Gaur egun, ezagunak zaizkigu Jerteko, Itsasuko edota Milagroko gereziak. Eta Santiomendikoak? Garai batean, Santiomendi gereziondoz josia zegoen eta bertatik ateratzen zen gerezia oso preziatua zen inguruan. Diru iturri polita zen zenbait baserritarako. Urte sasoi honetan, Santiomendi zuriz jantzita egoten zela diote auzotarrek, gereziondoak loretan egoten baitziren. Orain, bakar batzuk ikusi daitezke; besteak beste, Bustieta baserrikoak. Aspalditik dauzkate gereziondoak.
Jose eta Mari Jose Mujika aita-alabak halaxe kontatu diote Kronikari: «Guk betidanik izan ditugu gereziak. Baserria generazioz generazio pasa da eta gereziondoak beti ezagutu izan ditugu hemen. Aitak eta aitonak ere bazituzten eta 300 urte izango dira», dio Josek.
Bretxara, saltzera
Bretxara eramaten zituztela azaldu du Mari Josek: «Ni gogoratzen naizela, Kaxkarreko terrenoa gereziondoz betea izaten genuen. Xisterak beteta ibiltzen ginen eta Bretxara eramaten genituen. Goizeko 06:00etan hartzen genuen autobusa hara joateko. Berdura ere eramaten genuen orduan. Ni orain dela 40 bat urteko kontuez ari naiz, eta ordurako jaitsia zegoen. Garai batean izugarri pila izaten omen zen. Amak kontatzen zuen gereziak biltzeko garaia izaten zenean, eskola uzten zutela». «Garai hartan, gurdiarekin jaisten zen eta gero tranbia hartzen zen Donostiara. Eta tranbia kendu zutenean, autobusean. Lehen makina bat egun pasatzen genituen gereziak biltzen», gogoratzen du Josek.
Ez da errentagarria
Oso fruta preziatua zen orduan gerezia eta diru iturri ona zelako zeuden hainbeste gereziondo Santiomendin: «Fama ederra zeukaten Santiomendiko gereziek. Bretxan oso ondo saltzen ziren. Pena da galdu izana», azaldu du Mari Josek. Gaur egun, ordea, ez dela errentagarria dio Josek: «Arriskutsua da biltzeko, eta horrez gain, hemengo gereziak hasterako, kanpokoekin nazkatua egoten da jendea».
Urtero, San Joanetarako
Laster izango da gerezia biltzeko garaia. «Maiatzaren azkenean, ekaina hasieran biltzen dira. San Joanetarako izaten da beti gerezia», dio Mari Josek. Gerezia biltzeko garai motza izaten dela gaineratu du eta kolpera biltzen direla: «Eta inportantea da kazkabarrik ez egitea bitarte horretan, bestela akabo».
Ginga beltza motakoak
Bustietako gereziak gozoak omen dira: «Orain asko galdu da eta aleak ere txikiagoak dira, baina gozoak dira hemengo gereziak». Josek dio eguzkia behar izaten dutela gereziek eta tarteka euria, gozoa ateratzeko. «Txertatu ere egin behar da, bestela ale txikia ematen du. Nik azkenak txertatuak orain dela 15 bat urtekoak izango dira. Orain ez ditut hainbeste zaintzen. Hauek jarraitu beharko dute», dio bilobengatik.
Hiru gerezi klase izaten zituzten lehen Bustietan: ginga beltza, ginga gorria eta anpolaia. Orain beltza bakarrik daukate. 20 bat arbol dauzkatela azaldu du Josek. Gaur egun etxerako eta ingurukoentzako biltzen dituzte. Kakoarekin biltzen dira gereziak. Eta oso altu daudenak, eskailerarekin.
Gutxi, baina mantendu
Gereziondo gehienak galdu egin badira ere, Santiomendiko baserri askok oraindik bakar batzuk matentzen dituztela azaldu dute: «Guardian, Goikoetxean, Iriarten... Denok mentendu ditugu bakar batzuk behintzat».