«Gure etxeetan parekidetasuna gezurra da, gehienetan»

Martxoaren 8aren bueltan bildu dira Ixiar Pagoaga, Irantzu Jauregi, Garazi Jauregi eta Amaia Altuna, Hernaniko Mu­gi­mendu Feministako partaide eta pro­tagonistetako batzuk.
Orain arteko bizipenei errepasoa egi­nez, asko aurreratu izanagatik pozten di­ra, baina oraindik ere garai bateko al­da­rri­kapen askok indarrean segitzen dutela ere ikusten dute. Gaurkoan, ozen go­go­raraziko dituzte, zalantzarik gabe.

Esperantza garai... apalak?
Ixiar Pagoaga da gaurko lau prota­go­nis­tetan esperientza haundiena daukana. «Franco hil arte hemen ez zegoen ezer. Gero, 77an, 78an hasi ziren mugimendu batzuk, asanbladak, baina oso klan­des­ti­noak ziren. Hernanin EMKren inguruan izan zen mugimenduren bat, ekintza bor­titzen batzuk... Baina nik ez nuen eza­gutu; Donostiako Asanbladan ibiltzen nin­tzen».
Mugimendu guztiak, ordea, ez ziren klandestinoak eta apalak izan. «77an Leio­an egin ziren emakumeen jardunal­di­ak oso inportanteak izan ziren, eta baita Basauriko atxiloketena ere. Era berean, 77a izan zen Martxoak 8a au­rre­ne­koz ospatu zen urtea. Gero Egizan sor­tu zen 80eko hamarkadan... Baina Her­nanin mugimendu gutxi zegoen. Aleak ginen. 90era arte ez dira ematen urrats gehiegi. Asanbladak sortu ziren, baina mugi­mendu minoritarioak ziren Eus­kadin».
Tentsioak gogoratzen ditu Pagoagak, baina batasuna gailendu zela azpima­rra­tzen du. «Ezkerreko alderdietan baze­go­en mugimendua, baina talde mistoetan ten­tsioak izan ziren; hortik sortu ziren emakumeen asanbladak, emakume be­zala gauza batzuk erdigunera eramateko. Izan ere, ordura arte alderdietan ere ema­kumeek egin behar zuten lan gi­zo­nen mesedetan. Gero, mugimendu fe­mi­nis­ta abertzaleak izan ziren. Mugimendu haiek unitarioak izan ziren, eta gaur egun, Ema­ku­meen Etxearen inguruan ere berriro mugimendu unitarioen in­gu­ruan ari gara. Uni­tarioa, berdintasunaren aldekoa eta sis­temaren kontrakoa. Es­plo­ta­tzailea ba­za­ra, ezin zara izan fe­mi­nis­ta; Hillary, Ci­fuen­tes... feminista?! Za­pal­tzai­leak dira-eta! Berdin hizkuntzarekin eta guzti­a­rekin. Emakumeok indar mi­no­ritarioen inguruan eta berdintasunaren alde, ja­rrera unitario inportanteak izan ditugu».

Aborto eskubidea, antikontzeptiboak edo sexualitate askea
Klandestinitatean mugitu izana gogo­ra­tzen du Pagoagak. «Ezkerreko ema­ku­me­ok beti jokatu izan dugu emakumearen ego­era baztertzailearen aurka, baina klan­des­tinitatetik saltoa egitea ez zen erraza. Fran­co hil ondorengo garaiak es­pe­rantza haun­dikoak ziren, baina mu­gi­menduak ez ziren oso masifikatuak. Orain­dik, jende as­korentzat antiojoak erabili eta ira­kur­tzen genuen ema­ku­meak, feministak, gaiz­ki ikusitako ema­ku­meak ginen. Eta ba­nanduta bazeun­den, koadroa kon­ple­toa zen! Banketxera joanez gero ere, gi­zo­naren baimena behar zen edozertarako!».
Baina ausartak izan ziren. «Do­nos­tia­ko Asanbladaren bitartez, sare bat sortu genuen, eta abortatzera laguntzera joaten ginen Holandara. Abortoaren alde sinatu genuen Basauriko atxiloketen aurretik; Nik abortatu dut, esaten genuen. Ausartak izan ginen. Izan ere, garai hartan hori esateak esan nahi zuen Guardia Zibilaren bisita jasotzea. Eta hara! Nere izena argitara atera zen kanpaina harekin!».
 Hernanin ere, elkar ezagutzen zu­te­nen artean mugitzen hasi ziren. «Ber­din­ta­sunaren alde, aborto eskubidearen al­de, antikontzeptiboak lortzeko, harre­man sexual libreago batzuk edukitzeko au­keraren alde... egiten genuen borroka. Ezin da imajinatu zer nolako aurre­ra­pau­sua izan zen antisorgailuena. Mediku eza­gunen bidez bakarrik lortzen ge­ni­tu­en. Justel farmazian ere egin genituen kan­painak. Preserbatibo bila joan eta es­ka­tzen ziguten errezeta ortopedikoa! Or­du­an esaten genuen Obtalidon, egungo Ibu­profenoaren modukoa, arriskutsu­a­goa ze­­la goma zati hura baino, eta salatu egin­go genula hura errezeta gabe saltzeagatik!».

Errepresioa eta mugimendua apaltzea
Yausikan, «eskua sartu izanagatik kontra jarri eta tabernaz taberna aurre eginez» ere ibili ziren, baina «minoritarioa» zela dio berriro ere Pagoagak. «Errepresio haun­dia zegoen. Oso gaizki ikusia ze­go­en emakume bat kalean. Oraindik ez naiz gai kalera atera eta nere kontutik, ba­­karrik pote bat hartzeko. Mosto bat bai baina... Puta batzuk ginen! Go­go­ra­tzen dut haurtzaindegian hasi nintzela la­ne­an 77an. Bananduta nengoelako guraso ba­tzuek zalantza egin zuten umeekin lan egi­teko eredugarri ote nintzen... Eta hori planteatzea normala zen, baita haur­tzain­degi bat sortzeko ahaleginean ari zi­ren guraso gazte eta apurtzaileen artean ere! Ume­ak familian hezi beharra ezin­bestekoa ikusten ez zutenen artean ere, emakume banandu bat... Gero, az­pie­gi­tu­ra bila ari ginela, EAJkoak kontra azal­du zi­ren, eta mitinak egiten zituzten, esanez, umeak familian hezi behar zi­re­la. Hain zuzen, boterean zeuden di­ru­du­nak, umeak hazteko neskameak zi­tuz­te­nak! Guk planteatzen genuena zen hez­kun­tza sistemaren barruan, adituekin, ume­ak zainduta egotea».
Erresistentziak ez ziren gutxi, hortaz. Baina «minoritarioak» ziren mugimendu haiek izango zuten, pixkanaka, eragina. «He­rrian bonba bat izan zen Empar Pineda In­terviú aldizkariko portadan agertzea (1980an: Soy lesbiana porque sí). Ho­mo­sexua­litatea gaur oso arrunta da, baina orduan... Eta gero, bere ahizpa hil zenean egin zen hiletan, jende pila bat bildu zen Plazan, denak Emakumea Zutik kantatzen. Irudi potentea izan zen».

Klandestinitatetik erakundeetara
Horren guztiaren ondorioak nabaritu aurretik, ordea, galdialdia izan zen urte batzuetan. Irantzu Jauregi 92an joan zen Andoaindik Leio­ara, soziologia ikastera. «Unibertsitatean gerturatu nintzen mu­gi­mendura. Ordura arte ez nuen ezagutu. Eta gero, 98 in­gu­ru­an bueltatu nintzen; or­duan, Hernanira. Ez zegoen mugimen­du antolatu oso po­ten­terik. Bazegoen Egizan, eta Molotoff irra­tian horren buel­tan irratsaio fe­mi­nista egiten zuten ba­tzuk, baina ahul. Han ibili nintzen, eta ur­te pare batera hasi nintzen udaletxean, Ber­dintasun Sailean lanean; 2001ean sor­tu zen, eta Hernanikoa izan zen Gi­puz­ko­an biga­rre­na. Hasieran egin genuena izan zen, herri­an feministak izan zirenak biltzeko saia­kera. Berdintasun Kon­tsei­lua sortu ge­nuen horrela, talde egiturarik ez, eta nor­banako gisa ere gehitzeko au­ke­ra ema­nez». Eta helburua, argia zen. «He­mengo Kontseilua ez da oso ins­ti­tu­zio­nala. Hau da talde bat, pen­tsatzen duena zer egin. Hainbat proiekturen bul­tzaitzaile izan den feminista talde bat, teknikari batekin, eta beraz, udaletxeak babestuta eta baliabide ekonomikoekin».

«Mugimendu Feminista da unitarioa, berdintasunaren aldekoa eta sistemaren kontrakoa. Esplotatzailea bazara, ezin zara izan feminista; Hillary, Cifuentes... feminista?!»

Garai hartan sortu zen, baita ere, Ema­ku­meen Mundu Martxa; 2000an. «Ez da ka­sualitatea», Pagoagaren ustez; «le­ge­e­tan gauzak aldatzen hasi ziren. Mu­gi­men­­du batek bestea ekarri zuen. Hainbat gai berri planteatzen hasi ziren; 2007an Amaia-Aimarren agurraren ondoren, tran­s­exualitateari buruz egindako zi­ne­maldi saioak, adibidez». Ados da­­go Iran­tzu Jauregi ere. «Jende gaztea ak­­ti­ba­tzea lortu zen, Euskal Herri mailan ere».

Institututik herrira
Ez zen kasualitatea izan, ez. Ixiar Pa­go­a­ga berak, Santa Barbarako institutuan ira­kasle zela, Hezkidetza proiektua ga­ra­tzen lagundu zuen. «Tailer bat egin zen; mu­tilek plantxan egiteko eta neskek, gim­nasioan, autodefentsa lantzeko. Eta mu­tilak inbiritan! Hura izan zen au­rre­netako ekintza, ikasleekin egina, eta uste genuen erokeria zela, baina gustura aritu ziren».
Garazi Jauregik, hain zuzen, hura guz­tia jaso zuen. «Aurreneko harremana, ber­dintasunaren edo feminismoaren gaia­rekin, DBHn izan genuen. Orduan ha­si ginen Gune Ilunen Mapa egiten. Ez ge­nuen ondo ulertzen zer zen, baina iden­tifikatu genuen non eta zergatik pa­sa­tzen genuen beldurra. Ondoren, kiro­la­ren diagnosia etorri zen. Errepaso ederra egin genien klubei, kokoteraino bai­keun­den. Hor hasi ginen kontzientzia har­tzen, eta gero, Herne Neska Taldea sortu zen 2005ean, jarraitzeko aukera eman ziguna. Azken batean, guk Kontseiluaren lan tekniko horren ondorioak jaso ditugu».
Hain zuzen, horixe izan zen Kon­­tsei­lua­ren asmoa, Irantzu Jauregiren esa­ne­tan. «Neska gazteekin formazio batzuk bultzatzeko Emakin taldea kon­tra­tatu zen, eta ikastetxe guztietara joan zen. Horren bueltan sortu zen Herne». Eta hor­ren bueltan, beste hainbat talde, he­rrian, Garazi Jauregi bera tartean zela. «Orduan entzun nuen aurrenekoz; zer­gatik ema­ku­meok ezin dugu kamioilari izan?» go­go­ra­tzen du. «Karbonera, Kafeta Feminista... Horiek ere gai asko plazaratu zituzten he­rrian. Guk Txoko Fe­minista sortu ge­nu­en. 2009ko mar­txo­an antolatu ginela uste dut. Or­dura arte Kon­tseiluak Do­­nostiara bi­de­ra­tzen zi­tu­en Mar­txoa­ren 8a eta ho­rre­la­ko­ak. Hortik sortu zen Txoko Feminista; he­rrian zer­bait an­to­latzeko beharretik. Gazte Asan­bladan ibiltzen ginen batzuk eta beste pare bat bildu ginen eta Martxoaren 8an Marijira antolatu genuen. Kontseilukoek esan ziguten gurekin ze­tozela, eta horrek indarra eman zigun».

«Simon de Beauvoirrek esana da: ‘emakumea ez da jaiotzen; egin egiten da’. Ba gizona ere bai! Denak ez dira patriarkatuaren perfilekoak»

Amaia Altuna da lau protagonista hauen artean gazteena, eta berak ere ins­ti­tutuan izan zuen mugimendu hauen berri. «Harremonak proiektua ezagutu genuen eskolan, eta Plax! Sexu eta Bikote Aholkularitza zerbitzuko bulegora joaten hasi ginen gure kezka eta zalantzak ar­gi­tzera. Gainera, institutuan bertan baze­goen Liletak taldea ere, eta guk sortu ge­nuen Parekide. Feminista sentitzen gi­nen, baina eskolan. Eta halako batean, uda­letxetik deitu ziguten, Emakumeen Etxea zela-eta! Ezin genuen sinestu. Asko lagundu digu. Orain, Martxoaren 8an gure denbora ere izaten dugu gurea esateko. Herrian mugimendu feministak kristoren indarra dauka! Udalekuetan beste he­rrie­tako lagunekin komentatzen dugunean, haluzinatu egiten dute». Pagoagak uler­tzen du zergatik. «Aza­roaren 25ean ere, gazte pila bat elkartu zineten; neskak, eta mutilak! Hori berria da, ez da ohikoa». Baina Altunarentzat hori, «arrunta» da.

Krisi garaian, atzerapusuak
Lortutako aurrerapenak makalak ez ba­dira ere, oraindik zer aldarrikatu ba­da­goela azpimarratzen dute, hala ere. Ixiar Pagoa­garen ustez, «krisi ekonomiko guz­tie­tan bezala, oraingoa ere atzerapausoak ematen ari gara. Amatasuna indartzea; berriro ardura emakumeei bakarrik ema­tea, akatsa da. Eta dena instituzioei es­katzen diegu, baina eskatzeko, lehenengo egin egin behar da; etxetik hasita. Baina gure etxeetan parekidetasuna gezurra da gehienetan. Emakumeak dauka nere ga­rai­ko rola, eta hori aldatzen ez bada, pa­tri­arkatuari ez zaio benetan buelta eman­go. Emakumea ezin da pertsona osoa izan denaren ardura badauka». Hori da egun­go erronka bat, eta bestea, bio­len­tzia. «Ema­kumea indartzen ari da, eta ho­rrek dakar gizonen erreakzioa ere. Ba­tzuena, oso txarra; hortik sortzen da gi­zartearen arazo nagusi bat: biolentzia. 2004an genero legea onartu zenetik 700 emakume erail dira, eta ez da ezer ger­tatzen! Horri heltzea denon ardura da. Si­mon de Beauvoirrek esana da: emakumea ez da jaiotzen; egin egiten da. Ba gizona ere bai! Denak ez dira patriarkatuaren per­fi­le­koak; badira apurtu nahi dutenak, eta hori indartzeko errekonozitu egin behar da».
Irantzu Jauregik beste arrisku bat ere ikusten du: «badirudi berdintasuna mo­dan jarri dela, eta aprobetxatu egin behar da, gauzak lortzeko. Baina errealitate so­ziala beste bat da. Datuak egoskorrak dira. Zaintza eta hezkuntza ez dira eraldatu. Zaintzak jarraitzen du neurri haundi batean emakumeen esku egoten. Eta soldatetan arraila haun­­diagoa da gazteen artean! Lanpostu ba­tzuk, maskulini­zatuak direnak, femi­ni­za­tuak direnak baino hobeto baloratzen di­ra, eta beraz, soldatak, baldintzak hobeak dira».
Garazi Jauregik ondo ikusten duena da «hitz egiteak, konpartitzeak, arazoak identifikatzea ahalbidetzen» duela, eta «gaz­teak aktibatuta» datozela. «Horrekin lo­tuta, Andre Kalea edo Emakumeen Etxea ez dira kasualitatea». Gazteek mar­ka­tzen dute etorkizuna, eta Amaia Al­tu­nak argi dauka: «ni oso gustora nago!».

MUGIMENDU FEMINISTAREN
BILAKAERA ETA TESTUINGURUA
· 1960an, Baionan sortu zen abortua legeztatzearen aldeko aurreneko taldea.
· 70eko Espainiako kode penalean ‘adulterioa’ zigortuta zegoen eta kode zibilean emakumea pertsona ‘ezindutzat’ jotzen zen.
· 1975a Emakumearen Nazioarteko Urtea izendatzen du NBEk.
· 1976an egiten dira Bartzelonan Jornadas Catalanes de la Dona (Emakumearen Topaketak)
· 1976an abortatzeagatik atxilotzen dituzte 11 emakume basauriar. Oihartzun haundia izan zuen eta mobilizazio ugari izan ziren, emakumeen askatasunaren kontrako eraso kolektibo gisa hartu baitzen epaiketa. Auzia 1982ra arte luzatu zen; epaiketan, azkenean, absolbitu egin zituzten.
· 1977an emakume feministen aurreneko jardunaldiak egin ziren Leioan; 3.000 lagun inguruk hartu zuten parte.
· 1977an ospatu zen aurrenekoz Emakumeen Nazioarteko Eguna, Hego Euskal Herrian.
· 1981ean sortu zen Aizan! erakundea, ezker abertzalean militatzen zuten eta emakume asanbladetan zebil­tzanen artean.
· 1985ean abortoa despenalizatzen da.
· 1988an Egizan sortzen da KASen barruan.
· 1988an Emakunde sortu zuen Eusko Jaurlaritzak.
· 2000an Emakumeen Mundu Martxa egiten da aurrenekoz mundu osoan, eta Euskal Herrian.
· 2004an onartzen da genero legea.

DATA ESANGURATSUAK, HERNANIN
· 2001ean Hernaniko udaletxean Berdintasun Saila sortzen da; Gipuzkoan bigarrena.
· 2005ean Herne Neska Taldea sortzen da; Gure burua askatuz, feminismoan murgilduz kanpainarekin. Beste hainbat talde feminista sortuko dira urte hauetan: Kafeta Feminista, Katxazarra...
· 2006an Karbonera etxea okupatu zen; 2011n Ikatza liburutegi politiko-soziala ireki zuten.
· 2007an Amaia-Aimarren hileta zibila egiten da Hernaniko Plazan, eta transexualitatearen gaia plazaratzen da.
· 2009an sortzen da Hernaniko Txoko Feminista; 2014az geroztik, Euskal Herriko Bilgune Feministako partaide.
· 2010ean Hernanin egiten dira Euskal Herriko III. Topaketa Feministak: Kuleroak burura eta salto mundura.
· 2015ean Andre kalea izena berreskuratzen da.
· 2017an Hernaniko Emakume Etxea sortzeko parte-hartze prozesua bukatzen da.