Kordiona Goizuetan: aurreneko kontuak (1910-1945)

PATZIKU PERURENA LOIARTE

Inor aipatzekotan Gaindegiko Luis Elizegi egin beharko nuke sail honetan, Goizuetako soinujolerik hoberena, oparoena eta ezagunena izan baita. Baina ez. Orri hau motzegi da harentzako. Lehenagokoak eka­rri nahi dizkizut gogora gaurkoan. Martin eta Justo lujanbiotarrak, hain juxtu. Ha­ra, hasteko Erreneko Pakok esa­na: «Nik zaidantza beti kordionakin izautu dut Goizutan. Juxto urte askon, ta anaia Martin Ukukoa berriz ora biño lenotik». 

Bederatzitik lau, musikari
Martin huraxe zen Goi­zu­e­ta­ko jendeak oroitzen duen soi­nujolerik zaharrena, 1897an Ka­pelorrin jaioa, gero Mer­txe­nen bizitua, eta azkenekotz Ukun. Han ezkondu, familia hazi eta hil baitzen.
Bederatzi senide horietatik, badakigu lau mutilak musikariak izan zirela gaztetan: Martin eta Justo akordeolari, eta Oxtakio eta Joxe Joan, batez ere, klarinete jole.  Honatx hori frogatzen duen 1929ko aipamena, nik Goizuetako udal artxiboan aurkitu dudan bakarra: ‘Martin Lujambio y hermano 400 pts  por amenizar el acordeon y clarinete los domingos y dias de precepto’.
Horrek esan nahi du Ukuko Martinek ongi jotzen zuela akordeoia, bestela herriak ez bai­tzuen izendatuko jaietan plazan jotzeko. Eta anaietako nor ote zuen klarinetea jotzen? Zalan­tzarik gabe, Joxe Joan, garai hartan klarinetea ez ezik, sasofoia ere arrunt ongi jotzen baitzuen. Baina kordionaren konpasera itzuliz, honatx Aize­gain­go Pako Eskudero oiar­tzuarrak esandakoak:  «Goizu­ta­ra joan nitzanin, amairu ur­tekin, Juxton akordeoiakin asi niñun, baño kontrabandon be­ze­la: jaietan, bazkal ondorin, Juxto andregaiana joate zanin, artu aren akordeoia ta antxe aballa! Anaia Martiñen akordeoia izate zin Juxtok, botoiakin, iru illadakua!». 

Kordiona, eskuz esku
Haretxekin joko zuen Mar­ti­nek herriko plazan jaietan, ihauterietan, ezkontzatan, ar­ta­zu­ri­tze­tan… Gaztetatik hasi eta gu­txi­enez 1944an ezkondu zen arte. Gero anaia Justori utziko zion, eta honek saldu zuela dirudi anaia zaharraren soinu ttikia, berria erosteko. Honatx, berriz ere, Pako Aize­gain­goaren hitzak: «Urte ba­tzu­tan anaia Martiñen soñu tti­kiyakin ibillita, gero berriya erosi zin Juxtok, pianokoa, te­kla­­duna; ta gero Juxtok utzi zu­nin, nik erosi nin Juxton akor­deoi ura». 
Horrez gainera, Juxtoren seme zaharrenak, Miel Anje­lek, esana dakit, ezkondu zenean emazte Jesusa Antsak aukera zorrotza jarri omen ziola: «edo kordiona, edo ni!», eta orduan erabaki omen zuela soinua uztea Juxtok. Alde aldera, esan liteke, beraz, 1948an utzi ziola soinu jotzeari Juxtok.
Baina, non bukatu ote zuen Ukuko Martinen akordeoi xahar hark?  Eta nondik zuztarrendua ote zuen?  Nik ez jakinki, baina pozik ikasiko nuke. Dena dela, esan liteke Martin Ukukoa dela gaur goizuetarrek ezagutzen duten akordeolaririk zaharrena, zer edo zer jotzen zuen Joan Batista Uitzi «Artantxu Xarra» kenduta. Azterlan honetan ez baitut Kaperoko Benardo be­haz­motza soinujoletzat jo, txis­tularitzat baizik.  Honen iloba Domingok ere, egun Atha­rratzen bizi denak, jotzen omen zuen soinua polikitxo. 

‘Kontrarronda’ deitzen zitzaion tabernak ixtean Ukura joateari.

Uku tabernan soinua jotzen
Etxean bertan ere askotan jo izandu omen zuen soinua Mar­tinek, taberna izandua baitzen Uku garai batean, eta jendea biltzeko aitzaki ezin ho­bea izaki soinua. Hara Mar­ti­nen anaia Juxtoren hi­tzak: «Ordun Ukun yotzen gunun kor­diona. Iande arrasaldetan yendea paseon Ukura yoten baitzen; taberna izaten zen, ta an dantzan ibiltzetik. Ta an galazi ziuten denbon, itten gunun: Iberora yon ta Iberoko sarobeko artan yo soñua, Leitzakotik».  
Horiek ‘baltsa’ oraindik debekatua zeneko kontuak. Bes­te gertaera polita ere ba­zuen Juxtok: «solfeoa ikasten asi apezakin, ta Don Joan bikariok galazi: gazte guzik pekatura eramatten ari nitzala-ta». Baina, Juxto baino azkoz lehenagotik, Martinek soinua jota Ukuko atarian dantzan aritzen zirelako kontuak etxean bertan ere aditu izandu dizkiet gurasoei askotan.  Herriko ta­ber­na guziak ixtean, harako joera izaten baitzuen jendeak. Batek baino gehiagok esan baitit ‘kontrarronda’ deitzen ziotela martingala hari: herrian tabernak ixteko erronda pasa­tzean Ukura joateari, alegia. Eta ez dirudi gezur hutsa zenik, 1923ko udal akta honek dioena sinestera:  ‘multitud de quejas sobre el retiro de la taberna establecida en el caserío de Ucue’. 

Maisu ere bai
Periko Olajaundikoak esana dakit,  aita Xixilio Zubirik ere Ukuko Martinekin ikasi omen zuela soinujotzen. Badirudi, beraz, garai batekoen maisu izana zela Martin. Herrian bertako eskola ‘xar’ haren ondorekoak, berriz, kanpoko maisu haundiekin ikasitakoak: Lo­ren­txo ‘Kapotte’, Felix Alka­xa­rre­koa, Joamari Bekoden­da­koa, Luis Gaindegikoa, Felix Koxingoa, edo Xanti Olaizola gazteenetakoa, esan bailiteke, etxe berean hartu ziola erreleboa trikitixak kordionari, arreba Rosa Olaizolaren eskutik. 
Ez daukat atzendua, eskola berriko nesken harrobia ere: Eli, Oihana, Marian… Beste batean agian?