Barakaldoko BECen bihar jokatuko den Euskal Herriko Bertsolari Txapelketako zortzi finalistatik lau Hernaniko Iraulio Panttalone Bertso Kabikoak dira. Oso pozik dira herriko bertsolariak, eta oro har herritarrak, zortzigarrena, finalista berria, Unai Agirre hernaniarra delako. Bera ere bai. Denek egin nahi dute saio ona; finala «irekia» dagoela diote. Zortzi bertsolari zerotik hasita 14.500 ikusleren, eta saioa, telebistaz ez bada internetez, ikusiko duten milaka zaleren aurrean. Bertsoa matematika ez bada ere, probabilitatea Hernanira begira dago.
Txapelketa Nagusiak eragin handia dauka. Hernanin eta inguruan udazkena desberdina izan da aurten. Ez bakarrik lehian diren bertsolarientzat. Baita senide, lagun eta, oro har, zaleentzat. Irailaren 23an txapelketa hasi zenetik hainbat herritar ikusi ditugu Txapelketa Nagusiko agertokietan ikusle, antolatzaile, argazkilari, kazetari, laguntzaile... eta dotore asko kantari ere bai, final laurden eta finalerdietan. BECeko finalean ere mordoxka izango dira bertan. Goizeko 11:00etan hasiko da finala, eta bazkaltzeko etenaren ostean, 16:30etan arratsaldekoa.
Euskal Herriko 17. txapela Hernanira ekartzeko aukerak sekula baino handiagoak dira, probabilitateei begira behintzat bai: bi bertsolari hernaniar finalean dira, Maialen Lujanbio seigarren aldiz eta Unai Agirre estrainekoz; Iraulio Panttalone Hernaniko bertso kabiko beste bi ordezkari ere bai, Aitor Mendiluze eta Beñat Gaztelumendi. Hala ere, finaleko beste lau bertsolariak ere handiak dira, txapela janzteko aukerari muzin egingo ez diotenak, gogo eta ahalegin berbera jarriko dutenak: Amets Arzallus egungo txapelduna, Igor Elortza, Sustrai Colina eta Aitor Sarriegi.
Hernanin Txapelketa nagusiak duen jarraipen eta eraginaren seinale dira Andre Kaleko bi erakusleiho. Hiru arropa dendan lau maniki bertsolari moduan atondu dituzte. Oa gozodendako sarreran txokolatezko Maialen Lujanbio eta Unai Agirre ageri dira.
Udazkena bertsoz bete betea izan dute herritar askok. Esate baterako, Amagoia Mugika, gaur8 eta Garako kazetariak hainbat saioren kronikak idatzi ditu, eta BECen ere lanean izango da. Bertsolariak elkarrizketatu ditu Kattalin Minerrek argia.eus-eko Zautela saioan, azkena Amets Arzallus egungo txapelduna. Beste askok egin dituzte ekarpenak sare sozialetan, Estitxu Eizagirre Argiako zuzendariak, besteak beste. Jon Urbe eta Alberto Elosegi argazkilariak ere lanean aritu dira, hurrenez hurren, Argazki Press eta Bertsozale Elkartearentzat; lehenengoak etxetik jarraituko du finala, bigarrena han izango da, egun osoan argazkiak ateratzen.
Antolatzaileak, pozik
Aritz Zerain Bertsozaleen Elkarteko idazkari eta txapelketaren antolatzaileak ere, galtza bete lan izan du egunotan. Ostiraletik Barakaldon da, finalaren antolaketari azken ukituak eman eta unean uneko eginbeharrei erantzuten. Berak eman dizkigu finalari buruzko zenbait xehetasun...
Aurten 14.500 ikusle izango dira, «ez dago hainbeste lagun hartuko dituen leku estali handiagorik Euskal Herrian». Beste aukerarik ez dago, eta aurreko finalarekin alderatuz, 500 lagunei lekua egin diete.
Finaleko sarreren salmenta azkarra aipagarria izan da. «Hilabete eman zitzaien bazkideei sarrerak erosteko; gero, denentzat ireki zenean, lehenengo egunean sei mila sarrera saldu ziren, eta bizpahiru astetan denak agortu».
Final laurden eta finalaurretako saioek izan duten erantzun ona eta maila altua ere nabarmendu du Zerainek. Antolatzaileak pozik daude, «zale asko dabil eta gustura»; apustu egin zuten euskal lurralde guztietara iristeko, «hain bertsozale ez diren tokietan ere erantzuna oso ona izan da, ahalik eta aforo zabalenak bilatu eta ia denak bete dira. Bertsoen mailaren aldetik ere oso ona izan da txapelketa, ez da saio batean ere erori», azaldu du Zerainek berak.
Telebistaz zuzenean
Telebistaz ere jarraipen handia izan du txapelketak. ETB4n zuzenean eman dituzte saioak eta «saltoa» eman dute Aulki Jokoa programa bereziarekin: «aspaldi ari ziren produktu telebisiboagoa eskatzen. Gu, aldiz, zer bota, nola bota eta zenbat bota zaintzearen aldekoak izan gara... Orain egin dugu apustua eta uste dut asmatu dugula formatuarekin».
Zuzen zuzenean emango da finala ETB1n. Saioetan jende asko dabil, baina etxetik ere jarraipen handia egiteko ohitura dago, irrati, telebista eta, gaur egun, internetez. «Sare sozialetan eztabaida asko piztu dira, batzuk oso interesgarriak», eragina daukatenak bertsolariengan, «onerako eta txarrerako».
Oihartzun handia izan du Agirrek finalerako txartela lortzeak. Kalean ez zegoen bertsolariaren izena aipatu beharrik, «ze poza» edo «ederra izan zen» entzun orduko jakina zen nortaz eta zertaz ari ginen...
Sarrerarik gabe
Sarrerak urriaren erdirako agortu ziren, baina batzuek ez dute BECera joateko esperantzarik galdu, eta azken unera arte ibili dira sarrera preziatuaren bila. Sarrerarik ez duten askok, lagunartean ikusiko du finala telebistaz.
Igor Muñoa sukaldaria da sarrera gabe geratu denetariko bat. Pena du aurtengoan ez duelako BECera joaterik, baina egun ederra pasatuko dute lagunek: «50 eurorekin (finaleko sarrera 36 gehi joan-etorria 14) hamaiketako, bazkari eta bazkaloste ederra egingo dugu». Beste asko ere hainbat etxe eta txokotan elkartuko da finala lagunartean ikusteko.
Lujanbio eta Agirre
Herritar ugari joango da BECera, finalean Maialen Lujanbio eta Unai Agirre entzutera. Maialen da, zalantzarik gabe, aurten txapela janzteko hautagaietako bat; eta berriro, finaleko emakumezko bakarra. Bazirudien aurten plazetako argazkia finalean islatu eta beste neskaren bat izango zela, baina aurreikuspenak ez dira bete. Aurreko finalistek ez dute kalerik egin, eta Iturriagak utzitako tokia, beste Unai batek, Agirrek. Estreinatzen den bakarra da Agirre, beste zazpiak 2013ko finalean egon ziren eta.
Txikitatik, elkarrekin
Oso pozik daude Bertso Eskolako beste bertsolariak, Unairen debutarekin. Aitor Mendiluze «oso gustura» doa BECera, «Unai egoteagatik bakarrik final ezberdina izango da». Maialenekin batera txikitatik ibili dira bertsotan, eta honen ustez, «oso polita da orain hiruok elkarrekin finalean kantatzea. Ea saio eder bat egiten dugun, jende asko egongo da, itxaropen handia du eta falta den bakarra saio on bat da».
Aritz Zerain ere aritu da hiru finalistekin bertso eskolan. Pozik da Unai finalean sartu delako, eta berarekin, «jendeak estimatzen duen bertsokera bat. Aitorrek, Unaik, Aginek edota Maialenek berak ere egiten duena, bakoitzak bere ezaugarriekin».
Finalean diren denek daukate maila handia Aritzen iritziz, «ikusi da horra iritsi nahi duenak lan asko eta ibilbide luzea daukala egiteko. Bertsolaritzari denbora eskaini behar diola. Finalean sartu diren guztiak bizi dira nolabait bertsolaritzarako, nahiz eta horretatik bakarrik ez bizi. Unaik berak beste lanbide bat izan arren, bertsoa bere bizitzako parte da».
Maialen, gogotsu
Finalean kantatuko duten bertsolariak, txapela baino saio on bat eskatzen ari dira. Lujanbio gogotsu doa finalera, orain artekoa hobetzeko grinarekin: «gauza batzuekin oso konforme geratu naiz, eta beste batzuekin batere ez; orduan, zorionez badago zer hobetu eta zer borobildu».
Badaki faboritoetako bat dela: «nik nahiko nukeen saioa aterako balitzait, hortxe egongo nintzateke, inguruan; orain, nik nahiko nukeen saioa aterako zaidan, ez dakit, hori da kontua...». Dena den, bere ustez, «hautagairik ez da falta»; batzuek ez dute halako puntuazio alturik lortu, baina beste era bateko saioetan: «ez dugu elkarrekin kantatu, orain denak elkarren parean jarriko gara eta zerotik hasi. Ikusiko da, egun batetik bestera dena alda daiteke». Bera gogoarekin dago, «lehen egindako irristadatxoak» zuzendu eta beste distira bat atera nahirik.
Mendiluze, gozatzera
Gogotsu doa Aitor Mendiluze ere, bere bosgarren finalera: «azken finean, final guztiak ezberdinak dira, baina lehenengoa balitz bezala joango naiz, bertsotan egiteko gogoarekin». Eroso ari da bertsotan, baina ez daki ziur hori ona den ala ez.
Durangoko finalaurrekoan bere burua aldarrikatu zuen Mendiluzek, ia Maialenek Irunen beste puntu eskuratuta (740 eta 750, hurrenez hurren, finalaurrekoetako bi puntuaketa altuenak). Gero Iruñean ez zuen halako maila ikusgarria eman; «bietara berdin» joan zen arren, Iruñean Miren Amuritzaren arazoek denei eragin ziela uste du.
Finalean gozatu nahi du Mendiluzek, saio on bat egin: «ez nau beste ezerk kezkatzen, sari eta puntuetan ez dut pentsatzen, ez zait inporta momentu honetan, bertsotan egin nahi dut, bertsotan ondo egin; orain dela lau urte ondo atera zitzaidan, gustura gelditu nintzen emaitzarekin ia zentzu guztietan, eta beste hainbeste lortuko banu, pozik».
Gaztelumendi, fresko
Beñat Gaztelumendiren iritziz, txapela ez da Hernanitik urruti ibiliko; lehia txapelketaren hasieran baino irekiago dago eta buruz burukora pasatzeko orain izen gehiago aipatzen dira. Gogoa dauka BECen daukana erakusteko. Bere burua ez du buruz burukoan ikusten, «euren onena ematen badute hobeak direla uste dut, baina hor nago, ez daukat ezer galtzeko, nirea beti ematen dut eta badaukat oraindik txapelketa honetan egin dudana baino gehiago egiterik. Besteek egingo dutena ez dago nire esku».
«Fresko iritsi nahi dut finalera. Sekretua ez da teknikoki ondo egitea, gehiago da gaiak ikusi, gaietan ondo kokatu, bertso kideari entzun, erantzun, freskura hori eduki, eta hori ez dago entrenatzerik, gorputzaldiaren araberakoa da. Lo eginda, lasai, iritsi nahi nuke».
«Gaia eta kantatzen ari naizena ikusi, usaindu eta sentitu nahi dut finaleko ariketetan; ez dakigu berriz iritsiko garen horrelako plaza batetara, oso jende gutxik dauka finalean kantatzeko suertea edo aukera. Oso bertsolari onak gelditu dira bidean; uste dut hor gaudenok gure onena eman beharko dugula», esan digu, finala Añorgako jaiotetxean, besteak beste, Unai anaiarekin prestatu duenak.
Unairentzat, berria
Poz handia dauka Unai Agirrek, duela lau urte puntu eskas bategatik galdu zuen txartela eskuratuta. «Jendeak hori uste bazuen ere, ez nuen arantza handiegirik». Lortzen azkena izateak zapore hobea ote daukan galdetuta, ezetz dio, «igualtsua» duela: «egia da medioetan indar handiagoa duela. Bi kasuetan berdina gertatu zait, bai Maulen duela lau urte, eta baita Iruñean; azkena nintzen kantatzen, azken saioan. Horrek eragin handia dauka, jende guztia zuri begira dagoelako... aukerak ditu, azkena da kantatzen, aurrekoan ere horrela izan zen, badoa... Horrek bola handiagotu egiten du».
Iruñean izatea ere berezia izan zen beretzat, bertan urte askoan bizitakoa baita Unai, han kantatu nahi zuen eta hala tokatu zen. «Lagun asko ditut eta oroitzapen onak ere bai».
Ilusio berezia du BECen kantatzeko. «Niretzako berria izango da, baina aldi berean hauen bidez gutxi gorabehera badakit zer izan daitekeen. Entxufatu nahi dut finalerako, tentsioa lortu, arriskua baitago, finalaurrekoa pasa eta egin beharreko dena egin dudan sentsazioa izateko, eta hori ez dut nahi. Saio bat falta zait, saio garrantzitsuena, goiz eta arratsaldekoa, oso exijentea... Ez dut nahi hara iritsi eta denek honek egin beharrekoa eginda duela ikustea, hortzak estutu eta ahalik eta ondoen egin nahi dut. Hortik aurrera, ezin diot gehiago eskatu lehenengo finalari. Ez nik bakarrik, oro har, saio on bat egiteak denok poztuko gaitu, baina nahi nuke honetan behintzat aho zapore on batekin bukatu, ez dakit eta horrelako aukera gehiagorik izango dudan».
Laguna txapeldun
Unai Agirrek lagun talde bezala ikusten du bertso Eskola. «Ez gara soilik kideak, betiko lagunak gara kasik. Entrenatzen aritu garen seiak, gehi laguntzera etorri diren beste guztiak. Gainera, beste bertsolariekin ere harreman oso ona daukagu: orduan, normalean norberak irabazi nahi izaten dugu, bestela ondo ondokoak eta beste edozein bertsolari izanda ere lagun batek irabaziko du». Agirreren iritziz, «aukera handiak daude txapela Hernanira ekartzeko, bai estatistikoki, bai maila ikusita. Zailena nik daukat, baina txapelak karga handia baldin badauka, beste bati lagunduko diot bizkarrean ekartzen... Nik uste, Maialenek eta Aitorrek aukera handiak dituztela, eta beste bertsolari batzuek ere bai. Oso irekia izango da finala».