«Kazetariak ibili beharko luke, kontalari egokiaren erritmoaren bila»

Idazteko garaian zer ikusi du erritmoak? Zer da erritmoa, Jexux?
Erritmoa da, jendea ez asper­tze­ko moduan idaztea. Errit­moz idatzi behar da, jendeak ez lo hartzeko; gozo-gozo egote­ko. Kontalari jende bat izaten da, publikoa gozo-gozo edukitzen duena, hizketan hasten denero. Kazeta­riak zergatik ez dio kopiatzen kontalari horiei? Nire ustez, jende horrek badu konpas bat, neurri bat, hitz egiteko. Kaze­ta­riak ibili beharko luke, kontalari egokiaren erritmoaren bila.

Kontalari egokiak zein dira ba?
Gure bailaran, beste askotan bezala, badira kontalari egoki-egokiak; ez dago urrutira joan beharrik.

Herriko jendearen adibideak aza­l­tzen dira liburuan: Xanti Lujanbio ‘Frailia’, Luis Marko, Iñaki Segu­rola, Antton Adarraga, Juan Anto­nio Erdozia ‘Patas’, Jon Larra­ñaga, Karmen Urdangarin, Sebas­tian Salaberria...
Bai. Eta gehiago esango dizut: liburu honetan neretik oso gu­txi dago. Adibide guztiak dira, bati kalean entzundako pasadizoa, okindegian en­tzun­dako esana, azokan en­tzundako hitza...

Badago adibide bat Bautista Goikoetxearena: «Aurten ez da izan sagarrik; lorea erakutsi zuen, baina eguraldiak bota egin zion». Zuk diozu, hori poesia ere badela.
Horixe! Uste ustela da, poeta jende bitxia dela, marfilezko torrean ateak itxita bizi dena. Poesia kalean egon liteke; Nere Borda parkeko bankuan gazte batek idatzia; esaldi txiki bat izan liteke poesia... eta Goi­koe­txearena da, oso poesia fina! Liburu honetan badira horrelako ziento bat esaldi.

Aurkezpenean adibide batean aipatzen zenuten Xabier Lete, eta bere kantu bat: ‘Ni naiz erreka zikinen iturri garbiak aurkitu nahi dituen poeta tristea’
Bai. Hitzak ordenatzeko mo­dua­ri buruz ari gara. Alegia, Xabier Letek hor segida bat egiten du, eta beti aipatzen du: ni naiz.... ni naiz... ni naiz... Alegia, hiztunak edo kontalariak egiten duen moduan. Baina gaur egun, hori idazten hasiko bagina, idatziko genuke: ni erreka zikinen iturri garbiak aurkitu nahi dituen poeta tristea naiz. Zergatik era batera esan, eta bestera idatzi?

Hernaniko euskalkian idatzi behar dela esan nahi al du horrek?
 Ez du hori esan nahi. Herna­ni­ko Kronikak euskera batua erabiltzen du. Baina saiatzen da euskal-hiztunen musika berdina jotzen, ulertzen? Ez da y jarri edo ez jarri (edariya, gorriya, egarriya...). Ez da hori; baizik eta da, esamoldeak nola egin, hitzak nola ordenatu, hitz errazak erabili... euskaldun ba­tek Kro­ni­ka hartzen due­ne­an pentsatu behar du: «hauek guk bezala hitz egiten ditek».

Zer irizten diozu, euskerazko testuak ez direla idazten ulertzeko moduan?
Ni konturatzen naiz, ira­kur­leak abandonatu egiten duela askotan, kosta egiten zaiolako testuari jarraitzen, edo aspertu egiten delako, edo testu hori ez duelako identifikatzen bere hiz­­kuntzarekin. Nik pen­tsa­tzen dut: hor arazoa zeinena da, idazten duenarena, edo irakurtzen duenarena? Arazoa da, idaz­ten duenarena. Ez ahaztu, kazetariak beti izan behar duela buruan zeini idazten ari zaion. 

Eta Kronikak lortzen al du zuk diozun erritmo hori?
Saiatu behintzat horretantxe egi­ten da, hasiera hasieratik; hori da interesgarria. Adibi­deak ia denak dira Kronikan noizbait atera direnak. Nik uste dut bide hori urratu behar lukeela Kronikak. Baina hori da Kronikak bere buruarentzat har­tu duen erabakia. Eta Bes­teentzat ere baliogarria bada, askoz hobe.

Zenbat denbora pasa duzue liburu hau egiten?
Bi urte pasa ditut idazten. Garbi geneukan Kronikak bere buruari zor ziola euskerarekin egindako ahalegin hori idaztea, paperean jartzea. Baina zerbait berria ere eman nahi genion kazetari jendeari. Denbora asko pasa dut adibideak topatzen: Kronikak irakurri, titularrak behin eta berriz errepasatu, ahozko grabazioak entzun... Eta beste batzuk erritmoari buruz zer idatzi duten begiratu: Italo Cal­vino, Alex Grijelmo, Julio Cortazar, Will Eisner, Antonio Zavala...

Hemendik aurrera zer deitu behar dizugu, ‘Jexux, erritmo saltzailea’?
Ez da titulo txarra. Saldu, liburua salduko bagenu, nigatik konforme. Egia esan behar badizut, hasiera ona eman diogu, garaiz bada ere ezer baloratzeko. Aurkezpen egunean oso ondo saldu zen, eta geroztik dei batzuk izan dira Dobera Euskara Elkar­tean eta Hernaniko Kronikan. Beste leku batzutan ere aurkeztu nahiko genuke liburua, eta Kronika eta Dobera gain, liburu denda batzuetan ere jarriko dugu salgai, Do­nos­tian eta Hernanin.