Joserra Díez (Bilbo, 1970)
Erradiografia:
- Biologian doktorea.
- UPV/Euskal Herriko unibertsitateko irakaslea, Natur Zientzietan.
- Zientzia Fakultateko Ibai-ekologia ikerketa-taldeko kidea.
- Tesi doktorala: ibaiertzak eta ubidearen arteko elkarekintzak.
- 2 liburu idatzia: natura eta ibaien kontserbazioari buruz, eta hainbat artikulu, liburu atal...
- 30 komunikazio zientifiko egina, nazioarteko kongresurako.
- Administrazioren proiektu askotan parte hartu du.
- 2006an, Hernaniko ingurumenaren diagnosia hasi zuen, Aranzadi Zientzia Elkartearekin batera Hernaniko Udalak eskatuta.
Nola definituko zenuke uholde hau, neurri edo
magnitudearen aldetik?
Euritea, eta haren ondorioz uholdea, oso handia izan zen, baina nahiz eta kalte eta atsekabe handiak ekarri, ezin da historikotzat jo. 60 ordutan euri pila kontzentratu zen. Esate baterako erregistroek diote, Artikutzan 354 l/m2 metatu zirela. Uholde bakoitza desberdina da. Bai euri-kopuruaren arabera sailkatu litezke, edota urak toki batean hartzen duen altueraren arabera, baina badira beste faktore batzuk. Adibidez, azkenekoz euria noiz egin, faktore bat da ikusteko lurrak zenbateko gaitasuna duen ura xurgatzeko. Horrez gain, uholde honetan Hernanin orain arte sekula ureztatu ez diren eremuak urpean geratu dira... Horrek esan nahi du aldatu egin direla ibai-inguruko baldintzak (lur gehiago urbanizatu delako, erreka batzuk entubatu...).
Uholde hau ez al zen
uholde ´iragarri´ bat,
nolabait esateko?
Bai, hala da. Inoiz baino iragarpenerako baliabide zehatzagoak baititugu; eta gehiago. Asteazkenerako zenbaitek esana zuten eurite gogorrak zetozela asteburuan. Baina hor kontu bi daude. Batetik aktibatu zen alarma neurrikoa ote zen eta, bestetik, alarma aktibatu arren zenbait kalte ezin direla saihestu. Hainbat kritika entzun ditugu alarmaren `kolorearen´ inguruan, kalteak ikusita. Diote, laranja izan beharrean, gorria izan behar zuela. Jakina, behin uholdea pasata, oso erreza da hori esatea.
Iragarpenek ez dituzte euriteak edota uholdeak ebitatzen, biak ala biak, fenomeno naturalak baitira. Baina ezinbestekoak dira larrialdi zerbitzuak antolatzeko, hiritarrak jakinaren gainean jartzeko, eta kalteak gutxitzeko. Horretarako badaude alerta pizteko sistema batzuk, espero diren eurien araberakoak. Atalase maila horiek koloretan antolatzen dira eta gorria erreserbatzen da, egoera larrietarako. Zerbitzu ofizialak aldatuz joan ziren kolorea, horitik laranjara, baina gorrira ez ziren iritsi. Eta hortxe dago akatsa, egoera oso larria izan baitzen.
Astebete barru euri kopuru bera egingo balu, berriz sarraskia izango al genuke?
Bai, ziur aski. Baina, kontuan hartu behar da oraingo honetan Añarbeko urtegiak ezin izango lukeela horrenbeste ur erregulatu. Prebisioak egundoko garrantzia du hemen, alerta sistemak denboraz abisatuz gero kalte asko minimizatu baitaitezke. Urak maila handiagoa edo txikiagoa hartuko luke, baina jendeak denbora izango luke arrisku handiko tokietatik ateratzeko, kotxeak kentzeko, ondareak eta abar. Hala ere, Urumearen uholde-lautadak berdin ureztatuko lirateke, eta horretan poligono industrialak, etxebizitzak, errugbi zelaia edo errepideak badaude, urpean geratuko dira berdin berdin.
Horren aurrean, protokolorik ez al dago? Alegia, zein pausu eman larrialdi garaian?
Behin arazoa aurrean dagoenean, babes zibilak koordinatzen ditu esfortzuak, eta horretan, antza denez, oso profesional kualifikatuak ditugu. Aurrekoan irakurri nuen suhiltzaileek ia 300 irteera egin zituztela 65 udalerritan...
Eta ze pausu eman,
uholdea iritsi aurretik? Sarraskia horrenbestekoa izan ez dadin?
Arlo honetan ez naiz horren baikorra, ez baitut ikusten konsziente garenik; ez agintariak, ezta gutako bakoitza ere. Ura eta lurra batera kudeatu behar dira. Arro osoan egindakoak zuzen-zuzenean eragiten die ibai eta errekei. Beraz, orain, eta kaltetuekiko errespetu osoz, agintariei eskatzeak ibaia kanalizatzeko, garbitzeko edota dragatzeko, esan nahi du, ezer gutxi ulertu dugula.
Urumearen uholde-lautada, Ereñotzutik behera, guztiz okupatuta dago. Urumeako arroan, beste hainbat tokietan bezala, hainbat sailetan basoak modu penagarrian ustiatzen dira, eta euria ari duenean ura berehala dijoa ibaira. Horrekin batera lurzoru asko ari gara galtzen. Guri zeharo arrunta iruditzen zaigu gure errekak txokolate moduan bajatzea euria egin bezain pronto, eta hori ez da batere normala. Hau da, mendiek ez dute zertan lurra galdu. Guztion ondarea galtzeaz gain, uholde sasoian behekaldean kalteak handiagoak dira. Urruzunoko bailara da adibide aparta, eta etorkizunean, herrian han eta hemen landatzen diren eukalipto basoak adibide ezin hobea izango dira.
URA agentziak egin berri duen ikerketa batek dio, azken 100 urteotan 23 uholde haundi izan ditugula Urumean. Zer eginik ez al dago?
Uholdeak ez gertatzeko ez dago zer eginik, esan bezala, fenomeno naturalak direlako eta are gehiago, ezinbestekoak direlako ibaiak eta errekak osasuntsu mantentzeko.
Arriskuari buruz ari garenean, bi kontzepturi begiratu behar diegu. Batetik, arriskugarritasuna, berezkoa dena, eta lurra inpermeabilizatzean soilik aldatzen dena; bestetik kaltegarritasuna, uholdeen aurrean dugun sentikortasuna, pertsonei eta ondasunei afektatzen diena.
Baina, lurraldea kautela osoz kudeatzeaz gain normatiba ez dugu betetzen. Uholdeen arriskua kudeatzeko direktiba argitaratu zuen Europako Komisioak 2007 urtean. Bete beharreko arau honek epeak ditu. 2012-2013rako uholde arriskua ebaluatzea eta mapetan kokatzea (hau aspaldi egina dago, URAk baititu gure lurralde osoaren arrisku-mapak ondo eginak); 2015erako uholdeen arriskua kudeatzeko planak argitaratu behar ditu, eta horretan hartu beharreko neurriak (obrak eta abar) zehaztu behar ditu. Direktibak argi dio kudeaketa-plan horiek 3 zutabe behar dituztela:
1. Prebentzioa: uholde-lautadan etxebizitza, poligono industrial edo okupazio gehiago egitea ebitatu eta etorkizunean uholde-arriskua kontuan hartu.
2. Babesa: uholde lurrak eta hezeguneak berreskuratu.
3. Prestaketa: arrisku-tokian bizi direnei formakuntza eman eta prebentzio-planak behin eta berriro entsaiatu.
Oraingo honetan badirudi garaiz gabiltzala Europako epeak betetzeko. Hala ere, badirudi kontzeptua ez dugula behar bezala barneratu.
Administrazioak ba al du proiektu global bat, ibaiak ´gobernatzeko´? Administrazioak orain ari dira erredaktatzen arro mailako planak. Uholdeentzako neurriek, gehienetan, ikuspuntu hidraulikoa baino ez dute kontuan hartzen. Nik faltan botatzen dut ikuspuntu integralago bat.
Uholdeen argazkiak ikusita, ur-azpian geratu diren hainbat terrenotan etxebizitzak egitea aurreikusten da Hernanin (200 etxebizitza inguru). Zer irizten diozu?
Penagarria. Gure memoria oso ahula da eta diru ditxosoak egundoko indarra du. Argi eduki, krisi ekonomikoak soilik atzeratu du arrisku hori. Espero dut, arrazoiagatik, proiektu horiek berehala alboratzea; eta ez, krisiagatik bakarrik. Arazoa da administrazioak jarraitzen duela baimentzen hor etxeak egitea.
Zer eragin izan du hor
eraikitzeak?
Eragin handia du horrek. Batetik, ibaiak kanalizatzean uraren abiadura izugarri azkartzen da. Urak altu ez dijoazenean, itsasora iristen dira, inongo arazorik gabe. Baina, ojo, maila batetik gora, kanalizazioak arriskutsuak dira, urak higatzeko ahalmen handia duelako eta gainezka eginez gero, teorian babestuta zegoena urpean geratzen delako. Arroa inpermeabilizatzeak ondorio latzak ditu: lurrak xurgatu beharrean, azalean joaten da ura erreketara, eta ubideek berehala gainezka egiten dute.
Zubien diseinuak ere izan dezake eraginik, ´oztopo´ gisa funtzionatu ez dezaten?
Dudarik gabe. Ibaia hazita dijoanean ura izugarri igotzen da eta aldameneko egituren kontra gainezka egiten du. Urumean 8 zubi bota behar direla diote aurkeztu duten plan horretan.
Errekak garbitzeak zer egingo luke, mesede edo kalte?
Ikuspegi hidrauliko huts batetik, errekak garbitzeak mesede egingo luke. Baina horren interpretazioa arriskutsuegia da, eta tenore horretan nik errekak garbitu baino zera nahigo nuke, errekei lapurtutako esparruak bueltatzea.
Uholdeen ostean zerbait kronikoa gertatu ohi zaigu: askok eta askok gauza bera aldarrikatzen dutela «errekak garbitu eta gainera errekak dragatu behar direla» eta bi gauza ahaztu egiten zaizkigu. Batetik, behartuta gaudela errekak eta ibaiak egoera onean kontserbatzera, normatiba batetzeko. Izan ere, ekosistema hauetatik onura handiak eskuratzen ditugu: ur gardena, oxigenoa, klimaren erregulazioa, arrantza, biodibertsitatea, aisialdirako gune apartak... Beraz, garbituz gero, ekosistema hauen oinarriak galduko genituzke. Bestetik, ibaia dragatu liteke gune puntualetan: gaizki diseinatutako zubien inguruan, adibidez. Orokorrean ordea, dragatzeak ez du ezer konpontzen, behin eta berriro ibaiek forma eta oreka berreskuratzen dutelako. Hortaz, behin eta berriro dragatu beharko genituzke, eta horrek mozorrotzen du gure benetako gaitza: jarraitzen dugula lurraldea oso gaizki antolatzen.
Loiolatik aurrera Urumea kanalizatuta dijoa, eta horrek inbutu lana egiten du. Inbutu horrekin zer egin liteke?
Ez dut uste gaur egun inbutu horrekin ezer egin daitekeenik, espazio fisikorik ezbaitago. Gainera, inbutua egoteaz gain kontutan hartu behar dugu marearen eragina, gora datorrenean ibaiak pareta baten kontra jotzen duela, uholdea handituz.
Añarbeko urtegiari buruz zer iritzi duzu? Ze eragin izan dezake honetan?
Urtegi guztiek erregulatzeko balio dute. Urak pilatzeko, errekan behera joan beharrean. Añarbeko urtegiak ur asko pilatu zuen, eta behin atertu zuenean, pixkanaka askatu. Kudeaketa egokia izan zen. Dena dela, kontuan hartu behar da azken hilabete hauetan euri gutxi egin duenez, urtegiak aukera haundia zuela kaudalak erregulatzeko.
Urumeari errendimendua atera izan zaio erdi-arotik hasi eta gaur arte. Errendimendua ateratzen segi beharko al litzateke, eta zein modutara? Orain arte bezala? Beste eredu bat ba al dago?
Bai, badago beste eredu bat. Ibaiari arerioari bezala begiratu beharrean, bailarako ardatz moduan begiratu beharko genioke. Era horretan, hemendik aurrera guztiok, eta bereziki ardura dutenek, Urumea ibaiari eraso gehiago egingo ez bagenio, are gehiago, bere lurrak bueltatuko bagenizkio, hamarkada luzeetan eginiko erasoari buelta emango genioke.