tea. Hori ez dute berehalakoan ahaztuko... «Behin gara­gar­do beltza egin genuen, oso ona. Baina sobrak bukatzearren egin genuen, eta ez ge­nuen errezeta apuntatu. Gero, ordea, ederki damutu ginen! Arantza ezin kenduta gabiltza! Bi hilabetera probatu eta oso ona atera zela ikusi genuen! Ez genuen espero! Sirope izendatu genuen, baina ez dugu lortu berriro horrelakoa egiten».
Bestalde, ikasten jarraitzeko, hainbat bidaia ere egin dituzte; Bartzelonan izanak dira, adibidez, lupulu ekologiko plantazioa ezagutzen. Hain zuzen, bidaia horietako batean, hernaniarrak zirela azal­tzean, erantzun zieten; «noski, Hernanin dena ez baita sagardo, ezta?». Konbentzitu egin zituen! «Kuadrilan badaukagu sa­gardogilea, eta hura ez da ke­jatu. Beraz, badaukagu be­deinkazioa!».
Orain, berriz, Otsaiheneko kideak dira, dakitenetik zerbait erakusten saiatzen direnak. «Gure metodoa edonork erabili dezake. Igorri esker ikasi genuen, eta orain guk azaltzen dugu, etxean nola egin daitekeen garagardoa, gu hasi ginen bezala. Izan ere, horrek asko errazten du lana. Dagoeneko izanak gara Le­keitio edota Usurbilgo gazte­txeetan, Donostian eta Her­nani eta Astigarragako AEKn. Zure zerbeza egin ahal izateak, badu zerbait berezia».

«Gure metodoa edonork erabili dezake. Igorri esker ikasi genuen, eta orain guk azaltzen dugu, etxean nola egin, gu hasi ginen bezala. Horrek asko errazten du»

Ekintzailetzari bidea egiten, afizio ofizio bihurtuz
Garagardoa egiteak afizio izaten jarraitzen du lau gazteen­tzat, baina dagoeneko hainbat buelta eman behar izan dizkiote proiektuari. 
Hasteko, izenari. «Hasieran Errota deitzeko asmoa izan genuen, baserrian egiten genuelako garagardoa, baina erregistratzera joan, eta izena hartuta zegoen. Horrela, izenak begiratzen hasi ginen, eta berriro ere, afari baten bueltan, hiztegian lupuluaren sinonimoak begiratu, eta han­txe topatu genuen: otsaihen, garagardoa txikian. Gure filosofia ondo transmititzen du».
Beste pauso bat izan da, lan aukera sortzeko zer behar duten jakitea. «Baten batek interesa edukiko balu honetatik bizitzeko, eredua sortzen ari gara. Ez dugu serio hartu, baina auskalo. Horregatik, iaz Kooperatzenen ikastaroetan izan ginen, eta ikasi genuen autonomo baino, zen figura hartu beharko genukeen, mikrozerbezeria sortzeko zer behar den... Ikusi dugu badaudela aukerak».

Merkatua, zabaltzen
Aukera haundiena, ordea, mer­­katuak sortzen du. Baina horretan ere, baikorrak dira. «Beste herrialde batzuetan aspaldi hasi ziren etxean garagardoa ekoizten: AEBetan, Bel­gi­kan, Alemanian... Ka­ta­lu­ni­an ere hasi ziren, orain 10-15 urte. Euskal Herrian beti atzetik ibiltzen gara. Baina lehen ez zegoen interesa sumatzen da, Nafarroan asko egiten ari dira, Hernanin BBP ere badaukagu... Garagardo artisauaren merkatua txikia da oraindik, baina zabalduko da!». 

Hernaniko lupulua

«Garagarrik ez, baina Hernanin bada lupulua»

Oliteko lupulua erabiltzen dute oraingoz Otsaihen egiteko, baina ez betirako.

Etxeko materialarekin hasi ziren Ezeiza, Zubiria, Lizeaga eta Iurramendi, Otsaihen egiten. «Hasierako filosofiari eustea izan da beti gure helburua. Produkzio txikia, ahal dela, hemengo osagaiekin».
Oraingoz, gertuago topatu ez, eta Oliteko lupulua erabil­tzen dute, eta Nafarroako malta. Baina Hernaniko bertako garagardoa egiteko saiakera martxan daukate.

Martindegiko aldaxkak, balkoian
Otsaihen egiten hasterako, jakin, bazekiten Hernanin ere lupulua bazela. «Txominen izeba Urumeako lupuluarekin lanean aritutakoa da».
Horrela, Iñaki Sanz-Azkue, Aranzadi zientzia elkarteko biologo hernaniarrarekin jarri ziren harremanetan. Izan ere, botanikaren alorrean ere hainbat lan egin ditu, eta urte honen hasieran Urumeako lupuluaren inguruko lanaren berri eman zuen, Kronikan eta Argia aldizkarian. 
«Iñaki Sanz-Azkuek esanda, orain 80 bat urte Hernanin landatutako aldaxka moduko batzuk topatu genituen Mar­tindegin, eta etxean landatu ditugu. Marihuanaren ordez, guk lupulua daukagu balkoian!» Familiakoak omen, bi landareak, eta baten bat ez ote den nahastuko ere pasa zaie, burutik!

«Marihuanaren ordez, guk lupulua daukagu balkoian!»

Hernanira ekarritako aldaxkak, ala bertakoak?
Baina etxeko balkoian ez ezik, beste txoko batean ere landatu dute aldaxkaren bat, ustez, are bereziagoa. 
«Hernanira ekarri ziren lupuluen aurretik ere, bazen bertakoa, kontrolik gabe hazten zena. Iñaki Sanz-Azkueren laguntzarekin, uste dugu topatu dugula aldaxka horietakoren bat, eta landatu dugu. Orain horrekin bueltaka ga­biltza. Hernanin ez dago garagarrik, baina bai lupulua! Gure helburua da Hernaniko lupuarekin egindako garagardoa egitea. Beste zerbeza bat nahi dugu, bertakoa».
Nork daki; agian, luze baino lehen Hernanin eta Hernaniko osagaiekin egindako garagardoarekin gozatzeko aukera izango da, Otsaihenen eskutik. 

Otsaihen garagardoaren esentzia

«Ez genuen delicatessen bat bilatzen; alternatiba erreala nahi izan dugu»

Komertzializatzeko fasearen atarian, «gusto askotara egokitzen saiatu» da Otsaihen.

Jolasean hasi arren, ederki ika­si dute garagardoa nola egin, Otsaiheneko kideek. «Oi­na­­rriz­ko osagaiak lau dira: ga­ra­garra, ura, lupulua eta legamia». 

Bost fase 
Hortik aurrerakoa, 5 fasetan ba­natzen da; mazerazioa, fil­tra­tzea, irakinaldia, hoztea eta hartzidura edo fermentazioa. 
«Aurrena, ura be­ro­tu eta garagarra bota be­har da, maltak dauzkan azukreak atera­tzeko, gero hori hartzitu (fermentatu) ahal izateko; hori da mazerazioa. Ordu eta erdiz geldi utzi behar da horretarako. Ondoren, filtratu, hau da, zereala kendu eta egosi egiten da. Segidan, irakitean, lupulua, kogollo lehorrak botatzen dira. Ordubetez luzatzen da ira­kinaldia, eta lupulua ha­si­e­ran botata, mikaztasuna lor­tzen da; er­dian botata, gustua; eta bukaeran, aroma. Azkenik, hoz­tu eta legamia gehitu behar zaio, eta gero, astebetez edo bi astez fermentatzen utzi. Boti­la­ratzearekin bukatzen da. Baina kontuz ibili behar da irakinalditik hozteko prozesura pasa­tzean, ez kutsatzeko. Izan ere, legami salbajeak izaten dira».

Edurne Elizaldek ere jaso du Otsaihenen esentzia, etiketan.

Otsaihenen esentzia, berezko zigilua
Oinarrizko prozesua da hori, baina Otsaihenek berezko zi­gi­lua, esentzia propioa dauka, gai­nontzekoengandik bereizten du­e­na. «Hobby bat da hau gu­re­tza­ko, eta horrek askatasuna ema­ten digu denbora nahi be­za­la administratzeko, ga­ra­gardoa nahi dugunean egi­teko, probak egiteko... Gure frikismoa dela-eta, egin di­tu­gu probak, eta egin dugu  ga­ra­gar­doa azenario morearekin, ez­ti­a­rekin, laranja azalarekin... Gu­­re izaeran dago, pro­bak egitea!».
Baina «Otsaihen komer­tzializatzeko fasearen atarian» daudela onartzen dute, eta horretarako, bestelako garagardoa egin dute. «Proba xelebreak etxerako egin ditugu, baina bestela, nahiko garagardo xuabea egin dugu. Ez da poteoan edateko garagardoa; era diferentean kon­tsumitzeko da, lasaiago. Ga­ra­gar­do artisaua asko lo­tzen da zapore fuertearekin, eta gu saiatu gara arina egiten eta gusto askotara egokitzen. Ez genuen delicate­ssen bat bila­tzen; alternatiba erreala nahi izan dugu. Izan ere, batzuetan artisaua horixe bihurtzen da, gutxi batzuen eskura dagoen hori».

Manoli Lujanbioren itzala, Otsaihenen etiketan
Berezkoagoa egiten duen beste ezaugarri bat ere badauka Otsaihenek; etiketa.
«Kontrakantxa Gaztetxe­ra­ko egin genuen garagardoari ja­rritako etiketa berezia, Edur­ne Elizalde hernaniarrak egin zuen, eta oraingoa ere bai; Manoli Lujanbio agertzen da bertan. Nork ez du ezagutu, Kaxkoan? Haren irudia ager­tzen da panderoarekin, edalontzia eskuan, edo erretzen; garagardo horia, tostatua edo beltza irudikatzen. Gure frikismoaren beste marka bat!».