«Aterabidea eztabaida zientifikoan dago»

Iruña-Veleiako aurkikuntzen egiazkotasuna zalantzan jarri da, eta auziak konpondu gabe segitzen du. Zergatik?
Erabili diren argudioak 3 mo­ta­ta­koak dira: A) Aztarna his­to­ri­ko­en beraien manipula­zioa da ba­tzuetan arbuiatu de­na; esa­nez, aldatu egin di­re­la. Inork ez bai­­tu zalan­tzan jar­tzen oi­na­rriz­­ko ma­te­ria­len an­tzi­­na­ta­su­na. B) Ar­gu­dio histo­ri­ko­ak era­bi­li dira; Iz­kri­buetan dau­den me­zuak ezin litezkela egi­az­­ko­ak izan ar­gudiatuz. C) Ar­gu­dio filo­lo­gi­ko­ak edo gra­ma­ti­kalak erabili dira batez ere, nahiz eta ez bakarrik eus­ke­ra­ren aldetik, ma­nipu­la­tu­ak izan direla de­fen­datzeko. Oso zai­la da azal­tzen zergatik de­fen­datu den az­tarna hauen fal­tsu­ta­suna, eta arrazoi asko izan litezke, batez ere his­to­ri­zis­­mo­a­ren edo his­to­ria­ke­ria­ren aldetik ikusita.

Nori interesatzen zaio aurkikuntzaren aurka egitea? 
Lehenik eta behin, eus­keratze irizpide zehatz ba­tzu­en defen­tsari; hain zuzen ere eus­kal­dun­­­tze berantiarra (modu, neu­­­rri eta izaera askotakoa) de­fen­da­tzen dutenei. Hizkun­tza­­ren al­-de­ko borrokan be­rez­ko­tasuna dei­tu ge­ne­za­ke­e­na ar­gudio ga­rran­tzitsua da. Ja­ki­na de­nez, de­mo­krazia au­rre­rakoi ba­ten ikus­pegitik, le­he­nik hiz­kuntza es­kubideak eta on­­do­rioz­ko as­ka­tasuna egon be­har­ko lirateke, baina berez­ko­ta­su­na, nahiz eta pre­de­­mo­­kra­ti­koa edo demo­kra­zia­tik at da­go­en erreferentzia izan, ga­rran­tz­i­tsua bihurtzen da gi­zar­te mai­lan. Adibidez, Na­fa­rroa­ko Erri­be­ran edo Ara­bako Errioxan ‘he­men ez da eus­keraz inoiz hitz egin izan’ esa­teak izugarrizko era­gina du, nahiz eta aska­ta­su­nak ho­rren gai­ne­tik egon be­har­ko lu­ke­en. Ezin ahaz­tu his­to­rizis­mo ofiziala eta erre­lato in­po­sa­tuak oztopo gain­die­zinak ez badira ere, ez direla gain­ditzeko errazak izaten.

Filloyk eta Koenek frogen egiazkotasuna defendatu zuten lehengo astean. Zein aldaketa eragin lezake aurkikuntza honek euskera eta euskaldunen historian?
Lehenik eta behin, aurki­kun­tza guztiak egia eskuratzeko la­gungarri dira eta, beraz, bai­ta ere, Iruña-Veleiakoak. Baina hauekin gertatzen da izu­­­ga­rriz­ko koska, jauzi edo ilun­­­tasun aroa gainditzen du­te­la aitortu behar dela. Eus­ka­rari bu­ruzko his­toriagile erro­ma­ta­rren berri izpi eta es­ka­sen ondotik, eus­ka­ra­ren azal­pen idatziek ha­mar­ga­rren men­­de­ra egin behar du­te jauzi eta idatzi luzeetara joa­te­ko ha­­ma­sei­garren mendera. Be­­raz, hu­tsu­nea ikaragarri lu­zea eta sakona da gure hizkun­tza­ren his­to­ri­an. Orain arteko Iruña-Veleiako aurkikuntzen ez­ta­bai­da maila edo arlo ze­haz­ki zientifikora eramaten baldin bada, eta arlo horretan be­raien egiaz­ko­ta­su­na aintzat har­tzen baldin bada, eus­­ka­ra­ren izae­ra­ri, ahai­de­ta­su­nei eta barne egi­turari bu­ruz­ko aurrerapauso ga­rran­tzi­tsuak emanen dira.

SOS Iruña-Veleiako abokatu izan zinen. Zein oztopo izan zenituzten?
Iruña-Veleiako auzi nagusia Ara­­bako diputazioak Eliseo Gil Zu­­billaga eta beste batzuen aur­­ka jarritako kereila da eta ni ez naiz auzi horretan le­ge­la­ri be­zala aritu. Nik SOS VELEIA ize­neko elkartearen ize­nean sa­laketa bat jarri nuen 2016an Iruña-Veleiako az­tarnategian egin­dako lur mu­gitze batzu­en­ga­tik. Besteak beste, lur mu­gi­men­du horiek arrosen etxea dei­tutakoaren in­guruan egin zi­ren eta in­gu­ru horretan aur­ki­tu dira orain arteko grafitorik edo os­tra­ka­rik gehienak, eta ba­­tez ere, eus­karazkoak di­re­nak. Sa­la­ke­ta horren helburua zen ez zedila aztarnategia kal­te­tu, lu­rra mugitzeko hon­dea­ma­­ki­nak erabili baitziren. Di­pu­­ta­zi­o­ak egungo az­tar­na­te­gi­ko ar­du­ra­du­nak eta, bereziki, Ju­lio Nuño Marzen babestu zi­tu­en, eta bertan behera gelditu zen auzia, nahiz eta salaketa ho­rrek kalte gehiago egitea era­gotzi zuela uste dugun.

Urteak pasa dira, eta egoerak, ez atzera ez aurrera jarraitzen du. Zergatik?
Auzi hori orain dela ia zortzi urte hasi zen eta dagoeneko bu­katurik egon beharko luke; artxi­ba­tuta. Egoera horrek ez du inolako justifikabiderik, baina, gainera, kontuan izan behar da ez direla egin, egin behar ziren proba nagusienak.

‘Auziaren aterabideak’ izango dituzu hizpide. Zein dira?
Saiatuko naiz au­zia­ren egoera zein den azal­tzen, lehen esan bezala, ze­haz­tuz, ni ez naizela auzi ho­rre­tako partaidea.

Zer egin, oztopoen aurrean?
Gizarteak ohartu behar du bi gau­zataz: lehe­nik, arazo hau ez dela ju­ri­di­koa, eta epaitegietara erama­tea, Ara­ba­ko diputazioak egin zuen bezala, ez zela zuzena izan, eztabaida zientifikoa de­la­ko soil-soilik; eta bigarrenik, gizarteak jakin behar du ga­rran­tzi handikoak direla Iru­ña-Veleiako aurkikuntzak eta inork ez duela zalantzan jar­tzen be­ra­ien antzin­a­ko­tasuna. Ate­ra­bi­dea eztabaida zien­ti­fi­ko­an dago al­de batetik, eta bestetik, az­tar­na­tegiaren ara­ka­tzea edo in­dus­keta egitean. Indusketa hori, jakina, behar diren baldintza, kontrol eta neu­rri guztiekin egin beharko li­tzateke, inork zalantzarik izan ez dezan.