50 urte eman ditu Don Esteban Irurtzun Baldak Goizuetako apaiz moduan, eta orain, erretiroa hartu berri du pasa den urriaren 13an azkeneko meza eskaini eta gero, herritarren aurrean. Mende erdia egin du Azkaraten jaio zen apaizak. Ez da ahuntzaren gau erdiko eztula. «Atallutik gora joanda, naparra» dio harrotasunez, baina harrokeriarik gabe orain gutxira arte Goizuetako apaiza izan denak. Hala ere goizuetar guztientzako beti izango da herriko apaiza. Kaletik denek «kaixo apaiza» agurtzen dute eta badakite Don Esteban beti izango dela beraien apaiza.
Iruñeako seminarioan egin zituen ikasketak Don Estebanek. Orain 80 urte ditu eta bere apaiz ibilbide osoa Goizuetan du egina. «Egundaino hemen egon naiz eta orain jubilazioa hartu beharko nuela esan zidaten. Eginak nituela urte dezente esan zidaten apezpikutzatik».
Apaiza beti izango da apaiza, baina erretiroa ere hartzen dute eta agindua apezpikuaren aginduz etortzen da. Hala ere zerbitzua mantenduko da. «Apaiza gutxi gara eta erabaki dute zonaldeka banatzea. Goizueta dago Lekunberri, Leitza, Aldatz, Etxaleku, Betelu, Areso, Arano, Berueterekin batera. Hiru apaizek ematen dituzte zerbitzuak. Egitekoak banatuko dituzte».
Hiru apaizen artean banatuko dituzte eskualdeko zerbitzuak
Herri bakoitzak, esaterako, ordutegi bat du finkatua mezetarako. Ez da ahaztu behar Don Esteban urte guzti hauetan Aranoko apaiza ere izan dela. «Orain beste hiru apaizen artean banatuko dituzte eginkizun guztiak. Aurreko batean etortzekoa zela, baina ez dela etortzen esan zidan herritar batek».
Ignacio Azcoaga, Jesus Mari Sotil eta Santiago Garisoain dira hiru apaiz berriak eta atarian daude beraien kontaktuak, goizuetarren eskura.
Zerbitzuak eta mezak emango dituzten apaizak honakoak izango dira: Ignacio Azcoaga «Erroman ikasten egon da» dio Don Estebanek; Jesus Mari Sotil «Aralarko San Mielen irudiarekin ibiltzen da hara eta hona» gogoratzen du apaiza erretiratuak; eta Santiago Garisoain «bere apaiztasunean eskainiko zen seguruenik». Hala ere, beraien telefonoak elizaren atarian daude jarrita, baita meza orduak ere. «Edozeinek eskura ditu beraien telefonoak zerbait beharko balu, baita ordutegia ere. Lekunberrin dute egoitza».
Jubilatu arren azken sakramentuak emateko beti dago prest. «Hori bai, horretarako deitu eta kotxean etortzea da baldintza bakarra».
«Elizak garai bateko herriaren aztarnak gordetzen ditu»
Azken 50 urte Goizuetan pasa eta gero esan liteke goizuetar bat gehiago dela eta herriaren aldaketak urte guzti hauetan gertutik ezagutu ditu. «Elizatik bertatik hasita. Asko aldatu dira bai herria eta bai eliza. Orreagakoak ziren material asko eta handik soberan zeudenekin daude eraikiak Goizuetako eta beste eliza asko».
«Asuntzion elizan berrikuntza asko egin ditu urte hauetan guztietan»
Garai batean herria nolakoa zen ondo erakusten digu elizari begiratzen badiogu eta Don Estebanek ongi azaltzen du. «Ur bedeinkatua hemen kanpoan zegoen. Atarian ikusten diren harriak garai bateko elizarenak dira eta badira seinale oso dotoreak. Arano eta Goizuetako funeral bakoitza zer klaseetakoa zen bereizten duten aztarnak badaude. Lehenengo, bigarren eta hirugarren mailakoak, familien arabera. Ofrenda ekartzen zuten; maila altuagokoek akerra gero jateko eta bertan lotzeko eraztuna oraindik hemen dago. Seinale asko».
Don Esteban bere etxea izan den elizak du maitemindua eta pasioz hitz egiten du Asuntzion parrokiari buruz. Bere lanari esker itxuraldatu eta asko eraberritu da azken mende erdi guztian zehar.
Ezkontza daten abisuak herritarrek aldareko meza emateko harritzarrean uzten dituzte eta Don Estebanek jaso, irakurri eta prestatu ditu urte askotan. Orain ere begiratzen ditu eta behar bada abisua pasa dagokionari. «Bi metroko luzeera eta 20 zentimetroko lodiera du. Harrobitan lan egiten zuten maisuek ekarri zuten, Alikantetik, eta marmolezkoa da. Hemen eman nuen azkeneko meza apezpikuarekin».
«Ameriketan bizi diren goizuetar askok egin dituzte aportazioak»
Aranotik etorri eta ikusi zuen nola ekarri zuten, belauniko jarri eta Jaungoikoari eskerrak ematen egon zen. «Pentsa, berrikuntza hauek guztiak herritarrei esker egin dira, beraien aportazioekin, eta jartzerakoan puskatu balitz a zer disgustoa. Batez ere Ameriketara joandako goizuetarren eskutik jaso ditugun laguntzei esker egin ahal izan dira berrikuntzak elizan. Badira urte batzuk».
Herritarren estimua jaso zuen erretiro egunean bere irudiekin.
Kontuan hartu behar da eliza bukatu gabe geratu zela «diru faltagatik» eta gero etorri zen Ameriketatik laguntza. «Goizuetako semeek bidalita. Obra bakoitza egiten zutenean beren agiria ez zuten ezabatzen. Aurrekoek egindakoa errespetatzen zuten».
«Meza entzutera etorriko naiz eta jaunartzera besteak bezala»
Eliza eta eliztarren perfila ere aldatu da urte guzti hauetan. «Bai noski» dio Don Estebanek. «Etorri berri naiz Leitzatik eta haurren jaiotzak asko jaitsi omen dira eta hori arazoa da. Bataio gutxiago, jende gutxiago etortzen da elizara».
Haurra bataiatzerako garaian oroigarri gisa gordetzen dira argazkiak. «Horrek asko esan nahi du, oroitzapenak ez ditugula ahazten modu horretan. Amaren tripan bederatzi hilabete egon ondoren elizan bataiatuta elizarengandik bizi behar duzu. Kristauak geratzen dira zure esku senitartekoei zerbait gertatuz gero. Bakoitzak bere zainak ditu. Hori dena azaldu izan dut bataio bakoitzean». Orain egin behar horiek alde batera utziko ditu. «Orain ez dut obligazio haundirik baino nahi duenarentzat hemen nago».
Goizuetako elizak ezaugarri bereziak ditu eta Don Estebanek 50 urtetan ere erlazio estua egin du herriarekin. Orain erretiratuta «meza entzutera eta jaunartzera etorriko naiz, besteak bezala. Kontaktua ez da eten, mantentzen dut». Elizako mantenu lanak ere bere esku daude eta eliza inguruan ibiltzen da beti baitago egitekoa.
Jendea oraindik ere hurbiltzen da Goizuetara eta apaizak 10 euroko estipendioa, meza emateagatik ematen zaion dirua, ezarria zuen. «Elizak gainera sonoritate itzela du. Ikaragarri ona, elizak ezaugarri bikainak ditu».
Kapera museo bihurtu du Don Estebanek «balio haundiko arte lanekin»
Elizaren iskina batean Zibola etxeko anderearen kapera zena ikusi daiteke. Goizuetako familia aberatsak bazuten leku pribilegiatua, garai batean herrian zeuden gizarte-klase desberdinen erakusgarri. «Ekartzen zuten eta hemendik kaperatik entzuten zuen meza».
Orain kapera ‘museo’ bezala bihurtu du Don Estebanek. «Jendeak gauzak ekartzen ditu, baina hemen daude erloju bat, kutxak, garai bateko karga gutxiko harri porosoak, kandelabroak, San Joakin eta Santa Anaren arteko besarkada, Hirutasuneko misterioa, Junkaleko Ama Birjinaren irudia ere hona bidali zuten eta ez zekiten hemen zegoenik... eta prozesioetarako Ama Birjinaren irudi gotikoa» erreferente dena. «Eliza honetan balio haundiko arte lanak daude» adierazten du apaizak.
Hala ere, gizatasun balioa ere kontutan hartu behar da eta Goizuetako herriak eta herritarrek bere estimua erakutsi zioten azken meza eman zuen egunean. «Nire bizitza, nire jatorria eta ibilbidea jarri zuten erakusgarri irudiekin elizako paretean, historiala. Eskarmentu haundia dut».
«Bataiarriak du sinbolismo gehien eta Kristoren irudiak balio haundiena»
Asuntzion Eliza gotiko errenazentista estilokoa da eta bertan dagoen Kristoren irudia «Tolosan eskolan egina da 16. mendean.
Asuntzion Eliza (1561-1725) gotiko errenazentista estilokoa da eta bere tamaina haundia herriaren erdian nabarmentzen da: 37 metroko luzera, 18 metroko altuera eta 18 metroko altuera duen gurutzadura. Beste hamar metro gora teilatua egiteko. Erretaula Nagusia (1762) rokoko estilokoa da. Ondoan Pietatearen aldare txikiak (16. mendea), Arrosarioko Ama Birjina (17. mendea) eta San Migel (18. mendea) daude. Era berean, 16. mendeko bataiarria, bi solairuko egurrezko korua eta Amezuak (1826-1935) egindako organoa nabarmentzen dira.
Gurutze latindarreko oinplanoa du, arkupea gurutze-gangaz estalia eta dorre karratu txikia. Portadak erdi-puntuko arkuak eta kanpoko konopial bat konbinatzen ditu. Plateresko erretaula nagusiak Pietatearen tailua du arrazoi nagusi. Alboko kapera batek, Jesusen Haurtzaroko eszenak dituen erretaula baten zatiak gordetzen ditu.
«Donostiako San Telmokoak aukeratu zuten» eskuineko erretaula txikiagoa. «Arrosarioko Amabirjina. Goran daude Nafarroako Santuak: San Martin bere kapa pobreei ematen, kristautasunera konbertsioa benetakoa zela egiaztatzen duena; San Migel, herensugearekin, irudi hau nahiko baztertua dago gaur egun; San Antonio de Padua; eta erretaula txiki honen goialdean San Fermin».
Hala ere sinbolismo haundia bataiarriak du Don Estebanen ustez. «Bi pusketakoa da, behekoa eta goikoa, hemen Jesus Homos Salvator jartzen du letra gotikoekin».
Eta balio haundiena erretaulan dagoen Kristoren irudiak dauka, Don Estebanen hitzetan. «Triangulo forma du, benetazkoa dugu eta zer da benetazkoa izatea? Badakigu nork egin zuen, noiz egin zuen eta noiz ekarri zuten. Eta beste elizetan hori ez dakite. Tolosako eskolan egina dago 16. mendean». Dudarik gabe lan haundia egin da bertan eta laguntzaile haundiak izan dira.