Arantza inguruko zirkoan, urteari agur

Urteari amaiera ema­teko ibilbidea egingo dugu Mendiriz Mendi elkartekoek, abenduaren 16an, Arantza he­rritik Ekaitza tontorrera igota. Go­go­rra, des­nibel handikoa eta nahiko luzea da ibilbidea, baina aldi berean, oso polita. Eguraldi ona suertatzen ba­zai­gu, ibilbide osoan,  Arantza al­dera dauden bistak zoragarriak dira.

Arantzako zirkoa, Arrata erreka inguratzen duten gailurrez osatuta dago. Horietako askok mila metrotik gorako altuera dute, eta zirkulu erdi bat osatzen dute Arantza herri­aren inguruan. Zirkoko gailur garaiena Mendieder da (1.071 metro). Ibilbide honetan, gailur horietako batzuk igoko ditugu. Zirko osoa egiteak 30 kilometro inguruko ibilbidea suposatzen du, baina guk zati esangura­tsuena soilik burutuko dugu, 20 kilometro inguru eta ia 1.000 metroko desnibela duen zatia. 

Bortzirietako herria da Arantza. Izenak adierazten duen bezala, bost herrik osa­tzen duten eskualdea da; hala nola, Etxalar, Bera, Lesaka, Igantzi eta Arantza. Herriko lurrek Lesaka, Igantzi, Sun­bi­lla, Zubieta eta Goizuetarekin egiten dute muga. Arantza da eskualdeko herririk mendi­tsuena. Bertako klima Atlan­tiar epela da, udara eta negu leunekin. Urte osoan euri ugari egiten duenez, eskualde hezea eta beti paisai berdea erakusten duena da.

Natur Erreserba 1987 urtetik, pago-lizarra babesteko
Bertako baso eta mendietan, oraindik agertzen dira antzinako zuhaitzen arrastoak. Be­he­ko lur sailetan haritzak eta goi lurretan pagoak. Ho­rie­z gain, badira hosto erorkorreko beste zuhaitz espezie ba­tzuk, nabarmenena lizarra. Basoen hedadurak zirkoko azaleraren %50 gainditzen du. Bailara ho­netan pago-lizarren (Carpi­nus betulus) baso batek irauten du. Garai batean Europan oso zabalduta zegoen baso mo­taren aztarna edo erlikia da. Iberiar penintsula osoan, hemen bakarrik sortzen da pago-lizarra berez. Zuhaitz hori babesteko, ingurune hau Natur Erreserba izendatu zuten 1987an.

Eskualde honetan, gizakiaren lehenbiziko aztarnak orain dela 4.000 urte ingurukoak dira. Hasieran ehiztari eta fruitu biltzaileak ziren gizaki horiek, ardi eta ahuntz taldeak etxekotzen hasi ziren. Haien bizilekuen arrastorik ez dugu; bai ordea, heriotz eta lurperatze erritoen aztarna megalitikoak: trikuharriak, harlauzez osaturiko hilobiak, harrespilak, zutarri txikiez osaturiko zirkuluak eta abar. Hildakoaren gorpu edo errau­tsen ondoan, gezi puntak, zin­tzilikariak eta beste hainbat objektu aurkitu dira. Megalito horiek, mendi lepoetan eta gailur txikietan agertzen dira. Gure ibilbidean hainbat ikusteko aukera izango dugu.

Herriaren historian murgilduz, Arantza XIII. mendean Nafarroako Erregearen menpean sortu zen herria da. Erdi Aroan eraiki ziren lehenengo burdinolak, herriko gunetik kanpo, errekaren ondoan. Lan­bide horretatik datorkie izena, Arantzako etxe zaharre­nei; hala nola, Aranibar, Ola eta Ibarrola. Olagizonen lanbi­dearekin batera garai hartan garrantzia handia izan zuen beste ogibidea hedatu zen: egur ikatza egiteko ikazkina. XVII. mendean Ameriketatik ekarritako artoaren laborea zabaldu zen. Artoa, talo edo opil modura, izan da orain dela gutxi arte, gazta eta beste esnekiekin batera, inguru ho­netako biztanleen oinarrizko elikagaia. XX. mendean eraiki ziren Elec­tra Aranaz zentral elektrikoa (1800 zaldi poten­tzia ekoizteko gai zena) eta hainbat zerrategi. Elektrizitate ekoiz­­pena, Errenteriako papertegirako zen.

Gaur egun, porrot egin du baserriaren eko­nomiak, eta nekazaritzatik soilik bizi direnak gutxi dira. Biztanle gehienak Bera eta Lesakako industrialdeetan aritzen dira. Alda­keta prozesu horretan Aran­tza­ko herritarrek euren norta­su­nari eusten diote, eta ga­rrantzia handia dute oraindik artzain­tzak eta mendi inguruko kultura eta bizimoduak.

Arantza inguratzen duen gandorrari jarraiki, ibilbidea
Hilerriko bidea hartu eta PR-NA 104 ibilbideko marka zuri-horiak jarraituz Bulatxiki le­po­­ra igoko gara. Bertatik, Aran­tza inguratzen duen gandorra jarraitzen hasiko gara. Maldan gora eginez, Gurutze gaina gailurtxora iritsiko gara. Au­rre­rago, Mairubaratzeta gailurra dago. Hortik, ezkerrera eginez, aukera dago Bustizko lepora hurbildu eta bertatik Mendaur gailurrera igotzeko, baina guk gandorrari jarraituko diogu, eta Men­di­eder gailurrera igo­ko ga­ra. Bertatik, goi mendiko be­la­zeetatik barrera, igoera eta jai­tsiera txiki batzuekin, Ekaitza gailurrera hurbilduko gara.
Indarrak berritu ondoren, altuera galdu behar da, eta Ara­negieta lepora jaitsi. Ber­ta­tik, igoera txiki baten ondoren,  Imintza gailurrera igoko gara, ibilbideko azkeneko gailurra izango dena. Hortik, Komizko gaina eta Negusoro gailurrak beraien ezkerretik inguratuz, eta zirkoko gandorrari jarraituta, Arantzara jaitsiko gara. Jaitsiera luzea da, eta aldi ba­tean ia 800 metroko desnibela burutzen da. Bideak Aientsa auzora eramango gaitu. Arrata ibaia zeharkatu, eta Arantza herrira igo behar da, ibilbideari amaiera emateko.

ARANTZA - EKAITZA (1.046 metro) - ARANTZA

- Non kokatzen da: Nafarroan.
- Distantzia: 20 kilometro.
- Denbora: 05:30-06:00 ordu.
- Desnibela: 950 metro inguru gorantz eta beste horrenbeste beherantz.
- Zailtasuna: Zailtasun bere­zirik gabekoa.
- Beharrezko materiala: Mendiko material arrunta.
- Mendiriz Mendik abenduaren 16an egingo du irteera hau.